Мемлекеттік тілді дамытуда сенің қандай үлесің бар?
Біздің мемлекеттік тіліміз – қазақ тілі. Қазақ тілі қазір әлемде 70-орында тұр. Ал әлемде 5900-дан астам тіл бар.
А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры Шерубай Құрманбайұлы тілдің дамуы туралы былай
дейді: «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған бағдарламасында» кеткен кемшіліктерді
қайталамауымыз керек. Мысалы, ол бағдарламаларды қазақ тілді облыстарда тез арада қазақ тіліне көшіруді қолға
алдық та, солтүстік облыстар мен министрліктерді кейінге қалдырдық».
Нұрсұлтан Назарбаев ана тілі жайында: «Ойға салса қорғасындай балқыған әрі қару, әрі қалқан, әрі байырғы, әрі
мәңгі жас, отты да ойнақы ана тілінен артық қазақ үшін бұл дүниеде қымбат не бар екен»? - деген екен. Бұдан
түсінгенім: ана тілінің қадір-қасиетін бағалай алмай жүрміз. Мемлекеттік тілдің әлі де жоғары деңгейде дами алмауы
жаныма батады.
Ана тілі жайында сөз қозғасақ, қазақ мектептерінде де орысша сөйлеп жүргендер аз емес. Бұл дұрыс емес. Себебі,
ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты У.Қалижан: «Өз мемлекетін, өз ұлтын, өз тілін басқа ұлт емес, қазақ тіліне қарсы
болып жүрген қазақ? Өзбектердің бәрі өз тілінде сөйлейді. Әзірбайжандар да өз тілінде сөйлейді. Ал енді қазақ
сөйлемесе, қазақты қытай сөйлетеді. 14 млн. қытай қазір қазақша еркін жазады екен. Осы деректерді оқығанда ұялдым.
Біздің болашағымыз әлі алда. Сондықтан да біз өзіміздің үлесімізді қоса аламыз. Белгілі жазушы Ғабит Мүсірепов:
«Қазақ тілінде сөйлейтіндердің болашағы жоқ дегендердің көмейлеріне құм құйылсын» депті. Ол кісі болашаққа сеніп
айтқан ғой.
Мемлекеттік тілді дамытудың ғылымда дәлелденген үш бағыты бар. Оның біріншісі – басқару саласы. Ал екіншісі –
ғылым мен білім.Үшіншісі – ақпарат саласы. Ендеше, мен ғылым мен білімді терең меңгеруім керек екен.
Осы кісілердің ойынан, газет-журналдардан алынған үзінділерден жалпы айта кетсем: біз Қазақстанда тұрамыз.
Осыны мақтаныш етіп, өз үлесімізді қосып жатырмыз. Қазақ мектебінде оқыған да үлес, қазақша сөйлегеніміз,
оқығанымыз да үлес. Тіпті мектептерде қазақ тілінен олимпиадаға қатысқанның өзі үлес.
Мен туған тілімді білсем, өз еліме патриот болсам, тілімді қастерлесем, Қазақстанның туын көкке желбірете алсам,
мемлекеттік тілді дамытудағы үлесім деп мақтанышпен айта аламын.
Жанбау Марғұлан. 6 «б»
-
сынып оқушысы
Ана тілім - көңілімнің тілмашы...
Туған тілім –тірлігімнің айғағы,
Тілім барда айтылар сөз ойдағы,
Өссе тілім мен де бірге өсемін,
Өлсе тілім мен де бірге өлемін!
–
деп ақын Әбділда Тәжібаев жырлаған өлеңімен шығармамды бастағым келеді. Тіл—қай елде болса да қастерлі,
құдіретті, достықтың кілті, ынтамақтастықтың бастауы, ұлттың жаны әрі ары. Тіл – атадан балаға мирас болып қалып
отырған баға жетпес мұра.
Конституциямыздың 7-бабының 1-тармағында Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі деп жазылған. Біздің
азаматтық парызымыз – тіл заңындағы талаптарды жүйелі түрде жүзеге асыру. «Тіл
–
біздің тұтастығымыз», сондықтан
әр адам өз ана тілін көзінің қарашығындай қорғауы тиіс. Туған тілдің абыройын асқақтату – әрбір азаматтың абзал
борышы. Тіл – таусылмайтын байлық. Қанша тіл білсең, өзгеден сонша кез биіксің. Дегенмен, алдымен, туған еліңнің
мемелекеттік тілін білуге міндеттісің. Қазақ тілі – өте бай тіл, мемлекетіміздің күші, қуатты қаруы. Амал не, осындай
әдемі тіліміз бола тұра, өзге тілде сөйлейтіндер көп. Төл тілден сөйлеуден безу
–
ақ сүт беріп, асыраған анаңды
ұмытумен бірдей. Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенінен де, болашағынан да қол үзеді. Ана тілі
–
ар өлшемі.
Сондықтан туған тілге сүйіспеншілік бала кезден басталуы тиіс. Қазақ тілі
–
өзінің даласындай бай. Қазақ сөзі
қашанда даланың қоңыр желіндей аңқылдап, еркін есіп тұрады. Дүниедегі барлық халық тәуелсіздікке ұлттық қадір-
қасиетін, мәдениетін, ана тілін сақтап қалу үшін ұмтылады. Сондықтан кез келген мемлекет өзінің аумағында салт-
дәстүрін, ана тілін айырықша қорғайды. Ана тілімізге мемлекеттік мәртебе берілді. Тіл туралы заң қабылданды.
Қазақстанда қазақ тілі
–
мемлекеттік тіл. Солай болса да бізде қазір көптеген балалар үй ішінде, сыртта орысша сөйлеп,
қазақ тілінің сөйлеу өрісін тарылтып, қолданылу аясын әлсіретіп жүр. Сол себептен барлық балаларға арнап, Оразақын
Асқар ағамыздың өлеңімен өзімнің шығармамды аяқтағым келеді:
Көрінесің көзге шыққан сүйелдей,
Сұрақтар да шаншу болып тиер кей.
Құтылмайсың барлық тілді білсең де,
Өз тіліңнің көмегіне сүйенбей...
Ана тілде ата – баба сыры бар,
Аудармадан түпнұсқадай кім ұғар.
Өсе келе құстың тілін білсең де,
Ана тілсіз оның қандай құны бар!
Тілден асқан байлық жоқ, мал-мүлік, алтын-күміс байлығы түк емес, күндердің күнінде сарқылады. Халықпен бірге
мәңгі жасайтын байлық – ана тіліміз, оның сарқылмас байлығы екенін ұмытпайық, достар!
Аубакирова Айгерим. 7 «б» - сынып оқушысы
Какова роль языка в жизни общества?
Слово «язык» имеет многозначное значение. Самое мудрое и удивительное, что создало чело-
вечество это – язык! Говорить умеют все люди, на своих родных языках. Наш родной язык – ка-
захский. Русский язык- язык межнационального общения. Без языка невозможна жизнь людей,
общества, развитие науки, искусства. Он величайшее богатство народа. Чтобы уметь выражать
свои мысли ясно, точно и образно, нужно этому учиться. Язык- самое выразительное, чем человек
обладает. За своим языком – устным и письменным - надо следить постоянно.
Самая большая ценность народа его язык на котором он пишет, говорит, думает. Мы буду-
щее страны должны, обязаны сохранить свой родной язык, а не губить его!
ученица 10 «Б» класс Амангельды Мария
Язык – это основное средство общения людей. Язык связан с жизнью общества, с народом.
Каждый язык – это целый мир. Язык – не только предмет для изучения, а живая душа народа, его
радость, боль, память, сокровище. Он должен вызывать у каждого из нас горячую любовь, при-
знательность, трепетное отношение. Я думаю, что самая большая ценность народа – его язык, на
котором он пишет и говорит. Нас всех объединяет чудо языка. Язык – не просто звуки. В нём пот
труда, муки, шум лесов, цветная поля, воены радости народной. В нём живет сам народ. Язык са-
мое выразительное чем человек обладает. Писатель Л.Н.Толстой говорил: « Обращаться с языком
кое – как значит и мыслить кое – как: не точно, приблизительно, неверно». Именно язык не дает
народу рассыпаться, забыть себя. Без языка невозможна жизнь людей, общества и науки.
ученица10 «Б» класс Елшин Макпал
Язык любого народа это его историческая память, воплощенная в слове. Тысячелетняя ду-
ховная культура, жизнь народа своеобразно и неповторимо отражается в языке, в его устной и
письменной формах, в памятниках различных жанров. И, значит, культура языка, культура слова
предстает как неразрывная связь многих и многих поколений. Родной язык – душа нации, перво-
степенный и наиболее очевидный её признак. В языке и через язык выявляются такие важнейшие
особенности и черты, как национальная психология, характер народа, склад его мышления, само-
бытная неповторимость художественного творчества, нравственное состояние и духовность.
Язык – явление социальное. Им нельзя овладеть вне социального взаимодействия, без об-
щения с другими людьми. Язык служит основным средством передачи культуры. Другой его важ-
ной чертой является то, что на родном языке практически невозможно разучиться говорить, если
его основной словарный запас, правила речи и структуры усвоены в возрасте восьми или десяти
лет, хотя многие другие опыта человека могут быть полностью забыты.
Речевая деятельность, связанная с использованием языка, одна из важнейших в жизни че-
ловека – существа мыслящего, думающего , познающего , общающегося, рассуждающего, объяс-
няющего, спорящего, убеждающего.
ученица 10 «Б» класса Ахметова Акку
Дар
ы
н
N
ew
s
18
Проба пера
Сочинение - рассуждение
о жизни М. Горького
Я живу уже не мало,
Полных мне семнадцать лет.
В наше время каждый знает,
Что такое интернет.
Техника все растет выше,
Ну и мир меняется.
Каждый человек, как работ,
За деньгами тянется.
Читал труды писателя
С псевдонимом жизненным.
И в них я опознал одно,
Что мир уже не изменим.
В рассказах я нашел его,
Во времени цепочку,
И даже через столько лет,
Никто не смог поставить точку.
Я говорю вам про бумажки,
Ведь можно с ними все решать.
Сейчас найдется ведь который,
За них продаст родную мать.
Поэтому Максим Пешков,
В рассказах говорил про это:
«Что ничего на всей Земле,
Нет лучше человека».
И вот я понял главное,
Ведь, правда, нам нужна!
Деньги тут не главное,
А главное - душа!
ученик 11 «б» класса, Зайкенов Нурсултан
Дар
ы
н
N
ew
s
19
Проба пера
Люблю язык я русский.
Он очень важен и велик
Учу его я с удовольствием. Так же как и свой
родной язык…
Русский язык нам всегда понятен,
Он и красив и ясен.
На нем мы мысли выражаем,
А так же пишем и читаем.
Я с детства его боготворю,
Люблю, уважаю и ценю.
И буду беречь его всегда, Везде повсюду и
навсегда!
ученица 9 «Б» класса, Саятова Мадина
Русский язык в современном мире.
И нет у нас иного достоянья!
Умейте же беречь
Хоть в меру сил,
в дни злобы и страданья,
Наш дар бессмертный - речь.
И. Бунин. Слово.
Самая большая ценность народа - язык, на
котором он думает и говорит. Среди языков есть
“большие” и ”малые”, а есть” великие”. Слова
”большие”, ”малые”, “великие” ученые употреб-
ляют не для того, чтобы возвеличить один язык
над другим, и не для того, чтобы сказать, будто
один язык лучше другого. Больше половины
землян говорят на одном из шести мировых язы-
ков. Одним из них является – русский язык. Та-
кой язык называют мировым. А чтобы язык по-
лучил звание мирового, нужно, чтобы на нем го-
ворило не меньше 200 млн. людей. Русский язык
занимает четвертое место среди мировых языков
мира.
Еще с древних времен русский язык це-
нится не только у русского народа. Этот язык
велик и прекрасен! Живой, как сама жизнь, со-
временный русский язык постоянно развивается.
А мы, молодое поколение, читаем и почитаем
величайших русских поэтов, к примеру, таких
как: И.С.Тургенев, Пушкин, Лермонтов, Толстой
и.т.д. В наше время, мы, молодежь, очень инте-
ресуемся произведениями этих писателей-
поэтов. Как красиво и легко описаны сюжеты и
события! Разве такое может забыться? Все эти
произведения всегда будут напоминать нам о
красоте и могуществе русского языка.
ученица 9«Б» класса, Мухамеджанова Айнур
Language is the mirror of the soul.
People haven’t greatest treasure than theirs mother tongue. How many languages are in the world?
There are more than five thousand… One of the most common and the most expressive languages is English.
And I want to tell you about this wonderful language. It displays the custom, traditions, ways of life of the
people, the mind and experience of the beauty and power of the soul. There are rich literature which reflects
achievements of man’s mind. Course this language – one of the world’s most wonderful language.
There is a pride of English writers who loved their people, their country, their world. I want to say that peo-
ple which speak on English is a great nation.
Shaidolda Aimoldir 7 «ә» grade
Kazakh, Russian, German, English, Chinese, Ukrainian, Japanese… they do not count. How many
languages there are in the world? Nobody can answer but each language has its own history, its own destiny.
To my mind language is one of the main values of the life. It helps people to understand each other. It’s the
most perfect means of communication. We can learn the character of the man by speech culture. That why
the theme of my composition is “Language is the mirror of the soul’.
With the help of language we can explain and remember joyful, happy moments of our lives, we understand
and feel the words such as love, kindness and happiness. Our whole life is exactly connected with these
words. So, the language is the main thing in our lives.
Mashrapova Aidana 10 «б» grade
Learning a foreign language isn’t an easy thing. Nowadays it’s especially important to know foreign
languages. Some people learn languages because they need them for their work, others for travel abroad, for
the thirds studying foreign languages is a hobby. So it is very useful to learn foreign languages. Knowledge
of foreign languages helps us to develop friendship and understanding among people.
English is very popular now. It’s the language of computers, science, business, sport and politics. English
language is a wonderful language. If you know a foreign language you can read papers, magazines and origi-
nal books written by great writers, watch satellite TV programs. If you like traveling you can go anywhere
without being afraid that other people will not understand you. English is very important if you want to find
a good job.
Akhmetova Akku 10 «б» grade
“The history of every language is inseparable
from that of the people by whom it is spoken”
Col. William Mure
People began to speak many centuries ago and since then they have been speaking different languages.
Every language reflects behavior, temperament and the soul of each nationality. People created their own
alphabet and rules so their rules show their characters. Also, the language or manners of speaking let us to
know more about the culture of the nationality, it means traditions, hobbits, history.
Learning and investigate languages teach us to live in the world in a different way, to see it with different
view. Because language gives a basic notion about the nationality. I mean if the language sounds soft-spoken
and delicate, I see that people who speak this language are friendly and soft too. And as Dr. Samuel Johnson
said “Languages are the pedigree of notion”/ in fact it is right decision. I agree with this saying. That’s why
when language sounds rude and uncongenial; I don’t want to learn it any more. Because I think that their na-
tion is as rude as their language.
Actually we can’t separate bad or good languages or nations. They are so different and we can’t just to com-
pare them. All of them have their own charm. To my opinion, as many languages you know as will be better
for you. But your mother tongue is the first that you must speak on.
Amrenova Sabina 11 «
а
» grade
Дар
ы
н
N
ew
s
20
Golden pen
Дар
ы
н
N
ew
s
21
Абай:
Бісміллә деуді атаң ырымдаған,
Уақыттарда, тылсым күш сыбырлаған.
Шыңғыстаудың шыңынан құлақ түрдім,
Қалың елім айтар деп сырын маған.
Түсіп мұртың аузыңа қырылмаған,
Жараспайды қазаққа жыбырлаған.
Өкпе-өксікті өткенгі қаза қылдым,
Ащы үнің жеткен кезде қырылдаған.
Тіс батырып талайлар бұрын маған,
Заманы да қасқыр боп ырылдаған.
Дос та, дұшпан көңілге қаяу салып
Сес көрсетіп қарап еді қырын маған.
Келе ғой маңдайыңнан иіскет ботам,
Баламысың арнаған жырын маған?!
Назың болса айтып қал бүкпей іште,
Мен:
Құлақ түріп өлеңіме ел күллі,
Көңіл құсы құйқылжыса, шіркін-ай,
Тізгін босап шабытым да желпінді,
Бұрқасындай шаңы артынан бұрқырай.
Ия, ата назымды айтам бәріне,
Әсемпаз боп жүргеннен соң безеріп.
Ақылыңа сусап жүрміз әлі де,
Тәніме де жаныма да сөз еріп.
Кешір деймін кешегілер үшін мен,
Кешегінің ұмыт ата кермегін.
Тентек өмір қалт басқанын түсінген,
Құрашы ата қайта иман-өрнегін.
Мына мен де өзіңіздей ғашықпын,
Жырға құмар, ынтық жүрек, өлеңге.
Тасып шабыт өлең қуып асықтым,
Бағым болса қайтем енді көнем бе?
Міне, менің мұңым да, осы сырым да,
Жетті сізге өлеңге ұқсас пішінде.
Ішім, ата, алай-дүлей шынында,
Үш көрген соң өзіңізді түсімде.
Батаңыздан ет-жүрегім езіліп,
Қызыл тілді қырқылмастай қайрадым.
Сіздің артқан жүгіңізді сезініп,
Қара өлеңнің құлатпаймын байрағын.
«
Қош келдің қонақтарым әр аймақтан,
Жүрегіне жырменен ән ойнатқан.
Сендерді құшақ жая қарсы алады
Қасиетті Шыңғыстау Абай жатқан.
Бұл бұлақ Қасқабұлақ аталады,
Аттаңдар киелі осы босағаны.
Бұл жерге келіп кеткен адамдардың,
Ғұмыры бір ғасырға жасарады, –
деп бізді Шыңғыстауға кірер жолда қарсы алған болатын. Республиканың түпкір-
түпірінен оза шауып келген жүйріктер, осы айтылған сөздің қаншалықты шындық екенін
білмек болып кете барды. Рас, Абай елі, жері киелі һәм қонақжай болып шықты. Сол
көптің ішінде Ертістің Кереку өңірінен мен де бар едім. Әрине, басты мақсат хәкім Абай
туған топырақты басып, Абай жұтқан ауамен тыныстап, Абай жүрген жолмен жүріп, дана
Абайды одан сайын тани түсу болатын. Бір кездері бұл мен үшін арман еді. Дәл сол
сәттерден бастап ақиқатқа айнала бастады. Не керек, әр тасында тарихтың ізі қалған
Шыңғыстау даласы бізді бірден өзіне баурап алды. Кеудеде қуаныш сезімі мен шабыт
қатар тулады. Жол бойында «Бөрілі», «Қасқабұлақ», «Шілікті кезеңі», «Қарауыл» сияқты
ұлылардың ізі қалған жерлерді басып өтіп, Абай мен Шәкарім жатқан Жидебайдағы
кесенеге де келіп жеттік. Шыңғыстау даласы бір күн бойы Абай әні мен жырына
тербелген еді сол сәтте. Болмаса да, ұқсап баққан жас ақындар жырдан, әншілер Абай
әнінен шашу шашты. Бойдағы бар өнерлерін паш етті. Сол сайыста мен «Сәулең болса
кеудеңде» номинациясын еншілеп қайттым. Ең бастысы, Абайдың тұңғиығына одан
сайын жақындай түстім. Еліміздің әр аймағынан дарынды достар таптым. Бойға
сарқылмас шабыт алғандай болдым. Абай атамызбен сырласып, еліне өлеңім мен
өнерімді паш етіп, өнегесін алып қайттым.
Сүйінші хабар!!!
Дар
ы
н
N
ew
s
22
Намыс дабылы
Тектіден туып, тереңге жайған тамырын,
Тартынбай сөйлер тарланбоз ерге тағылым.
Ертеңі үшін еліңе ұран тастадың,
Жауырының жер боп, қақтырып намыс
дабылын.
Заманың зарлы қылдай көрінді көпір кең,
Қаншықтың өзі айдаһар құсап от үрген.
Мұңға көміліп, уға жуындың еріксіз
«Қара балтадай шабуын таппай кетілген».
Күмбірлі күйің көзі соқырды таң қылып,
Есі кеткендер есінен танды мәңгіріп.
Жәңгірге қарсы жұлқынған сәтте алқына
Көшкен таудайын ащы үнің тұрды
жаңғырып.
Жасымап едің жауыңнан көрген жәбірге,
Амалың бар ма Алладан келген әмірге?
Қасқалдақ басың қасқайған маңғаз
қалпында
Қара жер түгіл иілмей жатыр қабірде.**
Махамбет Өтемісұлының басы денесінен бір метр
жоғары жерленген.
Саяхат
Оразбек - мектебіміздің 10«а»-сынып оқушысы,
республикалық, облыстық, қалалық өребәйгелердің жеңімпазы.
Өлеңдері облыстық «Сарыарқа самалы», «Ертіс дидары» газеттерінде
жарияланған. Жақында 19 қыркүйекте өткен республикалық
Махамбет оқуларына барып, облысымыздың атын жаңғыртып, мектеп
абыройын асқақтатып, арнайы жүлдені иеленіп келсе, 25 қыркүйекте
«Жырлаймын сені, туған жер» атты облыстық жыр мүшайрасының
І орын жеңімпазы. Мектебіміздің мақтанышы жас ақынның бірнеше
өлеңдерін назарларыңызға ұсынып отырмыз.
Мен - патриотпын
Еркін елдің ойнаған құшағында
Ерік берер елім деп күш ағынға.
Мен - патриотпын, патриот болып қалам,
Тексіздіктің қалмаймын тұсауында.
Сусындаған батырдың ерлігінен,
Басымдылық байқалар белдігінен.
Мен - патриотпын, қайсармын,
қайраттымын,
Бабамыздың нәр алған өрлігінен.
Жанарыма жинаумен таң нұрын кіл
Болашаққа кетейін қалдырып жыр.
Мен - патриотпын, ел үшін бола туғам,
Сондықтан да халқыммен тағдырым бір.
Жұмыр жерде отансыз солды реңім,
Елге арналса әр ісім, оң білемін.
Талғанынша өзің деп соғар жүрек
Қалғанынша жалғанда соңғы демім!
Сүйінші хабар!!!
Қазақ тіліндегі ребустары
Дар
ы
н
N
ew
s
23
Орыс тіліндегі ребустар
Ағылшын тілдегі ребустар
P.S Жауабын журналдың келесі басылымында көре аласыздар
Дар
ы
н
N
ew
s
24
Үш тілді қатар меңгерейік!!!
1. Сабақты етістік қай септік жалғауды қажет
етеді?
2. Что такое лингвистика?
3. What stands for “Double Dekker”?
4. «Ер Төстік» ертегісінде Төстіктің тұлпарын
ата.
5. Как называется древняя русская летопись
6. «Менің атым Қожа» шығармасының авторы
кім?
7. Назовите страну в котором четыре
государственных языка
8. Who opened the “Globe Theater”?
9. Қазақ тіл білімін негізін салған ғалым кім?
10. «Толмачь» кого так раньше называли?
11. Phrasal verb “sort out problem” means...
12. «Ит басына іркіт төгілді» тұрақты тіркесінің
мағынасы
13. Чем отличаются друг от друга слова одеть и
надеть?
14. What stands for “Union Jack”?
15. «Көп
түкірсе –көл» мәтелі қандай
тақырыпта айтылған?
16. Чем различаются слова ноль и нуль?
17. Symbol of Scotland is...
18. «Әдебиет» сөзі қай тілден енген?
19. Склоняется ли слово Интернет?
20. Who invented the telephone?
Д
а
р
ын
N
ew
s
Руханият», «Словесность», «Дарын» әдістемелік бірлестіктері
Достарыңызбен бөлісу: |