Дауысты дыбыстар жүйесі Тіл дыбыстары дауысты дыбыстар және дауыссыз дыбыстар деп екіге
жүктеу/скачать 34,82 Kb.
|
Дауысты дыбыстар жүйесі
- Бұл бет үшін навигация:
- БАСҚА ТІЛДЕН ЕНГЕН СӨЗДЕР ҚОС СӨЗДЕР БІРІККЕН СӨЗДЕР
- сөздер
Қазақ тілінде дауысты дыбыстар буын талғамайтын және буын талғайтын болып екіге бөлінеді. Буын талғамайтын дауысты дыбыстар: а, е, ы, і. Буын талғамайтын дауысты дыбыстар сөздің барлық буынында жазыла береді. Мысалы, балалық, қызықты, ынтымақ, береке, инелік, еңбекшіл, ертегіші, т.б. Буын талғайтын дауысты дыбыстар: ә, о, ө, ұ, ү негізінен сөздің бірінші буынында жазылады, тек басқа тілден енген сөздерде, қос сөздер мен біріккен сөздерде, адам аттарында ғана сөздің екінші, үшінші буындарында кездеседі.
Кейбір сөздерде сөздің соңында ә дыбысы айтылғанымен, а дыбысы жазылады.
Ы, і әріптеріне аяқталған сөздерге тұйық етістіктің у жұрнағы жалғанғанда, ы, і әріптері түсіп қалады. Мысалы, оқы+у=оқу, тоқы+у=тоқу, қобалжы+у=қобалжу, бекі+у=беку, жекі+у=жеку, ірі+у=іру, т.б. Соңғы буынында ы, і әріптері бар сөздерге тәуелдік жалғауының ІІІ жағының жалғауы жалғанғанда, түбірдегі ы, і әріптері түсіп қалады. Мысалы, халық+ы=халқы, бөрік+і=бөркі, көрік+і=көркі, т.б. Й, ы, і әріптеріне біткен сөздерге тұйық етістіктің у жұрнағы жалғанғанда, ю әрпі жазылады. Мысалы, той+у=тою, жай+у=жаю, байы+у=баю, кейі+у=кею, т.б. Я, ю әріптері й+а, й+о дыбыстарының қосындысы болып келеді де, қосарлы дыбыстар деп аталады. Я, ю қатысқан сөздер айтылуы мен жазылуында және дыбыс саны мен әріп санында өзгеріс бар сөздер болып саналады. Мысалы, қоян – қойан, аю – айу, қою – қойу, т.б. Тек айуан, хайуан, кейуана, диуана, миуа, қиуаз сөздерінде ю әрпі жазылмайды. И қазақтың төл сөздерінде қосарлы ый және ій дыбыстарының қосындысы болып айтылады, бірақ жазылғанда жалаң и түрінде жазылады.
Мұндай сөздер әріп саны мен дыбыс санында, айтылуы мен жазылуында айырмашылық бар сөздер деп аталады. Қосарлы ый әріптері тек сый, тый түбірінен тараған сөздерде жазылады. Мысалы, сый, сыйлық, сыйлау, сыйластық, сыйымды, сыйлы; тый, тыйым, тыйылу, тыю, тыяды, тыйдыр, тыйғызу, тыйыл, т.б. Йы, йі әріптеріне аяқталған сөздерге көсемшенің й жұрнағы жалғанғанда, соңғы ый, ій әріптерінің орнына и жазылады. Мысалы, байы+й+ды=байиды, кейі+й+ді=кейиді, ұйы+й+ды=ұйиды, т.б. Осы бөлім бойынша тест тапсыру СҰРАҚТАР Ашық дауыстылар қатарын толықтырыңыз: а, ә, о, ө, е, ... Қысаң дауыстыларды табыңыз. Әрі жіңішке, әрі ашық дауысты дыбысты анықтаңыз. Әрі жуан, әрі қысаң дауысты дыбысты анықтаңыз. Еріндік дауыстылар қатарын анықтаңыз. Бірыңғай езулік дауыстыларды табыңыз. Езулік дауысты дыбыстардан жасалған сөздер қатарын табыңыз. Әрі жуан, әрі жіңішке дауыстыға жататын дыбысты белгілеңіз. Бірыңғай жуан дауыстылардан тұратын сөздерді табыңыз. Ашық дауыстылар катарын белгілеңіз. Дауысты дыбыстарды белгілеңіз. Дауысты дыбыстардың жақ қатысына қарай бөлінуін көрсетіңіз. «Ы» дыбысына тән сипаттаманы табыңыз. Құрамында үш дауысты дыбысы бар сөздер қатарын көрсетіңіз. Жуан дауыстылардың қатарын белгілеңіз. Бірыңғай жіңішке дауысты дыбыстарды көрсетіңіз. Тіл дыбыстары нешеге бөлінетінін табыңыз. Дауысты дыбыстар қалай жасалатынын табыңыз. Жуан және жіңішке дауыстылар қалай жасалатынын табыңыз. Тек жуан дауысты дыбыстар қатысқан сөздер қатарын көрсетіңіз. Тілдің қатысына қарай дауысты дыбыстар қалай бөлінетінін белгілеңіз. Тек жіңішке дауысты дыбыстар қатысқан сөйлемді табыңыз. Жуан, жіңішке дауысты дыбыстар аралас келген сөздер қатарын табыңыз. У дыбысының жуан дауысты дыбыс болып тұрған қатарын табыңыз. Жақтың қатысына қарай дауысты дыбыстар қалай бөлінетінін көрсетіңіз. Тек ашық дауысты дыбыстан жасалған сөздерді табыңыз. Ашық және қысаң дауыстының аралас келуінен жасалған сөздер қатарын көрсетіңіз. Тек қысаң дауысты дыбыстар қатарын табыңыз. Еріндік және езулік дауыстылар қалай жасалатынын көрсетіңіз. Еріндік дауысты дыбыстар қатарын көрсетіңіз. Еріндік дауысты дыбыстар қалай жасалатынын табыңыз. Тек еріндік дауысты дыбыстар қатысқан сөзді көрсетіңіз. Езулік дауысты дыбыстар қалай жасалатынын көрсетіңіз. Тек езулік дауысты дыбыстар қатысқан сөзді белгілеңіз. Еріндік пен езулік дауысты дыбыс араласып келген сөзді көрсетіңіз. Айтылуы мен жазылуында айырмашылық бар сөзді табыңыз. Айтылуы бойынша жазылған сөзді көрсетіңіз. Езулік дауысты дыбыстар қатарын табыңыз. Ерін үндестігі бойынша өзгеріске түсетін сөзді белгілеңіз. Буын талғамайтын дауысты дыбыстар қатысқан сөзді көрсетіңіз. Буын талғайтын дауысты дыбыстар қатысқан сөзді көрсетіңіз. Ашық, қысаң дауысты дыбыстар қалай жасалатынын анықтаңыз. Езулік дауыстыны табыңыз. Бірыңғай жіңішке буынды сөздер қатарын көрсетіңіз. Дауыстылардың тілдің қатысына қарай бөлінуін белгілеңіз. Жуан, жіңішке дауыстылардың аралас келген қатарын көрсетіңіз. Тек жіңішке дауыстылардың қатарын белгілеңіз. Бірыңғай еріндік дауысты дыбыстан тұратын сөзді анықтаңыз. Дауыстылар еріннің қатысына қарай қалай бөлінетіндігін көрсетіңіз. «І» дыбысы қате жазылған сөз (-дер) Қысаң дауысты дыбыстар Қысаң дауысты (-лар) саны Құрамында жіңішке әрі езулік дауыстылары бар сөздер қатары Құрамында жуан әрі еріндік дауыстылары бар сөз (-дер) жүктеу/скачать 34,82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|