Ционные технологии в системе современного образования и воспитания павлодар 2013 2

288 
 
Результатом  такой  работы  является  не  только  овладение 
определенными  знаниями  и  умениями,  но  и  развитие  отзывчивости, 
желания активно защищать, облагораживать природную среду.  
 
 
 
 
УДК 373.2 
 
БАЛАБАКШАДАҒЫ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ 
ДЕНСАУЛЫҒЫМЕН АДАМГЕРШІЛІК РУХАНИ  
САПАЛЫ ТӘРБИЕСІ 
Тусупова Г.М., тәрбиеші 
Коммуналдық қазыналық мемлекеттік кәсіпорын №13 «Алтынай» 
бөбектер бақшасы 
Павлодар облысы, Екібастұз қаласы 
E-mail: b310762@mail.ru 
 
Бұл  мақалада  балабақшадағы  мектепке  дейінгі  баланың  тәрбие  мен 
білім  берудегі  адамгершілік  пен  рухани  байлық,  денсаулық  тәрбиесінің 
негізгі міндеттері мен бағыттары жайлы қарастырылған. 
 
В  данной  статье  расматривается  основные  задачи  и  направления в 
воспитании нравственных , духовных качеств и физического воспитания 
дошкольников в детском саду.   
 
In  this  article  it  is  considered  the  main  objectives  and  the  directions  in 
education  of  moral,  spiritual  qualities  and  physical  training  of  preschool 
children in kindergarten. 
 
Жас  ұрпақ  тәрбиесі  –  адамзаттың  мәңгілік  тақырыбы.  Ұлттың бүгіні 
де, болашағы да тәрбиелі ұрпаққа байланысты. Баланың шын мәнісіндегі 
адам болып қалыптасуы қыруар уақыт пен тер төгетін, зор еңбекті қажет 
ететін,  ауқымы  кең,  жауапкершілігі  мол  жұмыс.Ұлы  Абай:  Адам  ата-
анадан  туғанда  есті  болмайды:  естіп,  көріп,  ұстап,  татып  ескерсе 
дүниедегі  жақсы-жаманды  танидыдағы  сондайдан  білгені,  көргені  көп 
болған  адам  білімді  болады  ,  десе,  француз  педагогы  Жан  Жак  Руссо: 
Бала  туғанда  ақ  қағаздай  болып  туады,  оның  үстінде  шимайды  қалай 
салсан,  қағаз  бетіне  солай  түседі,  бала  тәрбиесі  сол  сияқты,  өзің  қалай 
тәрбиелесең, ол солай тәрбиеленеді, деген екен [5]. Адамның дамуы дене, 
психикалық және әлеуметтік жетілу, пісу процесі болып табылады да, туа 
біткен  және  өсекеле  бойға  сіңген  қасиеттердің,  сандық  және  сапалық 
өзгерістерінің  бәрін  қамтиды.  Дене  дамуы  бойдың,  салмақтың 
өзгеруімен,  бұлшықеттер  күшінің  артуымен,  сезім  мүшелерінің 

289 
 
жетілуімен, қимылдардың үйлесімділігімен т.б. байланысты. Психикалық 
даму  процесінде  танымдық,  еріктік,  эмоциялық  процестерде,  жеке 
адамның  психикалық  сипаттары  мен  белгілерінің  қалыптасуында  елеулі 
өзгерістер  болады.  Даму  барысында  баланың  биологиялық  индивид 
ретінде адамға, жеке адам ретінде адамзат қоғамының мүшесіне айналуы 
жүзеге  асады.  Адамның  дамуы  дегеніміз  –  оның  тегінде  бар  және  туа 
біткен белгілердің жайғана сандық көрінісі емес. Даму – бұл ең алдымен 
айналадағы  болмыстың  ықпал  жасауымен  ағза  мен  психикада  болып 
жатқан  сапалық  өзгерістер.  Адамның  дамуы  мен  оның  жеке  басының 
қалыптасуы  біртұтас  процесс.  12  жылдық  білім  берудің  қажеттілігі,  бес 
жасар  балаларды  мектепалды  даярлықтан  өткізу  мәселелерімен  бірге, 
жалпы  білім  беретін  мектептерде  және  балалар  бақшасында  білім, 
білімділік  бағдармалардың  сапасын  арттырып,  тәрбие  жұмысын 
жетілдіруді  көздейді.  Балаларды  мектепке  дайындауда  психологиялық 
өріс-еркіндік,  батылдық,  имандылық  тәрбиелерін  бала  бойына  сіңіріп, 
оларды жеке тұлға ретінде қалыптастыру шешуші роль атқарады. 
Сондай-ақ,  балаларды  мектепалды  даярлықтан  өткізу  барысында 
оқыту мен тәрбиелеудің төрт міндеті қарастырылады. 
Бірінші  міндет:  әлеуметтік  дамуда  баланың  үлкендермен  қарым-
қатынасы  және  өз  құрбы-құрдастар  мен  баланың  ой-өрісінің  қалыптасу 
мүмкіндіктері көзделеді, өз отанына, отбасына халқының салт-дәстүріне 
көңіл бөлу жолдары қарастырылады. 
Екінші  міндеті:  танымдық  даму  барысында  мына  міндеттер 
ерекшеленеді:  айнала  қоршаған  өмір  мен  таныстыру  мәселелерін 
түйіндеу, оның тәсілдері мен қасиетін сезіну. 
Үшінші  міндеті:  әсемдік  даму  эстетикалық  барысында  өмірге  деген 
құштарлық пен көркемдік танымды қалыптастырады. 
Төртінші  міндеті:  дене  тәрбиесі  дамуында  салауатты  өмір  салтын 
қалыптастыру,  дене  мәдениетінің  жан-жақты  күтімі  мен  дұрыс  дамуы, 
өзін  қоршаған  орта  мен  байланысы,  өз  денсаулығына,  ауру-сырқау  т.б. 
қауіп қатерден сақтану қарастырылады. 
Кез  келген  отбасы  үшін  баланың  қуанышынан  артық  ешнәрсе  жоқ 
екені  анық.  Балалар  жайы-  еліміз  үшін  де  басты  мәселенің  бірі. 
Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаевтың  халыққа  арнаған  Жолдауында  «Балапан» 
бағдарламасының басты бағыты мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру 
ісін  жан-жақты  жетілдіре  түсу  қажеттілігі  айтылған.  Салауатты  өмір 
салтын  ұстау  қазіргі  таңда  өзекті  мәселелердің  бірі  болып  отыр.  Осы 
бағытта  болашақта  еліне  елеулі,  халқына  қалаулы,  ата-анасының 
мақтанышы дені сау етіп өсіру жолындағы тәрбие ісін басшылыққа алып 
келу педагогтардың тікелей міндеті [1].  
Бүгінгі  таңдағы  біздің  бар  мақсатымыз,  іс  жоспарларымыздың 
барлығы  балабақшадағы  тәрбиеленушілерге  жан-жақты  жағдай  жасау, 
солардың  Қазақстан  Республикасының  болашақ  азаматы  ретінде 
тәрбиеленіп өсуі үшін күні бүгіннен бастап негізінің берік қалануына бас 

290 
 
назар  аудару.  Әрбір  ісімізді  балалардың  болашағы  үшін  арнап  отыруды 
өзімізге басты міндет санаймыз. 
Тәрбие мен баланың алғашқы дені- мектепке дейінгі тәрбие ошағында 
беріледі.  Бала  бойындағы  жаңа  қасиеттер  мен  мүмкіндіктерді  ашып, 
олардың өнегелі болып тәрбиеленуіне балабақша ошағының маңызы зор 
екені  белгілі.  Мектепке  дейінгі  білім  беру  саласы  қызметкерлерінің 
алдына  қойған  басты  мақсат-  баланың  жас  ерекшелігіне  қарай  балалар 
тарихы  негізге  ала  отырып,  ұлттық  тәрбиені  салт  –дәстүрді  бойына 
сіңіріп  жеке  тұлға  ретінде  жан-жақты  қалыптасуына  ықпал  ету. 
Халқымыздың  әдептілік,  инабаттылық,  мейірімділік,  қарапайымдылық, 
ізеттілік,  қонақжайлық  қасиеттерін  жас  ұрпақтың  бойына  сіңіру  үшін 
әрбір  тәрбиеші,  ұстаз  халық  педагогикасын,  салт  дәстүрін  ,  әдеп  -
ғұрыптарды  жақсы  меңгерген  рухани  дүниесі  бай,  жаны  таза  адал  жан 
болуы керек [7].  
Тәрбиеші  саналы  көзқарастарын  таныта  алатын,  білімі  мен 
тәжірибиесін  жан-жақты  дамытып  байыта  алатын  сәт  мектепке  дейінгі 
мекеме  қабырғасынан  басталады.  Балабақшаның  тәрбие  мен  оқытудағы 
негізгі  мақсаттары:  Денсаулық  сақтау  мен  нығайту  және  деңгейін 
көтеруде  өз  ағзаларындағы  қорларын  қолдану,  баланың  дамуында  жеке 
үйлесімділікті  қамтамасыз  ету,  ата-  аналарды  салауатты  өмір  салтына 
араластыру.  
Балабақшадағы әрбір тәрбиеші –педагог оқу-тәрбие жоспарын тиімді 
әрі 
нәтижелі 
етіп 
ұйымдастыру 
үшін 
өздерінің 
бағдарлық 
біліктіліктерімен,  қабілеттіліктерімен  қатар,  педагогикалық  жаңа 
технологиялар  негіздерін  жетік  меңгеруі  тиіс.  Яғни  бүгінгі  тәрбиешінің 
басты  міндеті  әлемдік  өркениеттілікке  ұмтылып,  әлемге  танылып 
отырған Тәуелсіз Қазақстанның болашағын құрайтын жас бүлдіршіндерді 
саналы  азамат  етіп  тәрбиелеу.  Тәрбиенің  негізі  бірінші  кезекте  әрбір 
отбасында  қаланатынын  ескере  отырып,  «Ұяда  не  көрсе,  ұшқанда  соны 
іледі»  деген  қазақ  халқының  даналық  қағидасын  ұстанып,  көптеген 
ұйымдастырылған  іс-  шаралар  ата-аналардың  қатысуымен  өткізіледі. 
Өйткені, жеке тұлғаның қалыптасуы ең алдымен отбасындағы үлгі-өнеге 
мен  тәлім-тәрбиеге  байланысты  екенінде  дау  жоқ.  Сондықтан  да 
балабақша  ұжымы  ата-аналардың  балабақшада  өткізілетін  түрлі  іс- 
шаралар мен тәрбие ісіне қатысты тренингтер мен ертеңгіліктер, сондай-
ақ  пікірталас  сағаттарына  қатысуларын  қамтамасыз  етіп  отырады.  Бұл 
бала  тәрбиесіне  байланысты  ортақ  мәселелерді  бірлесе  отырып  шешуге 
айтарлықтай мүмкіндік береді.  
Қазақстан Республикасының жалпыға міндетті білім беру стандартын 
басшылыққа  ала  отырып,  «Денсаулық»,  «Қатынас»,  «Таным», 
«Шығармашылық»,  «Әлеуметтік  орта»  атты  білім  беру  салаларына 
байланысты  мектепке  дейінгі  баланың  жас  ерекшелігіне  сай  оқу  іс-
әрекетін шығармашылық, ізденіс негізінде жүзеге асыруда.  

291 
 
Балабақша 
балаларының 
тәрбиесімен 
білімділігімен 
қатар 
денсаулықтарын  нығайту  мақсатында  барлық  тиісті  шараларды  жүргізу 
медбикенің  бақылауы  аясында  өткізіледі.  Осы  білім  саласы  бойынша 
дене  тәрбиесінен  ұйымдастырылған  оқу  іс-  әрекеттері  де  жаңа 
технологиямен  түрлендіріліп,  балалардың  денсаулығын  нығайтып,  дене 
бұлшық  еттерін  шынықтырып  жетілдіруге,  сондай  ақ  жылдамдыққа, 
ептілікке, шыдамдылыққа тәрбиелеуге ықпалын тигізіп келеді.  
Жыл бойы балаларға сауықтыру мен шынықтыру жүргізіліп отырады. 
Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  көбі  суық  тиген  аурулармен  жиі 
аурады.  Бұл  бала  ағзасына  теріс  ықпалын  тигізіп,  кейде  созылмалы 
сырқатқа  айналуы  да  мүмкін.  Осындай  ауруды  болдырмаудың  ,  одан 
сақтанудың негізгі жолы табиғи сауықтыру факторлары. Ауа, су, күннің 
көзін мақсатты түрде пайдалану, бала бойынша өзгерістерді жағдайларға 
төселген  реакциялардың  қалыптасуына  көмектеседі,  яғни  оның  ағзасын 
шынықтырады.  
Атап  айтар  болсақ  «Балалардың  өмірі  мен  денсаулығын  сақтау» 
тақырыбына ата-аналар мен бірге балалар дәрігері қатысуымен дөңгелек 
үстел  өткізіліп,  балалардың  денсаулығын  нығайту,  шынықтыру  және 
қуаттандыратын  дәрумендерді  қолдану  жөнінде  кеңінен  әңгіме  өрбітіп, 
ата-аналарға бағытты кеңестер бер ілді.  
Кішкентай  бүлдіршіндердің  жауапкершілікті  сезіне  жүріп  жасаған 
әрбір 
іс-әрекеті 
арқылы 
олардың 
ептілікке, 
жылдамдыққа, 
шыдамдылыққа  және  батылдыққа  тәрбиеленіп  келе  жатқандығын 
айқындай түсе, балалардың бір-біріне деген жанашырлығы, көмек қолын 
созуы  олардың  адами  асыл  қасиетті  бойларына  сіңіріп  өсуде  екендігін 
көрсетеді.  
Сауықтыру жұмыстарының дәстүрлі емес түрлері кеңінен қолданады. 
Олар:  жазғықұмда  жаланаяқ  жүру,  суық  сумен  су  құю,  нүктелі 
төсеніштермен  жүру.  Қыс  мезгілінде  таза  ауада  серундеу,  шаңамен 
сырғанау,  шаңғы  тебу  адам  ағзасының  жұқпалы  аурулар  мен  суыққа 
төзімділігі  мен  қарсылығын  арттыратыны  анықталған.  Қысқы  ойын 
түрлерінен спорттық жарыстар, мерекелік шаралар ұйымдастыру балалар 
бойына  қуанышты  көңіл  күй  сыйлайды.  Алдымен  балалар  ойнайтын 
ойын 
аланың 
өздеріне 
жақсы 
таныс 
жануарлардың, 
ертегі 
кейіпкерлерінің  мүсіндерін  жасап  мерекеге  сай  безендіріп,  жолдарды 
қардан  тазартуға  белсене  қатысып,  сол  күннен  бастап  мерекелік  көңіл 
күйде  жүреді.  Сондықтан  да  дене  шынықтырудан  қызықты  қысқы 
жарыстар  көбірек  ұйымдастыру,  жоспарлау,  балалардың  ойынға  деген 
қызығушылығын  арттырары  сөзсіз.  Ойынның  балаға  тигізер  әсерін 
мынадай  ұшқыр  ойымен  түйіндеуге  болады:  «Ойын-  өсіп  келе  жатқан 
бала  организімінің  қажеті.  Ойында  баланың  дене  күші  артады,  қолы 
қатайып,  денесі  шындала  түседі,  көзі  қырағыланады,  зеректілігі, 
тапқырлығы,  ынтасы  артып  жетіле  түседі.  Ойында  балалардың 
ұйымдастырушылық дағдылары қалыптасып шындалады, ұстамдылығы. 

292 
 
Мектепке дейінгі білім беру стандарты «негізгі үштік» яғни ата-ана , 
бала, тәрбиеші арасындағы тығыз байланысты орнатуға мүмкіндік беріп 
отыр. Ата- аналардың қатысуымен өткізіліетін ойындар мен эстафеталық 
жарыстардың мақсаты баланың денсаулығын жақсарту, спорттық ойынға 
деген қызығушылығын ояту, балалардың бір-бірімен қарым  –қатынасын 
нығайтып  азамат  болуға  тәрбиелеу,  дене,  аяқ-  қол  бұлшық  еттерін 
шынықтыру,  спортты  сүюге  тәрбиелеу.  Яғни  күнделікті  сауықтыру- 
шынықтыру  шараларының  қарапайым  түрлерін  тереңдетіп  күрделендіре 
отырып жүзеге асырылуда. Олар : ЛФК, уқалау, физиоемдеу, фитошайы. 
Бұл  шаралардың  барлығы  салқын  тиюдің  алдын  алуы.  Осы  сауықтыру- 
шынықтыру шаралары жүргізілген кезінен ата-аналардың алғысы шексіз. 
Ал балалардың балабақшаға қатысуы бүгінгі күні 90%-ды құрайды.  
Балабақшаға  жаңа  қабылданған  баланың  ата-анасымен  жүргізілген 
түрлі  бағыттағы,  сауалнамалар  алдағы  даму  баспалдағына  бірлесе 
жасаған  қадамы  деп  айта  аламын.  «Бала  не  істей  алады?»,  «Ата-ана 
балабақшаға келгенше балаға не үйретеді?», «Енді бала не үйренуі тиіс?» 
деген  сияқты  сауалдар  шешімін  тауып,  отбасымен  ынтымақтаса  жұмыс 
істеу  үрдіске  айналып  отыр.  Мақсат-  тәрбие  мен  білім  беруде 
отбасыларды,  ата-аналарды  бірлесе  жұмылдыру,  баланы  тәрбиелеу  мен 
оқытудағы  мәліметтерін  кеңейту,  өзара  сыйластық,  түсунішілік,  бір 
біріне деген шынайы сенімділік, терең қарым- қатынастарды арттыру [3].  
Балабақша  ұжымы  ата-аналарды  ұйымдастырып,  балаларының 
балабақшадағы  өмірінің  тәрбиесіне  белсене  қатысуларына  арналған  іс- 
шаралар жиі өткізіліп тұрады. Ата-аналар оқу әрекетіне қатыса отырып, 
өз  балаларын  жан-жақты  зерттеп  танып,  не  толғандырып  жүргенін,  не 
қажет екенін біле алады.  
Балабақшада  «Ашық  есік»  ұйымдастырылып,  оқу  іс  –  әрекеттері 
көрсетілді. Осы іс шараға ата-аналар тек қана көрермен ретінде қатысып 
қоймай, балалармен бірге түрлі логикалық сұрақтарға жауап берсе, кейбір 
ата-аналар  аңдар  кейіпіне  еніп  рөлдерді  сомдаса,  ал  басқалары 
балалармен бірге құрастыру, жапсырмалау, мүсіндеу жұмыстарын қалай 
жасау  жолдарын  үйреніп  және  балаларының  бойынан  дарындылық, 
мейірімділік, ептілік қасиеттердің қалыптасқанын аңғарды.  
Балаға  тіл  мәдениетін  игерту,  баланың  сәби  шағынан  іске  аса 
бастайтын,  біртіндеп  жетілетін  процесс.  Тіл  дамыту  жұмысын  тек 
балабақшада  дамытып  қоймай,  отбасында  жүйелі  жүргізу  үшін  ата  –
аналарға баланың тілін түрлі дидактикалық ойындар арқылы дамытатын 
жинақ  кітапшаларын  тараттық.  «Қажетті  суретті  тап»,  «Формасы  ұқсас 
заттарды  тап»,  «Нені  қайдан  алуға  болады»,  «Жұмбақ  ойындар»  атты 
дидактикалық  ойындарды  күнделікті  өмірде,  отбасында,  тілі  жаңа 
шыққан  баланы  сөйлете  білу,  сөздік  қорының  көбейтуге  қолдана  білді. 
Бала,  ата-ана,  педагог  ынтымақтастығы  нығайған  сайын  түсінісу  де 
жеңіл, пікірлесу де оңай, ең бастысы балаға тиімді екенін байқадық. 

293 
 
Балабақшаның эстетикалық тәрбие жүйесінде мерекелік ертеңгіліктер 
ерекше орын алады. Олар бала сезіміне әсер ету құралы ретінде өнер мен 
көркемдік іс – әрекеттерінің түрлерін біріктіреді.  
Балабақшалар  тәжірибиесіне  мерекелік  ертеңгіліктерді  өткізуге 
белгілі бір көркемдік – педагогикалық талаптар қарастырылады. Онда ең 
бастысы  өнер  туындыларының  балаға  тигізетін  ықпалына  баса  назар 
аударылады.  Ертеңгіліктің  тақырыбына  және  өткізіліп  отырған  жыл 
мезгілін бейнелейтін көркемдік безендірулерге үлкен мән беріледі.  
Егер  ертеңгіліктегі  балалардың  іс  –  әрекеті,  эстетикалық  тәрбие 
міндеттері  туралы  айтатын  болсақ,  онда  олардың  орындалу  мәнерлігіне 
тоқталу  қажет.  Мәнерлікке  баланың  көркем  іс  –  әрекетінің  түрлеріне 
қажетті  дағдыны  үйренуі  негізінде  өзі  орындалған  өлендердің  , 
тақпақтардың  мазмұнына  өз  көзқарасын,  белгілі  бір  көңіл  күйін  білдіре 
алу мүмкіндігінің пайда болуы нәтижесінде қол жетеді.  
Өлең  айтуда  мәнерлікке  әуенді  нақты  орындаумен,  таза  біріккен 
үйлесімді үндестікпен, тақпақ оқығанда дауыс екпінінің алуан түрлігімен, 
жақсы  мақаммен  биде,  қимылдың  ,  музыканың  сипатына,  музыкалық 
шығарманың қалыбына сай келуіне байланысты қол жетеді. 
Бейнелеу 
өнері 
– 
мектеп 
жасына 
дейінгі 
балалардың 
қызығушылықпен айналысатын іс – әрекеттерінің бірі. Бейнелеу өнерінің 
сурет  салу,  мүсіндеу,  жапсыру  бала  үшін  әр  қайсысы  жеке  өзінше 
қызықты. Бала бейнелеу өнерінің қай түрімен айналысса да өз көңіл күйін 
білдіре алады.  
Я.А.  Каменский,  Ф. Фребель:  «Сурет  салу,  мүсіндеу  және  түрлі 
құралдармен  айналысатын  сабақтар  балалардың  сезімдерін,  ойлау 
қабілеттерін дамытады», деп айтқан [6].  
Сурет  салу  іс  –  әрекетінде  балаларда  эмоциялық  көңіл-күй  пайда 
болады.  Сурет  салу  әдістерін  меңгерту  мақсатында  дәстүрлі  емес 
әдістерді  пайдалану  балаларға  қызығушылықтарын  дамытады.  Дәстүрлі 
емес әдіс-тәсіл түрлері: мөр басу, кляксография, манотопия, ылғал бетте 
сурет салу, шыныда сурет салу, майшаммен, түрту, нүктемен, саусақпен 
т.б. Дәстүрлі емес әдіс-тәсәлдерді пайдалану ойлау қабілеттерін, қиялын, 
шығарашылық қабілеттерін дамытады. 
Ойын-  баланың  жетекші  іс-әрекеті.  Ойынды  тәрбиелеу  және  дамыту 
құралы  ретінде  қолданады.  Әсіресе  дидактикалық  ойындар  мен  түрлі 
материалдар  арқылы  жүргізілетін ойындар  кеңінен  пайдаланылады.  Оқу 
іс-әрекетінде  ойын  элементтерін  тәрбиешіден  аса  біліктілік  пен 
шеберлікті,  шығармашылық  ізденісті  қажет  етеді.  Ойынға  балаларды 
қызықтырып,  уақыт  өткізудің  құралы  деп  қарамай,  балаға  берілетін 
танымнын  білім  мен  тәрбиенің  құнды  негізі  деп  қараса  ғана  үлкен 
мақсатына жете алады.  
Адам  баласы  өмір  бойы  тәрбиеленіп,  үздіксіз  білім  алуы  қажет. 
Тәрбие  мен  білімнің  алғашқы  дәні  мектепке  дейінгі  тәрбие  ошағында 
беріледі. Отбасындағы ата-ананың ықылас пен мейірімділігінен нәр алған 

294 
 
бала  балабақшада  тәрбиешінің  шұғылалы  шуағына  бөленеді.  Бала 
бойындағы жақсы қасиеттер мен мүмкіндіктерді ашып, олардың өнегелі 
де,  тәрбиелі  болып  тәрбиеленуіне  балабақша  ошағының  маңызы  зор 
екені белгілі.  
Қазіргі  заманда  жас  ұрпаққа  сапалы  білім  мен  саналы  тәрбие 
әлеуметтік құрылымның ең маңызды міндеттерінің біріне айналды.  
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту 
тұжырымдамасында  «  Мектепке  дейінгі  тәрбие  –  үздіксіз  білім  берудің 
алғашқы  сатысы.  Ол  баланың  жеке  бас  ерекшелігін  ескере  отырып 
дамытатын орталық» делінген [2]. 
Балабақшада  өткізілген  оқу  –  тәрбие  жұмыстарының  сапалы 
жүргізілуін,  педагогтардың  кәсіби  біліктіліктерін  шындау,  олардың 
қаншалықты  ізденушілікпен,  шығармашылықпен  жаңа  технологияларды 
қолдану деңгейлерін анықтау, қажет болғанда әдістемелік көмек көрсету 
мақсатында  «Мониторинг  айнасы»  айдарында  бақылау  жұмысы 
жүргізіледі.  
Тәрбиешінің  басты  міндеті  –  бойында  ұлттық  санасы  қалыптасқан, 
дені  сау,  жан  дүниесі  бай  жан-  жақты  азамат  тәрбиелеп  өсіру.  «Ел 
боламын  десен,  бесігінді  түзе»  деп  дана  халқымыз  айтқандай  тәрбиелі, 
білімді ұрпақ әрқашан ұлт мақтанышы, беделі болатыны анық.  
Қорытып  айтқанда  ұлы  педагог  Макаренко:  «Тәрбие  ішінде  ешбір 
ұсақ-  түйек  деуге  нәрсе  жоқ.  Еш  нәрсені  ұсақ-  түйек  деуге,  ұмытуға 
хақымыз  жоқ.  Өз  өмірімізде  немесе  балаңыздың  өмірінде  бір  нәрсені 
ерекше  деп  бөлек  алып,  соған  қатты  зер  салып,  қалғандарын  елемей 
қалдырсаныз  қателіктің  ең  зоры  сол  болып  шығады.  Ұсақ-  түйектер 
үздіксіз,  күнбе-күн,  сағат  сайын  кездесіп  отырады  және  өмірдің  өзі  сол 
ұсақ-түйекпен  құралады,  өмірдің  бұл  жағына  басшылық  көрсету  және 
оны ұйымдастыру сіздің және біздің ең жауапты міндетіміз» - деген [8].  
 
Әдебиеттер 
 
1  Назарбаев Н.Ә // Егемен Қазақстан ,2 наурыз ,2006 ж. 
2 «Бала мен балабақша» журналы №6, 7 2012 ж. 
3 «Бала тәрбиесі» журналы №12, 2009 ж.  
4 «Отбасы және балабақша» №2, 3 ,2011 ж . 
5 «Ұстаздар ұясы» Павлодар 2004 ж. 
6 «Мектепке дейінгі балалардың психологиясы» В.С. Мухина 1975, 9. 
7 «Мектепке дейінгі білім» №1(7) қаңтар/ақпан 2007ж. 
8 «Мектепке дейінгі білім» №5(17) қыркүйек/қазан 2008 ж. 
9  Концепция  развития  образования  Республики  Казахстан  до 
2015 года - Астана, 2004. 
 
 
 

295 
 
СЕКЦИЯ 6 «АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ 
ДОПОЛНИТЕЛЬНОГО И ПОСЛЕВУЗОВСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ» 
 
УДК 372.4:373.5  
   
ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ СОПРОВОЖДЕНИЕ 
ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО САМООПРЕДЕЛЕНИЯ 
СТАРШЕКЛАССНИКОВ В УСЛОВИЯХ УПК 
Новосёлова С.Л., педагог-психолог 
Учебно-производственный комбинат №2, г. Павлодар 
E–mail: svetlan_ka73@bk.ru 
 
В  статье  рассматриваются  основные  формы и  методы работы по 
психолого-педагогическому 
сопровождению 
профессионального 
самоопределения старшеклассников в условиях УПК. 
   
Мақалада 
ОӨК 
шарттарындағы 
жоғарғы 
сыныптардың 
психологиялық-педагогикалық  сүйемелдеу  кәсіптік  өзін-өзі  анықтау 
бойынша жұмыс әдістері және негізгі түрлері қарастырылады. 
 
In  this  article  main  operation  forms  and  methods  on  psychology 
educational  accompaniment  of  senior  pupil  profession  self-determination  in 
condition of Municipal Professional Training (MPT) are considered. 
 
Время  диктует  высокие  требования  к  уровню  развития  трудовых 
ресурсов, постоянному повышению творческого и трудового потенциала 
работников.  Несомненно,  что  подростку,  вступающему  в  жизнь,  очень 
сложно разобраться в мире информации. Выбор профессии является для 
школьника чрезвычайно сложной и ответственной задачей, поскольку он 
еще недостаточно подготовлен для принятия такого решения вследствие 
своего  небольшого  жизненного  опыта,  недостаточного  умения 
согласовывать  свои  мечты  и  способности.  Как  показывают  результаты 
опроса  807  учащихся  9-10  классов,  всего  28%  определились  с  выбором 
профессии,  55%  не  могут  определиться,  выбирая  между  несколькими 
профессиями, 15% не знают какую профессию выбрать. 
В  «Концепции  развития  образования  Республики  Казахстан» 
отмечается  необходимость  формирования  личности,  которая  будет 
способна  на  основе  полученных  глубоких  знаний,  профессиональных 
навыков  свободно  ориентироваться,  саморазвиваться  и  самостоятельно 
принимать  правильные,  нравственно  –  ответственные  решения  в 
условиях быстроизменяющегося мира.  
Профессиональное самоопределение связано с глубокими, сильными, 
эмоциональными  переживаниями  развивающегося  человека;  так  как  в 
жизни  большинства  людей  это  первый  нормативный  выбор, 

296 
 
т.е. обязательный  вынужденный  выбор,  от  которого  нельзя  уйти  (хотя 
можно  отложить).  Этот  момент  жизни  является  переломным  для 
социальной  позиции.  Проблема  в  том,  что  необходимо,  завершая 
определенный  этап  своей  жизни,  определить  дальнейший  путь,  причем 
ответственность  ложится  на  его  собственные  плечи.  Следовательно,  в 
контексте  изучения  проблемы  профессионального  самоопределения, 
определение личностного «Я» является первичным. 
Ориентируясь  на  глобальные  цели  системы  образования,  возникает 
необходимость целенаправленной деятельности по оказанию психолого-
педагогической  помощи  учащимся  в  осознанном  выборе  профессии  с 
учетом способностей, склонностей, психофизиологических и физических 
возможностей; повышению уровня осведомленности старшеклассников о 
состоянии рынка труда, содержании труда специалистов различных сфер 
деятельности,  о  профессиональных  образовательных  программах  и 
учебных заведениях. 
Психолого-педагогическое  сопровождение  понимается  нами  как 
содействие 
формированию 
личности, 
способной 
принять 
самостоятельное  и  осознанное  решение  о  выборе  жизненной  и 
профессиональной 
стратегии, 
через 
реализацию 
личностно-
ориентированного подхода в обучении. 
Рассматривая возрастные этапы становления личности, мы обращаем 
внимание, прежде всего, на ведущий тип деятельности каждого возраста. 
Так,  например,  младшие  школьники  включаются  в  предметно-
практическую  познавательную  деятельность,  которая  реализуется 
непосредственно  в  учебном  процессе.  Ведущей  в  профориентационном 
развитии  подростка  становится  общественно  полезная  деятельность: 
учебная, трудовая, спортивная, производительный труд и др. В старшем 
школьном  возрасте  ведущей  деятельностью  становится  учебно-
профессиональная.  Для  старшеклассника  эта  деятельность  имеет 
приобретающий характер:  он  направляет  свои  усилия  в  основном  на  те, 
виды учебной деятельности, которые в дальнейшем будут связанны с его 
профессиональной  деятельностью.  Таким  образом,  можно  говорить  о 
том,  что  психолого-педагогическое  сопровождение  профессионального 
самоопределения нужно начинать уже с младшего школьного возраста. 
Процесс  профессионального  самоопределения  подростка  –  процесс 
поэтапный.  Это  определяет  необходимость  последовательности  в 
педагогической  работе  с  учащимися,  важность  освоения  педагогом 
комплекса  психолого-педагогических  средств,  с  целью  формирования  у 
подростков  профессионально-трудовой  компетентности.  Такой  подход 
способствует  методически  целенаправленной  организации  психолого-
педагогического сопровождения учащихся, так как раскрывает сущность 
процесса  профессионального  самоопределения:  определяет,  к  чему 
необходимо  стремиться,  как  организовывать  работу  и  какие 
педагогические средства следует использовать при этом. 

297 
 
Психолого-педагогическое  сопровождение  учащихся  в  процессе  их 
обучения и воспитания в условии УПК является не просто отображением 
сложившихся в образовании тенденций, стимулирующих поиск способов 
и  средств  формирования  ответственности  учащегося  за  его 
индивидуальный  выбор,  включая  выбор  профессионального  пути. 
Появилось  понимание  того,  что  формирование  способности  учащихся 
действовать и быть успешными в динамично развивающемся обществе во 
многом  зависит  от  таких  качеств  личности,  как  мобильность, 
решительность,  ответственность,  способность  усваивать  и  применять 
знания 
в 
незнакомых 
ситуациях, 
способность 
выстраивать 
коммуникацию  с  другими  людьми  и  кооперировать  ресурсы  для 
достижения общих целей.  
Результатом  процесса  профессионального  самоопределения  в 
старшем  школьном  возрасте  является  выбор  будущей  профессии. 
Помощь  учащимся  в  правильном  выборе  профессии  предполагает 
необходимость специальной организации их деятельности, включающей: 
получение  знаний  о  себе  (образ  «Я»);  о  мире  профессионального  труда 
(анализ  профессий,  профессиональной  деятельности);  соотнесение 
знаний  о  себе  и  знаний  о  профессиональной  деятельности 
(профессиональная  проба).  Эти  компоненты  являются  основными 
составляющими  процесса  профессионального  самоопределения  на  этапе 
выбора профессии. 
Таким  образом,  система  сопровождения  профессионального 
самоопределения  должна  быть  направлена  на  активизацию  внутренних 
психологических  ресурсов  личности  с  тем,  чтобы,  включаясь  в 
профессиональную деятельность, человек мог в полной мере реализовать 
себя в профессии. 
Сопровождение 
профессионального 
самоопределения 
старшеклассников  представляет  собой  сложную  многоуровневую 
систему.  Рассмотрим  основные  составляющие  этой  системы  в 
условиях УПК. 
Профессиональное  просвещение  и  информация.  Целевая  установка 
данного  направления  –  формирование  целостного,  многопланового 
представления о мире профессий.  
На  данном  этапе,  учитывается,  что  старшеклассники  могут 
определить ряд профессий, которые им интересны, которые им нравятся, 
однако  в  силу  своего  возраста,  могут  иметь  только  поверхностное 
представление  о  них,  или  вообще  не  иметь  никакого.  Это  подтверждает 
опросник профессиональной осведомленности. Из предложенного списка 
профессий,  которым  можно  обучиться  в  начальных  профессиональных 
учебных  заведениях,  76,5%  из  числа  опрашиваемых  хорошо  знакомыми 
назвали  лишь  парикмахер,  водитель,  продавец,  повар,  кондитер, 
воспитатель,  медсестра,  бухгалтер.  А  остальные  из  предложенного 
списка  профессий  хорошо  знакомы  меньшему  количеству  школьников 

298 
 
(от  66%  до  5%).  В  числе  незнакомых  оказались  не  только  современные 
названия  профессий  (больше  50%),  но  и  те,  которые  достаточно 
востребованы  на  рынке  труда  по  городу  Павлодар:  оператор  станков, 
газорезчик,  геодезист,  архивариус.  Конечно,  подчерпнуть  полезную 
информацию о профессиях можно из художественной литературы, газет, 
журналов,  телепередач.  Но  современные  дети  читают  мало,  а 
телепередачи  предпочитают  развлекательные.  Это  подтверждает 
анкетирование,  всего  6%  подростков  получают  информацию  о 
профессиях через средства информации, печать. 
Поэтому  с  этой  целью  собраны  в  УПК:  информация  о  колледжах  и 
ВУЗах  не  только  г.  Павлодара,  но  и  стран  ближнего  и  дальнего 
зарубежья;  профессиограммы  –  комплексные,  систематизированные 
описания  профессий,  где  обязательно  указываются  содержание 
деятельности,  необходимые  качества,  обеспечивающие  успешность  в 
профессии, условия труда, области применения, требования к здоровью, 
уровни профессиональной подготовки. 
Определенную  роль  профессиональной  информации,  просвещения 
играет интерьер здания УПК. Стенды, фотовитрины своим содержанием 
привлекают  внимание  учащихся,  в  классах  –  информационный  уголок 
«Вопрос психологу». 
Профессиональная  диагностика.  Целью  профдиагностики  является 
выявление  и  определение  с  помощью  научно-обоснованных  методов 
способностей, ресурсов и потенциала учащихся. Данный этап включает в 
себя  ряд  диагностических  исследований:  тест  на  определение  типа 
личностной  направленности,  выявление  интересов  и  склонностей, 
определение  мотивов  выбора  профессий,  активизирующие  методики, 
анкетирование  учащихся.  Для  успешного  выбора  представления  о  той 
или  иной  интересующей  профессии  недостаточно.  Старшекласснику 
необходимо  знать  соответствие  его  психологических  особенностей, 
способностей  требованиям  и  соответствующим  характеристикам 
избранной  профессии.  Диагностика,  проводимая  в  УПК,  помогает 
ученику  разобраться  в  своих  интересах,  склонностях,  личностной 
направленности и по полученным данным подобрать список профессий, 
которые  оптимально  ему  подходят.  Вот  что  показали  результаты 
тестирования интересов и склонностей 1239 учащихся 9-10 классов из 40 
школ г. Павлодара:  
20%  учащихся  имеют  ярко  выраженный  интерес  к  природе;  28% 
учащихся  проявляют  интерес  к  технике;  42%  учащихся  умеют  и  любят 
общаться  с  людьми;  20%  имеют  способности  в  работе  с  цифрами, 
буквами;  у  31%  проявились  способности  к  творчеству  и  работе  с 
художественными образами. 
На  основании  этого  можно  сделать  следующие  выводы:  в 
большинстве своем современные дети разносторонне развиты, нацелены 
в  будущем,  выбрать  профессию,  связанную  с  общением  и  умением 

299 
 
работать  в  коллективе,  при  этом  у  них  хороший  творческий  потенциал, 
но склонностей по техническим направлениям, которые так необходимы 
на сегодняшний день на рынке труда, не проявляют, несмотря на то, что 
они хорошо информированы о востребованности инженерно-технических 
специальностей. 
Определение  профессионального  типа  личности,  и  его  социальной 
направленности  помогает  предположить  в  каких  сферах  человек,  скорее 
всего,  добьется  успеха,  какие  направления  деятельности  для  него 
эффективны.  В  результате,  по  процентному  соотношению  преобладает 
количество  учащихся  с  явно  выраженным  предприимчивым  типом 
личности  (48%).  Люди  предприимчивого  типа  это  уверенные  в  себе 
конкурентоспособные,  избегающий  монотонной  умственной  работы, 
стремящийся руководить и организовывать. А большинство современных 
школьников  мечтают  о  признании,  о  быстром  результате,  не  любят 
подчиняться,  а  любят  руководить.  Их  не  привлекает  решение 
интеллектуальных  задач,  требующих  усидчивости  и  усилия  над  собой. 
Само общество  формирует  такое отношение  к  жизни и  признает  только 
успешных людей, поэтому дети все чаще думают о материальных благах, 
а не об интеллектуальном саморазвитии.   
По  результатам  тестирования  после  предприимчивого  наиболее 
встречаемый  тип  личности  конвенциальный,  (21%),  данный  тип 
предпочитает  структурированную  деятельность,  работу  со  знаками, 
избегает неопределенных и напряженных ситуаций, ценит материальное 
положение,  общественный  статус,  предпочитает  традиционные, 
консервативные  ценности.  Профессиональный  выбор  -  банковские 
служащие,  бухгалтеры,  канцелярские  работники.  Люди,  обладающие 
качествами  данного  типа,  дисциплинированы,  добросовестны,  являются 
хорошими  исполнителями.  Но  это  тип  личности,  противоположный 
предприимчивому,  несмотря  на  различный  подход  к  выбору  сферы 
деятельности  на  различное  отношение  к  способу  достижения  цели, 
общим  у  них  является  материальное  благополучие,  при  этом  первые 
нацелены на быстрый результат и хотят быть признанными  лидерами, а 
люди  конвенциального  типа  не  желая  брать  на  себя  ответственность, 
подчиняясь  воле  другого  человека  поэтапно  идут  к  достижению 
своей цели. 
Одним  из  непопулярных  типов  личности,  является  реалистический  тип 
(7%), который принято считать мужским, несоциальным, стабильным. Люди 
данного  типа  выбирают  занятия,  требующие  моторных  навыков,  ловкости. 
Предпочитают профессии с конкретными задачами и результатами. Вообще, 
люди реалистического типа имеют шансы добиться успеха в таких областях, 
как физика, экономика, спорт. Кроме того  у них развито пространственное 
воображение  (умение  читать  чертежи).  То  есть  они  могут  найти  себе 
применение  в  следующих  профессиях,  непопулярных  у  подростков: 
строитель, портной, повар, механик, водитель, инженер, слесарь. Небольшой 

300 
 
процент  этого  типа  можно  объяснить  тем,  что  данные  профессии  не 
престижны  в  обществе,  несмотря  на  востребованность  на  рынке  труда. 
Поэтому 
молодёжь, 
ориентированная 
на 
успех 
окружающей 
действительностью, средствами СМИ, телевидением, Интернетом, не желает 
выбирать рабочие профессии.  
Немногим  больше  подростков  социального  типа  (16%).  Несмотря на 
то,  что  подростки  общительны,  коммуникабельны,  их  мало  волнуют 
социальные  проблемы,  проблемы  других  людей,  они  считают,  что 
сопереживать  и  сострадать  не  модно.  Они  в  большей  мере 
ориентированы  на  себя,  нежели  чем  на  других.  В  связи  с  этим  у  них 
вырабатывается  потребительское отношение к жизни.  
Исследуя  мотивы  выбора  профессии  можно  сделать  следующие 
выводы:  
1.  Ведущим  мотивом  при  выборе  будущей  профессии  является 
деловой  характер  труда.  59%  опрошенных  учащихся  хотят  заниматься 
любимой  работой,  при  этом,  профессия  должна  соответствовать  их 
способностям.  Но  останавливаться  на  достигнутом  они  не  хотят  и 
планируют  постоянно  самосовершенствоваться,  чтобы  выполнять  свои 
будущие  обязанности  достойно  и  приносить  пользу  людям.  Все  эти 
факторы,  по  мнению  учащихся,  сделают  их  жизнь  насыщенной, 
интересной и увлекательной. 
2.  Немаловажное  значение  для  многих  имеет  вопрос  оплаты  своего 
труда.  Для  30%  учащихся  большое  значение  имеет  возможность  в 
будущем себе обеспечивать достойное проживание. 
3.  Мотивы  творческой  реализации  в  труде  по  степени  значимости 
стоят  на  третьем  месте  –  15%.  Зачастую  творчество  и  интерес  к 
творческой работе приходит уже с опытом работы. 
4. На последнем месте стоит мотив престижности профессии, всего 8%.  
Результаты 
диагностики 
помогают 
определить 
уровень 
профессиональной  компетенции  и  позволяют  эффективно  осуществить 
дальнейшую  коррекционную  работу,  направленную  на  то,  чтобы 
выпускник  школы  был  активной,  конкурентоспособной  и  творческой 
личностью,  быстрой  и  гибкой,  ориентированной  в  решении  сложных 
жизненных проблем.  
Профессиональное  консультирование.  Целью  профконсультирования 
является 
оказание 
действенной 
помощи 
в  профессиональном 
самоопределении. 
В 
моей 
практике 
для 
учащихся 
хорошо 
зарекомендовала следующая схема консультирования:  
1. Выявление 
интересов, 
склонностей, 
профессиональных 
предпочтений.  
2. Формирование образа “идеальной” профессии.  
3. Анализ  мира  профессий  и  конкретизация  «идеального»  образа  в 
виде возможных вариантов профессий.  
4. Анализ психологических портретов реальных профессий.  

301 
 
5. Изучение индивидуально-психологических особенностей клиента.  
6. Сопоставление 
выявленных  особенностей  с  требованиями 
профессий.  
7. Уточнение 
профессии,  разработка  программы  и  способов 
овладения профессией.  
Консультирование проводится в групповой и индивидуальной форме, 
как с детьми, так и с преподавателями и родителями.  
В  связи  с  этим  разработана  программа  групповых  консультативных 
занятий.  Данная  программа  состоит  из  серии  социально-психологических 
тренингов, направленных на формирование поисковой и исследовательской 
деятельности  учащихся  старших  классов.  Средствами  тренинга  выступают 
беседы  с  элементами  игры,  дискуссии,  просмотр  видеоматериалов, 
моделирование  ситуаций,  создающих  условия  для  формирования  своего 
потенциала  с  точки  зрения  образовательной  перспективы,  ответственного 
отношения  к  выбору  профессионального  пути  через  расширение  границ 
самопознания и получения информации о мире профессий.  
Важным этапом психолого-педагогического сопровождения   является 
формирования  позитивного  отношения  к  трудовой  деятельности, 
воспитание  психологической  и  нравственной  готовности  к  труду  и 
выбору 
профессии, 
что 
является 
неотъемлемой 

жүктеу/скачать 3,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: