Д. Т. Кен же таев Ә.Ә. Сай лы баев Ө. О. Тұяқ баев зайырлылық ЖӘне дінтану негіздері негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған оқулық

178
Маң ғыс тау өңі рін де ХІХ ға сыр да өмір сүр ген жы рау Ақ тан Ке рей ұлы Бе-
кет ата ның дін жо лын да ғы ең бе гін бы лай ша ба ға лай ды: 
Әулие Бе кет пі рім нің, 
Оғы лан ды да оша ғы – 
Жа лы ны шал қып ша қыр ған. 
Дін-ис лам ның жо лын да, 
Бас па ған қа дам ға фыл дан. 
Бе кет ата ның аса бі лім ді, та қуа жан бол ған ды ғы на ол қал дыр ған 
же рас ты ме шіт те рі ай ғақ. Бе кет ата мен бай ла ныс ты мұн дай ес ке рт кіш 
төрт жер де кез де се ді. Оның бі рі Оғы лан ды да, екін ші сі Бей неу де, үшін-
ші сі Жем бой ын да, төр тін ші сі Арал ма ңын да ғы Баялы да. Ел ау зын-
да ғы аңыз да Бе кет ата ба ла ке зін де Жем бой ын да ғы Ақ ме шіт те, жі гіт 
ша ғын да Бей неу де, кө ші-қон уа қыт та рын да Баялы да бол ған. Хо ре зм де гі 
Па қыр жан қа жы дан бі лім ал ған нан кейін-ақ Оғы лан ды ға кел ген. Өмі-
рі нің соң ғы жыл да ры ның кө бін Оғы лан ды да өт кіз ген. 
Оң түс тік Үс ті рт тің (Маң ғыс тау облысы) Оғы лан ды да ғы Бе кет ата 
же рас ты ме ші ті жақ сы сақ тал ған 
(40­су рет)
.
40-сурет. Оғландыдағы Бекет ата жерасты мешіті. Маңғыстау облысы
Ы.Алтынсариннің діни оқулығы қалай аталды? 
Оқулықта қандай мәселелер қамтылды?
Ыбы рай Ал тын са рин 
(1841–1889) – қа зақ хал қы ның аса көр нек ті қо-
ғам қай рат ке рі, ұла ғат ты ұс таз. 1841 жы лы қа зір гі Қо станай об лы сы ның 
Қо станай ауда нын да туып-өс кен. Жас ке зін де әке сі қайт ыс бо лып, ата сы 
Бал ғо жа би дің тәр бие сін ала ды. 
1850 жы лы ата сы Бал ғо жа Ыбы рай ды Орын бор қа ла сын да ғы қа зақ 
ба ла ла ры үшін ар найы ашыл ған же ті жыл дық мек теп ке оқу ға бе ре ді. 
1857 жы лы мек теп ті бі тір ген Ыбы рай 2 жыл ата сы Бал ғо жа би дің хат-
шы сы бо лып қыз мет ат қа ра ды. Кейін Орын бор ға ауыс қан Ыбы рай 

179
1860 жы лы Орын бор бе кі ні сін де (Тор ғайда) 
қа зақ ба ла ла ры үшін мек теп ашу бұй ры ғын 
алып, сол мек теп те орыс ті лі нің мұ ға лі мі бо-
лып жұ мыс іс тейді.
Осы лай Ыбы рай дың бі лім бе ру ісін де 
қиын да қы зық өмір жо лы бас та ла ды. Ха лық-
тан жи на ған қар жы ға мек теп са лып, оқу ға қа-
зақ ба ла ла рын үгіт те ді. Ақы ры мақ са ты орын-
да лып, 1864 жы лы 8 қаң тар да мек теп тің жа ңа 
ғи ма ра тын сал та нат ты түр де аша ды, мек теп ке 
14 ба ла жа зы ла ды. Мек теп жа ны нан ин тер нат 
та ашы лып, оқу шы лар дың бар лы ғы сонда жа-
тып оқиды. Мек теп те бі лім бе ру мен қа тар тәр-
бие мә се ле сі де бі рін ші орын да тұр ды.
Бұ рын ғы бі лім бе ру тә сі лі не, оқу лық тар ға 
кө ңі лі тол май, ес кі ді ни мек теп тер де гі жат-
та тып оқы ту әді сі не қар сы тұ рып, оның ор ны на те рең де тіп, ме то до ло гиялық 
оқы ту ды қол да нды. Осы лай 1879 жы лы Ы.Ал тын са рин нің «Қа зақ хрес то-
ма тиясы» ат ты оқу лы ғы жа рық кө ре ді. Ол ки рил ли ца мен жа зыл ған 
ал ғаш қы ең бек бо лып есеп те ле ді. «Қа зақ хрес то ма тиясы» 1896 жы лы 
екін ші рет араб әр пі мен Қа зан қа ла сын да «Мәк ту бат» де ген ат пен жа рық 
көр ді. Ыбы рай ба ла лар ға Еуро па үл гі сін де бі лім бе ру мен қа тар, ғы лым мен 
тех ни ка ның әр са ла сы нан, қо лы бос уа қыт тар да дін та ри хы нан да мағ лұ мат 
бер ді. Ы.Ал тын са рин өз мек теп те рі не қа жет ті «Ша риятул-ис лам» ат ты оқу-
лық жа за ды. Мұнда Құ ран сө зін балаларға қа зақ ша лап тү сін ді ру ге 
ты рыс ты. Оқу лық араб әр пі мен Қа зан қа ла сын да 1884 жы лы ба сы лып 
шы ға ды. Мұн да ис лам ді ні нің не гіз де рі жан-жақ ты қам тыл ған. 
Ы.Ал тын са рин поэзия лық шы ғар ма ла ры 
ар қы лы қа зақ жас та рын өнер-бі лім ге, тех ни-
ка ны иге ру ге, ру ха ният ты ке мел ден ді ру ге 
ша қыр ды. Сөйт іп өр ке ниет ті ел дер дің қа та-
ры на те зі рек қо сы лу ды ар ман да ды. 

жүктеу/скачать 3,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: