Д. Т. Кен же таев Ә.Ә. Сай лы баев Ө. О. Тұяқ баев зайырлылық ЖӘне дінтану негіздері негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған оқулық
жүктеу/скачать 3,82 Mb. Pdf көрінісі
|
| 10
§2. Зайырлылық және зайырлы мемлекет: ұғымы, мәні, сипаты. Зайырлы мемлекет және дін Зайырлылық дегеніміз не? Зай ыр лы лық жә не зай ыр лы мем ле кет: ұғы мы, мә ні, си па ты. Ең ал- ды мен «зай ыр лы лық» сө зі қан дай ма ғы наны біл ді ре ді? Бұл терминнің басқа тілдегі мағыналарына көз жүгіртер болсақ, «зай ыр лы» (светс кий) ұғы мы орыс тү сін дір ме сөз ді гін де «шір кеуге тән емес», яғ ни «аза мат- тық» не ме се «тәр биелі» де ген ма ғы на лар ды қам ти ды. Зай ыр лы лық ұғы- мы «лаи цизм» – грек ті лін де гі «лаи кос» – ха лық тық, бұ қа ра лық де ген ма ғы на ны біл дір се, фран цуз ті лін де «лаиси те» – ді ни емес , яғ ни «лаи- ку» – за йыр лы де ген ді біл ді ре ді. Қа зақ стан ның қа зір гі сая са ты елі міз де ұлт, эт ни ка лық топ тар мен мә де ни ет ара сын да ғы өза ра сый лас тық құ ру, өза ра та ту лық ты ор на ту, ру ха ни, адам гер ші лік құн ды лық тар ға не гіз дел ген қо ғам дық жүйе құ- ру ға ба ғыт тал ған. Екінші ұстаз – әл-Фа ра би «Қайы рым ды ел көз қа рас- та ры ның төр кі ні», «Аза мат тық қо ғам» жә не «Дін кі та бы» деп ата ла тын еңбектерінде мем ле кет тік инс ти тут тың ді ни емес не гіз де бас қа ры луын құптаған. Қазіргі қазақ тіліндегі «зайырлылық» ұғымы – «дін сіз дік» не- ме се «дін ді жоқ қа шы ға ру» емес, ке рі сін ше, адам ның ар-ұж дан бос тан- ды ғын, ді ни се нім ер кін ді гі не ке піл дік ету де ген тү сі нік ті қам ти ды. Тілдік қорымыздағы «зай ыр лы», «зай ыр лы лық» сө зі – «за һир», «анық», «ашық» де ген ма ғы на лар ды біл ді ре тін араб ті лі нен ен ген сөз. Бұл сөз ді ал ғаш рет өт кен ға сыр да Алаш қай рат кер ле рі «Алаш мем ле- ке тін» құ ру да өз заң на ма ла рын да қол дан ған. Олар бұл сөз ді: 1) ашық, нақ ты лық; 2) ада ми, адам дық, өр ке ниет тік; 3) аза мат тық де ген ма ғы на лар да қа был да ды. Қа зақ стан Республикасы егеменді гін жа риялай са ла, сол «зай ыр- лы лық» тер ми нін қолданып, де мок ра тиялық, құ қық тық, зай ыр лы ел си па ты ре тін де Ата Заң мен бе кі тіп бер ді. Со ны мен, зай ыр лы лық ұғы мы «ар-ұж дан бос тан ды ғы» жә не «тө зім ді лік» сын ды ұғым жә не тү сі нік- тер мен ты ғыз бай ла ныс ты. Зай ыр лы лық ұғы мы мем ле кет тің дін ге де ген қа ты на сы ның де мок ра тиялық си пат та екен ді гін та ны та ды. Ен ді бұл қан дай ұ станым екен ді гі не тоқ та лай ық. «Зай ыр лы лық» ұ станы мы – қо ғам ның кез кел ген мү ше сі не, оның ді ні, те гі, нә сі лі не 11 қа ра майт ын, әр адам ның қан дай да бір дін ге се ну, сен беу мә се ле сі не бей- тарап қарайт ын ұ станым. Мақса ты – аза мат та ры ның ары, на мы сы, жа ны, мүл кі нің қауіпсізді- гіне, т.б. құ қық та ры на ке піл дік бе ру. Мем ле кет осы мақ сат тың орын да- лу ына да зай ыр лы лық ұ станы мын шарт деп бі ле ді. Со ны мен, зай ыр лы мем ле кет деп – ді ни нор ма лар ар қы лы емес, аза- мат тық нор ма лар не гі зін де бас қа ры ла тын, мем ле кет тік ор ган дар дың ше шім де рін де ді ни не гіз дер орын ал майт ын мем ле кет ті айтамыз. Алайда бұл зай ыр лы мем ле кет тің заң, құ қық тық нор ма ла рын да ді ни құн ды- лық тар орын ал май ды де ген ді біл дір мей ді. Өркениеттік құн ды лық тар ре тін де ді ни нор ма лар адамгерші лік тұ ғыр лар дың ке ні бол ған дық тан да зай ыр лы лық ұ станы мы мен үн де- сіп жа та ды. Се бе бі қо ғам дық пай да, адам дық із гі лік – зай ыр лы лық ұ станым мен ді ни құн ды лық тар дың үн де сер тұ ғы ры. Дін осы тұр ғы дан қа ра ған да мә де ниет, өр ке ниет жә не моральдық ру ха ни қабаттардан бө- лін бейді. жүктеу/скачать 3,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|