Дәріс-1 Физиология пәніне кіріспе. Қозу, мембраналық потенциал, әрекет потенциалы Нерв талшықтарының физиологиялық қасиеттері
жүктеу/скачать 137 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тітіркену
- Физикалық тітіркендіргіштер
- Физико-химиялық тітіркендіргіштерге
- Биологиялық тітіркендіргіштерге
| Қозу физиологиясы
Адам организмі екі түрлі қалыпты жағдайда болады: физиологиялық тыныштық және физиологиялық белсенділік. Физиологиялық тыныштық деп адам көзін жұмып, тыныш, ештеңені ойламай, тыңдамай, денесін босатып, демалып, ояу жатқан қалпын айтады. Осындай қалыпта жатқанда сыртқы ортаның қандай да болмасын бір жағдайлары әсер етсе, организм физиологиялық тыныштықтан физиологиялық белсенділікке ауысады. Организмнің қандай да болмасын жеке мүшесі немесе мүшелер жүйесі, тіпті бүкіл организмнің қызмет атқаратын жағдайын физиологиялық белсенділік дейді. Физиологиялық белсенділік кезінде зат алмасу артады, бірнеше мүшелер, мүшелер жүйесі қызметін күшейтеді. Мысалы, тамақ ішкеннен кейін ас қорыту мүшелері қызмет атқаруына байланысты оларға қоса жүрек-қантамырлар, тыныс алу, зәр шығару жүйелерінің қызметі күшейеді. Мұндай жағдайда сыртқы ортаның әсері денедегі ұлпаларды, жасушаларды тітіркендіреді. Адам денесіндегі көпшілік тірі клеткалардың тітіркену қасиеті болады. Тітіркену деп сыртқы және ішкі орталардың түрлі әсерлеріне жауап беру қабілетін айтады. Сыртқы және ішкі орталардың әсерін тітіркендіргіштер деп атайды. Тітіркендіргіштерді төртке бөледі: физикалық, химиялық, физико-химиялық, биологиялық. Физикалық тітіркендіргіштер деп түрлі механикалық (соққы, шаншу, қысым, температура) және электрлік әсерлерді айтады. Химиялық тітіркендіргіштерге тамақтың құрамындағы органикалық және бейорганикалық заттар, дәрілер, улы заттар, қышқылдар, сілтілер тәрізді заттардың әсері жатады. Физико-химиялық тітіркендіргіштерге ерітінділердегі заттардың парциалды қысымы, осмостық қысымы, иондардың және түрлі заттардың концентрасиясы жатады. Биологиялық тітіркендіргіштерге макро және микроорганизмдердің әсері жатады. Тітіркендіргіштердің әсерінен тітіркене алатын ұлпаларды тітіркенгіш ұлпалар деп атайды. Оларға жүйке, бұлшық ет, без ұлпалары жатады. Олар тітіркендіргіштердің әсеріне қозумен жауап береді. Қозу аталған ұлпалардың жұмыс қабілеті. Қозу кезінде бұл ұлпалардың электрлік және биохимиялық қасиеттері өзгереді, ұлпалар қызмет атқарады, олардың қызметі күшейеді. Нейрон басқа нейрондардан кіріс қабылдай алады және егер бұл кіріс жеткілікті күшті болса, сигналды төменгі ағындағы нейрондарға жібереді. Сигналдың нейрон ішіндегі (дендриттен аксон терминалына) берілуі тыныштық мембрана потенциалының қысқаша өзгеруі арқылы жүзеге асырылады. әрекет потенциалы. Қозу синапстарында бұл саңылау оң иондардың нейронға енуіне мүмкіндік береді және нәтиже береді деполяризация мембрана — нейронның ішкі және сыртқы арасындағы кернеу айырмашылығының төмендеуі. На+ аксон төбесіндегі арналар ашылып, оң иондардың жасушаға енуіне мүмкіндік береді (1-сурет). Натрий арналары ашылғаннан кейін нейрон толығымен деполяризацияланады, шамамен +40 мВ мембраналық потенциалға жетеді. Әрекет потенциалдары «бәрі немесе ештеңе» оқиғасы болып саналады, онда шекті потенциалға жеткенде, нейрон әрқашан толығымен деполяризацияланады. Деполяризация аяқталғаннан кейін жасуша мембраналық кернеуді тыныштық потенциалына қайта «қалпына келтіруі» керек. Мұны орындау үшін Na+арналар жабылады және ашылмайды. Бұл нейронды бастайды отқа төзімді кезең, онда ол басқа әрекет потенциалын жасай алмайды, өйткені оның натрий арналары ашылмайды. Сонымен бірге, кернеуі бар К+ арналар ашылады, бұл K+ ұяшықтан шығу. ретінде К+ иондар жасушадан шығады, мембраналық потенциал қайтадан теріс болады. К диффузиясы+ шын мәнінде жасушадан гиперполяризацияланады жасуша, мембраналық потенциал жасушаның қалыпты тыныштық потенциалынан теріс болады. Осы кезде натрий арналары өздерінің тыныштық күйіне оралады, яғни мембраналық потенциал қайтадан шекті потенциалдан асып кетсе, олар қайтадан ашуға дайын болады. Ақыр соңында қосымша К+ иондар жасушадан калий ағып кету арналары арқылы диффузияланып, жасушаны гиперполяризацияланған күйінен тыныштық мембраналық потенциалына қайтарады. Практикалық сұрақ Әрекет потенциалының қалыптасуын бес кезеңге бөлуге болады, оны 1-суреттен көруге болады. Сезімтал жасушадан немесе басқа нейроннан келген тітіркендіргіш мақсатты жасушаның шекті потенциалға қарай деполяризациясын тудырады. Егер қозу шегіне жетсе, барлық Na+ арналар ашылып, мембрана деполяризацияланады. Әрекет потенциалының шыңында К+ арналар ашылады және К+ жасушадан шыға бастайды. Сонымен бірге На+ арналар жабылады. Мембрана гиперполяризацияға айналады+ иондар жасушадан кетуді жалғастырады. Гиперполяризацияланған мембрана отқа төзімді кезеңде және жану мүмкін емес. Қ+ арналар жабылады және Na+/Қ+ тасымалдаушы тыныштық потенциалын қалпына келтіреді. Қозғыш ұлпалар дегеніміз- қозуға қабілеті бар тіндерді атаймыз. Оның түрлері 3-еу: жүйкелік, бұлшықеттік және бездік. Ұлпада қозу туу үшін, оған тітіркендіргіштер әсер етуі қажет. Барлық тітіркендіргіштер 4 негізгі топқа бөлінеді: физикалық, химиялық, физико-химиялық және биологиялық. Физиологиялық тұрғыдан тітіркендіргіштердің екі түрі болады: үйреншікті және кез келген тітіркендіргіштің әсерімен ӘП тууы үшін қозғыш ұлпаның мембранасы иондарды өте жоғарғы түрде өткізуі қажет. Ол үшін мембранаға әсер ететін тітіркендіргіштің табалдырық күші төмен болуы тиіс немесе басқаша айтқанда тітіркендіргіштің күші тітіркендіру табанына сәйкес болуы керек. -Табалдырық – қозуды тудыра алатын тітіркендіргіштің ең төменгі күші. Егер тітіркендіргіш күші қозу табалдырықтан төмен болса, табалдырықасты деп, ал табалдырықтан асса ол табалдырықтан жоғары.деп аталады. -Тітіркендіргіш қозуды тудыру үшін: 1. Жеткілікті түрде күшті ( күшке байланысты заң). 2. Жеткілікті түрде ұзақ (уақытқа байланысты заң). 3. Жеткілікті түрде жылдам (айырмашылыққа байланысты заң). Бұл қозғыш ұлпаның үш тітіркендіру заңы болып табылады. жүктеу/скачать 137 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|