Дархан қыдырәлі ұлы дала тарихы
жүктеу/скачать 13,38 Mb. Pdf көрінісі
|
udt
- Бұл бет үшін навигация:
- ҰЛЫ ДАЛА тарихы
| ҰЛЫ ДАЛА тарихы
105
Кешендегі Мәңгі тас. Кешенде алпысқа жуық таңбалар қашалған тас ұстын бар. Оның 45 таңбасы анық әрі айқын көрінеді. 2016 жылғы зерттеулер барысында таңбатастың төменгі тұсында «ашина» әулеті таңбасы қашалғандығы анықталды. Ал аталмыш таңба түрк қағандарының билік дәстүрі бойынша әдетте үлкен ұстынтастарда ең жоғары тұсында қашалатын еді. Алайда «Шивээт-улаан» ғұрыптық кешендегі таңбатаста олай жоғары тұсында емес, төменгі тұсына қашалған.
ҰЛЫ ДАЛА тарихы 106
Ғұрыптық кешеннің сыртында қақпасы алдында және екінші бөліктің аумағында сегіз қырлы бас құрылыстың алдыңғы алаңында төртбұрыш тұғыртасы бар. Қақпа алдында тұғыртаста қандай да бір ұстынтас, ескерткіш, мүмкін жазулы мәтінді тас болған болу керек. Ал таңбатас кешен ішіндегі үлкен тұғыртаста болды. Ғұрыптық кешенде жүргізілген археологиялық қазба зерттеулері барысында көне түрк немесе басқа жазулы мәтіні бар артефакті айғақтар әзірше табылмады.
ҰЛЫ ДАЛА тарихы 107
«Қозы Көрпеш –Баян Сұлу» кесенесі. Төртбұрыш фундаменті: 7,5х7,5 м, биіктігі -11,65 м. Шығыс Қазақстан облысы, Аягөз ауданы «Домбауыл» кесенесі. Төртбұрыш фундаменті : 9,9х7,9 м, биіктігі -5,5 м. Қарағанды облысы, Кеңгір өзені ҰЛЫ ДАЛА тарихы 108
Орталық Азия далаларында түрк дәуіріне тән сыртқы құрылымы төртбұрышты ғұрыптық қоршаулар көп болғанымен, түрк қағандарына арналған ескерткіштер санаулы ғана. Қағандарға арналған ғұрыптық кешендер қарапайым қоршауларға қарағанда үлкен әрі сәнді құрылысты болып келеді. Əсіресе Моңғолиядағы Екінші Шығыс түрк қағандығының билеушілеріне арналған ғұрыптық кешендер (Шивээт-улаан, Күлтегін, Білге қаған кешендері) барынша сән-салтанатты етіп орнатылған. «Шивээт-улаан» ғұрыптық кешені басқа түрк қағандары мен ақсүйектеріне арналған кешендердің архитектуралық ерекшеліктерінен өзгешелігі кешеннің батыс жағында ғибадатхана секілді құрылыстың болуымен айқындалады. Біз «Шивээт-улаан» ғұрыптық кешенінің жоғарыда аталған ерекшеліктерін ескере отырып, кешен 665-696 жылдар аралығындағы түрк дәуіріндегі ұлы қағандардың біріне арналып орнатылған деп тұжырымдаймыз. «Шивээт-улаан» ғұрыптық кешені Елтеріс Құтлық қағанға арналды ма, әлде одан бұрынғы тоғыз-оғыз конфедерациясының билеушілерінің біріне арналды ма деген күрделі мәселелерге жан-жақты ғылыми-зерттеу жұмыстарын жалғастыруымыз керек.
|