Дәріс №13. Тақырыбы: Әлеуметтік-психологиялық кикілжің

Жоспары:
1. Кикілжің ұғымына анықтама.

Кикілжің сөзі латын тілінен аударғанда – соқтығысу, қақтығысу деген мағынаны береді және өзара іс-әрекет процесінде пайда болатын қарама-қарсы бағытталған мақсаттар, қызығушылықтар, ұстанымдар, ой-пікірлер, көзқарастардың бір-бірімен сәйкес келмеуі аталады.

1. 
   кикілжіңдердің орны бойынша тұлғаішілік, тұлғааралық, тұлғалық-топтық, топаралық деп бөлуге болады.
   
2. 
   тұлғаішілік кикілжің адамның ішкі дүниесінде пайда болып, оның әртүрлі мақсат, тілек, себептерінің негізінде пайда болады.
   
3. 
   тұлғааралық кикілжің екі немесе одан да көп жеке адамдардың арасында пайда болады. Тұлғааралық кикілжіңдердің пайда болуынынң бірнеше себептері бар:
   

• 
  ақпараттың жеткіліксіздігі;
  
• 
  тығыз байланыстың аз болуы;
  
• 
  таңдау жасаудағы еріксіздік;
  

4. 
   тұлғалық-топтық кикілжің жеке адамның мінез-құлқының топтық нормаларға сәйкес келмеуінен пайда болады. Жеке адам мен топтың өзара іс-әрекет деңгейіндегі кикілжіңдер әртүрлі нұсқада беріледі:
   

• 
  басшының қол астындағылармен кикілжіңі – бұндай кикілжіңдердің себебі басшының төмен деңгейлі құзырлылығынан болуы мүмкін;
  
• 
  теріс ықпалды формальды емес лидерлердің басымдылығы;
  
• 
  жаңа басшыны «сырттан» сайлау, бұнда осы топ ішінде басшы болуға мүмкіндік бар үміткердің болуы;
  
• 
  басқару стилінің сәйкес келмеуі;
  
• 
  топ мүшелерінің ұжыммен кикілжіңге баруы – кикілжіңнің себебі адамның тұлғалық ерекшеліктері болуы мүмкін;
  
• 
  жеке адам үшін маңызды нормаларды топтың бұзуы;
  
• 
  топтың жеке адамдардың статусына қарым-қатынасының сәйкес келмеуі;
  
• 
  адамдардың ресми және ресми емес өзара іс-әрекет нормаларын бұзуы.
  

5. 
   топаралық кикілжің – бұнда кикілжіңге қатысушылар ретінде қарсы топтың мақсаттарымен сәйкес келмейтін топтар алынады. Нәтижесі бойынша конструктивті және деструктивті кикілжің деп бөлуге болады.
   

1. 
   кикілжіңге жаңа адамдарды көптеп енгізу;
   
2. 
   бір-біріне деген қарым-қатынаста жағымсыз әсерлердің көбеюі;
   
3. 
   кикілжіңнің «эскалациясы» - қысымның өршуі, қарсыласты шынайы қабылдамау.
   

Кикілжіңдердің функциясын сипаттай отырып, оның екі аспектісін анықтауға болады:

1. 
   кикілжіңге қатысушылардың өздеріне әсері;
   
2. 
   кикілжіңнің әлеуметтік ортаға әсері.
   

• 
  қатысушылар арасындағы қарама-қайшылықтарды толық немесе жартылай жою;
  
• 
  қарсыластардың жеке-психологиялық ерекшеліктерін терең бағалауға мүмкіндік беру;
  
• 
  кикілжіңге қатысушылар арасында психологиялық қысымның азаюына жол беру;
  
• 
  жаңа тәжірибе жинақтау және жеке адамды дамытудың қайнар көзі болуы;
  
• 
  қарсыластардың тұлғааралық қарым-қатынастарын тұрақтандыруға ықпал ету.
  

• 
  кикілжіңнің топтың әлеуметтік өмірін жетілдіруге ықпал етуі;
  
• 
  қызмет пен қарым-қатынастағы шешілмеген мәселелерді түсінуге мүмкіндік беру;
  
• 
  топтың пікірін, оның мүшелерінің көзқарасы мен көңіл-күйін анықтауға мүмкіндік беруі;
  
• 
  кикілжіңнің ішкі қиындықтар пайда болғанда топтың ұйымшылдығына әсер етуі.
  

• 
  кикілжің қатысушылардың психикалық жағдайына жағымсыз әсерінің және стресске ұшырауының себебі болуы мүмкін;
  
• 
  тұлғааралық қарым-қатынастардың бұзылуының себебі болуы мүмкін;
  
• 
  қызметтің тиімділігінің төмендеуіне әкеп соғуы мүмкін;
  
• 
  кикілжің топтағы мәселелерді күштеп шешудің себептері болуы мүмкін.
  

• 
  кикілжің топтағы қарым-қатынас процесін бұзады;
  
• 
  топтың құндылық-бағдарлы тұтастығын әлсіретеді;
  
• 
  бірлескен іс-әрекеттің сапасын төмендетеді.