Дархан қыдырәлі ұлы дала тарихы

153 

224

болмауы,  әрі  жазудың  табылған  жері  Қарабалғасұн  қирандыларынан  біраз 

өзгеше жерге сәйкес келуі бұл бітіктасты Ұйғыр қағандығымен байланыстыруға 

себеп бола алмайды.

Керісінше, төменде кеңінен қарастырылғандай, Ұйғыр қағандығы кезеңінде 

бұл  қағандықтың  «Хандық  таңбасының»  да  ( ),  одақтас  /  күреген  тайпа 

таңбаларының да (

,  ,  - 

таңбаларынан  өзгеше  болғандығы  байқалады.  Тағы  бір  тұсы,  билікті  ашина 

әулетінің қолынан алған Ұйғыр тайпалық одағының мүшесі яғлақар әулетінің өз 

таңбасы бола тұра, бітіктастарда ашина таңбасын иеленуі қисынға келмейді. 

Ашина таңбасымен байланысты тағы бір қайшылық Көктүрк кезеңіне жататын 

кейбір  бітіктас  пен  тау  жартастарындағы  ашина  таңбасының  жанында  кейде 

ашида таңбасы (   /    / 

/ 

 )

, кейде өте айрықша  /  ,   пішіндегі 

таңбаларға  дәл  келуі,  сондай-ақ  кейде  таңбалардың  қостап,  үшеулеп  бірге 

көрінуінде (: VI, 7, 9 сурет). Бұл таңбалардың ашида тайпасының таңбасынан 

өзгеше  болуы  шамасы  олардың  ашидалармен  байланысы  болмағандығын 

көрсетеді. Олардың нақты қай тайпаларға тиесілі болғандығы әлі күнге белгісіз. 

Бұл пішіндегі таңбалардың ашина әулетімен одақтас болған басқа тайпаларға 

тиесілі болу ықтималдығы қарастыруды қажет етеді. Бұл таңбалардың Көктүрк 

қағандығының Тардұш пен Төлес сынды екі қанатына

226

де анықтауымыз керек. Шыныменен, ашина әулетіне жататын Ел Етміш ябғуға 

тиесілі  Онгин  бітіктасында  ашина  таңбасымен  бірге  ,  ,  түріндегі  бір-біріне 

ұқсас, бірақ бір сызықта айырмашылығы бар екі таңба қызығушылық тудырады: 

(VI, 7 сурет)

Бұған ұқсас жағдай Көктүрк қағандығының басқа бір ескерткіші 

Ихбічіг  бітіктасында 

  түрінде  қатар  орналасқан  үш  таңбаның  да  Онгин 

бітіктасындағы таңбалармен толықтай дерлік бірдей болуы да қызық жайт:   

- 

 (VII, 3 сурет). Егер олардан тек бірінің 

назарға алынса, бұл пікір айқындала түседі. 

Бұл жағдайда аты аталған бітіктастардағы әр үш таңбадан ортаңғы тау ешкісі 

бейнесіндегі Ашина таңбасы («Хандық таңбасы») Көктүрк қағандығының Төлес 

пен  Тардұш  болған  Ұйғыр  қағандығына  тиесілі  бітіктастарда  да  қатар  болып 

үш  түрлі  таңбаның  бірге  келуі,  олардың  арасынан  табылған  таңбаның  аты 

айтылған қағандықтың билеуші тайпасы Яғлақар әулетіне тиесілі болғандығы 

анықталады: 

  (Х,  1  сурет).  Қалай  болғанда  да 

  түріндегісі  Ұйғыр 

қағандығына тиесілі «Хандық таңбасы» болуымен, оның оң мен сол жағында 

орналасқан таңбалар бұл қағандықтың Тардұш пен Төлес қанаттарына тиесілі 

болуы өте ықтимал. Əсіресе, Яғлақар таңбасының оң жағында орналасқан 

/

224

225

226

жүктеу/скачать 13,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: