Дәріс тақырыбы және тезистер Сағат көлемі
Әлеуметтік конфликт дамуының негізгі кезеңдері
жүктеу/скачать 0,57 Mb.
|
| 15.3 Әлеуметтік конфликт дамуының негізгі кезеңдері
Әдетте, әлеуметтік конфликте дамудың төрт кезеңі анықталады: 1. Конфликтіге дейінгі кезең. 2. Конфликтің өзі. 3. Конфликті шешу кезеңі. 4. Конфликтен кейінгі кезең. Әрбір кезеңді нақтырақ қарастырамыз. Конфликт алды кезеңі. Конфликт алды кезеңі – бұл белгілі бір қарама-қайшылықтан туындаған конфликтің потенциалды субъектілері арасындағы қарым-қатынастағы қарбаластықтың өсуі. Алайда қарама-қайшылық әрдайым конфликтіге айнала бермейді. Конфликтің потенциалды субъектілері тарапынан сәйкес келмейтін деп танылған қарама-қайшылықтар ғана әлеуметтік қарбаластықтың ушығуына алып келеді. Әлеуметтік қарбаластық та әрдайым конфликт жаршысы болып табылмайды. Бұл қиын әлеуметтік құбылыс, оның пайда болу себебі түрліше болуы мүмкін. Әлеуметтік қарбаластықтың артуына себепші болатын себептерін атап өтейік: 1. Адамдардың мүдделері, құндылықтары мен қажеттіліктерінің шынайы түрде шектелуі. 2. Қоғамда немесе жеке әлеуметтік қауымдастықта болатын өзгерістерді дәлме-дәл қабылдау. 3. Қандай да бір (шынайы немесе жалған) факт, оқиға туралы дұрыс емес немесе бұрмаланған ақпарат және т.б. Әлеуметтік қарбаластық, негізінен, адамдардың психологиялық жағдайын білдіреді, конфликт басталғанға дейін жасырын сипатқа ие болады. Бұл кезеңдегі әлеуметтік қарбаластыққа тән көрініске топтық эмоциялар жатады. Оңтайлы қызмет ететін қоғамда әлеуметтік қарбаластықтың анықталған деңгейі – әлеуметтік организмнің табиғи қорғаныш және адаптациялық реакциясы. Алайда әлеуметтік қарбаластықтың оңтайлы деңгейінің артуы конфликтіге алып келуі мүмкін. Шынайы өмірде әлеуметтік қарбаластықтың қалыптасу себептері біріне-бірі жүктелуі немесе бірі екіншісімен ауысуы мүмкін. Әлеуметтік конфликте негізгі ұғымдардың бірі қанағаттанбаушылық болып табылады. Оқиғаның даму барысы мен іс жағдайына байланысты қанағаттанбаушылықтың жиналуы әлеуметтік қарбаластықтың артуына себепші болады. Мұнда қанағаттанбаушылықтың субъективті-объективті қарым-қатынастан субъективті-субъективті қарым-қатынасқа ауысуы жүзеге асады. Аталған ауысудың мәнінде конфликтің потенциалды субъектісі өзінің қанағаттанбаушылығына себеп болған шынайы айыпкерлерді анықтауы жатыр. Конфликт алдындағы кезеңді шартты түрде дамудың үш сатысында бөліп көрсетуге болады, олар үшін тараптардың өзара қарым-қатынасы негізінде келесі ерекшеліктер тән: 1. Белгілі бір даулы объект бойынша қарама-қайшылықтың қалыптасуы; сенімсіздік пен әлеуметтік қарбаластықтың артуы; бір жақты немесе өзара шағымдарды ұсыну; қарым-қатынас пен ренішті азайту. 2. Өз ниетінің дұрыстығын дәлелдеуге тырысу және даулы мәселелерді «әділ» тәсілдермен шешуді қаламайтындығы үшін қарсыласын айыптау; өзінің жеке стереотиптерімен шектелу; эмоционалды салада қате түсінушілік пен жақтырмаушылықтың пайда болуы. 3. Өзара әрекет ету құрылымының бұзылуы; ортақ айыптаудан қауіп-қатерге көшу; басқыншылдықтың өсуі; «дұшпан образын» қалыптастыру және күреске деген нұсқау. Осылайша, шиеленістік жағдаят бірте-бірте ашық шиеленіске өтеді. Алайда ол өздігінен ұзақ өмір сүруі және шиеленіске айналмауы мүмкін. Конфликт нақты болуы үшін жанжал қажет. Инцидент (дау) – тараптардың тікелей қақтығысуына себеп болатын жағдай, формалды сылтау. Инцидент кенеттен болуы мүмкін не конфликтің субъект (субъектілер) тарапынан туындауы және оқиғаның табиғи барысы нәтижесі де болуы мүмкін. Ұсынылатын «бөтен» конфликте өз мүдделерін көздейтін қандай да бір үшінші күш инцидентті дайындайды әрі туындайына негіз болады. «Внимание: конфликт!» кітабының авторлары Ф.М. Бородкин мен Н.М. Коряк қалыптасу сипатына қарай конфликтік жағдайының төрт түрі мен инциденттің төрт типін атап көрсетті: 1. Объективті мақсатты (мысалы, оқытудың жаңа формалары еніп жатыр, соған сәйкес оқыту құрылымын өзгерту мен оқытушылық құрамды ауыстыру қажеттілігі туындайды). 2. Объективті мақсатты емес (өндіріс дамуының табиғи барысы еңбектің ұйымдарымен қақтығысады). 3. Субъективті мақсатты (адам өз мәселелерін шешу үшін шиеленіске түседі). 4. Субъективті мақсатты емес (екі немесе бірнеше тараптардың мүдделерінің кездейсоқ қақтығысуы); мысалы, сауықтыру орнына бір ғана жолдама, ал үміткерлер бірнеше. Инцидент конфликтің жаңа сапаға ауысқандығын білдіреді. Қалыптасқан жағдаятта конфликтіге түскен тараптардың мінезқұлқының үш нұсқасы болуы мүмкін: 1. Тараптар туындаған қарама-қайшылықты реттеуге және ымыраға келуге тырысады. 2. Тараптардың бірі «маңызды ештеңе болмағандай» түр танытады. 3. Инцидент ашық қарама-қайшылықтың басталуына түрткі болады. Қандай да бір нұсқаны таңдау көбінде тараптардың жағдаяттық нұсқауларына (мақсат, эмоционалды бағдарға) байланысты болып келеді. Конфликтің даму сатылары. Тараптардың ашық қарсыласуының басталуы конфликт тәртібінің нәтижесі болып табылады, мұндағы әрекет қарсы тарапқа даулы объектіні ұстау мақсатына бағытталған немесе оппонентті өз мақсаттарынан бас тартуына және оларды өзгертуіне мәжбүрлеуге бағытталған. Конфликтологтар конфликт тәртібінің бірнеше формасын атап көрсетеді: – белсенді-конфликт тәртібі; – селқос-конфликт тәртібі; – конфликтік-ымыраға келу тәртібі; – ымыраға келу тәртібі. Конфликтік нұсқамаға және тараптардың тәртібіне байланысты конфликт даму логикасына ие болады. Дамып жатқан конфликт тереңдеудің және ұлғаюдың қосымша себептерін жасауға бағыт береді. Әрбір жаңа «құрбан» конфликтің бірте-бірте ұлғаюы үшін «дәлел» болады. Сондықтан әрбір конфликт өз алдына ерекше болып келеді. Дамудың екінші кезеңінде конфликт дамуының үш негізгі сатысын ерекше атап көрсетуге болады: 1. Конфликтің жасырын жағдайынан тараптардың ашық қақтығысына ауысуы. Күрес шектелген ресурстармен жүргізіледі және жергілікті сипатқа ие болады. Күшке алғаш рет сынама жүргізіледі. Аталған сатыда ашық күресті тоқтату және конфликті басқа тәсілдермен шешу мүмкіндігі бар. 2. Қарсыласудың әрі қарай бірте-бірте үдеуі. Өз мақсаттарына қол жеткізу және қарсыластың әрекеттерін шектеу үшін тараптардың жаңа ресурстары енгізіледі. Ымыраға келудің барлық мүмкіндіктері дерлік аяқталды. Конфликт басқарылмайтын және болжап болмайтындай күйге енді. 3. Конфликт өзінің шарықтау шегіне жетіп, барлық мүмкін болған күштерді қолдана отырып, жаппай қырғын соғыс формасын қабылдайды. Аталған сатыда дауласқан адамдар конфликтің нақты себептері мен мақсаттарын ұмытып қояды. Қарсыласудың негізгі мақсаты қарсыласқа барынша максималды апат келтіру болып табылады. жүктеу/скачать 0,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|