Жасушалардың дифференциациялануы - арнайыжасуша, мүшелер мен ұлпалардыңқалыптасуына әкелетiн, дараның даму барысында бiртектi жасушалар мен ұлпалардыңарасында айырмашылықтардың пайда болуыжәнеолардың өзгерулері. Дифференциялауқұрылыс пен қасиеттердiң өзгеруiне негiзделген (жүйке жасушалары жүйке импульстарынтасымалдайтынқасиетке ие,бездi жасушалар-бездi заттардысекрециялауғақабiлеттiккеие болады және т.б). Дифференцияланудың негiзгi факторлары-алғашқы эмбриональдыжасушалардыңцитоплазмасыныңерекшелігіжәнекөршiлесжасушалардыңарнайыәсерi-индукция.
Дифференциялануэтаптары жүйелiтүрдебылайжүредi:
1. жасушалардыңдифференциялануының1-шiсебебiжұмыртқажасушацитоплазмасыныңхимиялықәртүрлiлiгiболыптабылады;
ол ұрықтанудан кейiн күшейедi: сперматозоидтың жұмыртқа жасушасына енген кездецитоплазмакомпоненттерiнiң қайтаорналастыруы(ооплазматикалықсегрегация);
3. жұмыртқажасушасыцитоплазманыңхимиялықәртүрлiлiгібластомерлердiңцитоплазманыңхимиялықәртүрлiлiгiнеауысады–Әрбірбластомерлернақтыморфогенездіңконцентрациясыныңградиентіменорналасқан.
Эмбриональды индукция-дамып келе жатқан ағза бөліктерініңөзараәсері, мұндабірбөлігі -индуктор,басқа бөлiгi-жауапқайтаратынжүйесiменәрекеттесіп,оныңдамубағытынанықтайды. Эмбриональды индукцияны қосмекендiлер ұрығының эктодермалықэпителийiндегi көз бұршағын зерттеген кезде Шпеман ашты (2 сурет): көз көпiршiгi →көзбокалы→көзбұршағы(хрусталик)→қасаңқабық.Кейінірекол,осыжануарлардагаструланыңэктодермасынанжүйкепластинкасытүзілуүшін,хордомезодермаменэктодерманыңжанасуыкерекекенінкөрсетті.Бұлқарым-қатынас
бiрiншiреттiэмбриональдыиндукциядеп,алиндуктор-бластопордыңарқаернi
ұйымдастырушыдепаталады.
2сурет.Көзбұршағыныңиндукциясы.
1-алдыңғыми; 2-эктодерма,3- көз көпіршігі; 4- көз бокалы; 5-көзбұршағыныңбастамасы; 6-көз бұршағы; 7-қасаңқабық; 8- торлықабат.
Тәжiрибе көрсетiлгендей, жауап беружүйесi индуктордың әсерiнен дифференцияланып,одан арыжиі өзі пайда болатын мүшелер бастамасы мен ұлпалардың индукторы болады,ұрықтыңбүкiлдамуынаиндукциялыққарым-қатынастардыңтiзбегi болыптабылады.Бірқатар жағдайларда индуктордың әсері ғана емес әсерді қабылдайтын жүйенің де арықарай индуктордың жіктелуіне септігін тигізетіні анықталды. Индукция жүзегеасуүшіниндуктордың әсерiне ұшырайтын жасушаларкеректi компетенцияларға ие болу керек.Компетенциядеп - эмбриональды материалдың әртүрлi өзгерiстер әсерiне жауап қайтаруқабiлетiнайтамыз.
Достарыңызбен бөлісу: |
