Дәріс тақырыбы және тезистер Сағат көлемі
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары)
жүктеу/скачать 1,56 Mb.
|
ДӘРІСТЕР ТЕЗИСТЕРІ . Психология (электив)
- Бұл бет үшін навигация:
- Психика мен сана. Психиканың даму кезеңдері
- Жануарлардағы инстинкт, дағды және интеллект ұғымдары, жануарлар іс-әрекеті. Инстинктік әрекет
| Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
1. Ми және психика. Психиканың филогенезде дамуының негізгі сатылары. 2. Сананың құрылымы мен мазмұны. Сананың негізгі қызметтері. Сана күйлері. Сана және бейсаналық. 3. Сана және өзіндік сана. Дәрістің қысқаша мазмұны: Психика мен сана. Психиканың даму кезеңдері Бүкiл органикалық дүниенiң мәңгi бақи бiр қалыпта тұрмайтынын, ол сан алуан сапалы өзгерiстер нәтижесiнде пайда болғанын нақтылы ғылыми деректерге орай жаратылыстану ғылымы түсiндiредi. Осы iлiм адам психикасы бiрден жасалмағанын, оның өзi жануарлардың өткендегi талай ғасырлық даму жолдарымен бiртiндеп даярланғандығын, екуiнiң арасында сабақтастық байланыс бар екендiгiн жақсы аңғартады. Психика органиалық материяның барлығында бiрдей бола беретiн қасиет емес. Ол өсiмдiктер дүниесiнде жоқ. Тiптiтiрi ағзалардың төменгi формаларынан да оны табу қиын. Психика материяның жоғарғы формаларының, жанды материяның ғана қасиетi. Тiрi материяның төменгi түрлерiне қарапайым ағзаларда тiтiркенушiлiк сыртқы тiтiркендiргiштерге жауап бере алушылық, ал оның жоғарғы түрлерiне сезгiштiк заттардың қасиеттерiн бейнелей алу қасиеті тән. Сезгiштiк психиканың ең басты белгiсi. Сезгiштiкағзаның сыртқы ортаны түйсiне алу қабiлетi. Түйсiктiршiлiк жағдайына жiтi бейiмделудiң көрiнiсi. Түйсiк орталық нерв жүйесi бар барлық жануарларда кездесетiн психикалық құбылыс. Жоғары сатыдағы жануарлардан маймылдар мен дельфиндерді«ақылды»деп айтуға тұрарлықтай мiнез-құлық көрiнiстерiн байқауға болады. Мiнез-құлықтың осындай түрi маймылдарға жасалған эксперименттен сан рет байқалған. Жануарлардың интелектiк амалы алда тұрған бөгеттi жеңе бiлуге байланысты туып отырады. Интеллект айуанның жеке өзiне ғана тән қылық, оның ғана тапқан әдiсi. Жануарлардағы инстинкт, дағды және интеллект ұғымдары, жануарлар іс-әрекеті. Инстинктік әрекет Инстинкт деп жануарлардың биологиялық өмірінде тұқым қуалай отырып бойына біткен мінезінің пайдалы тума түрін айтады. Инстинктің физиологиялық негізі-шартсыз рефлекстердің ұзына бойына байланысқан тізбектері. Сырттан келген комплекстік әсерлерге жауап ретінде осы тізбектің бір буыны қозса, басқа буындары да өздігінен қоза бастайды, бұны тізбекті реакция деуге болады. Инстинктердің қандай түрі болса да, мынадай өзіне тән ерекшеліктері бар: 1. Амалдық тұтастық. Егерде қарапайым рефлекс организмнің жеке мүшелерінің аз уақыт ішінде бір рет қана жауап қайыруы болса, инстинкт ұзаққа созылып, жануар үшін биологиялық мәні зор, күрделі әрекет түрінде өтеді; ін қазу, ұя салу, аң аулау, ұясына, ініне тамақ жинау. 2. Туа пайда болу. Бұл-жануарлардың нерв системасының бойына біткен тұқым қуалау арқылы берілген қасиеті. Инстинкт сыртқа тебу үшін жануардың жеке басы меңгерген тәжірибесінің қажеті жоқ. Инстинкт қайталап отыруды тілімейді. 3. Санасыздық. Сырт қарағанда саналы сияқты боп, жануарлардың “ақылына” байланысты секілді боп көрінгенмен, жануарлар ісінде саналылық деген болмайды. Мәселен, араның омарта жасауы инстинктік әрекет екені бізге белгілі. Егерде осы омарта ұясының көздерін тесіп, ішіндегі балдың бәрін ағызып жіберсе, балдың ұясында бар-жоғын елемей, ара өзінің әкелген балын құйып, омартаны бітеп қояды. Ұяда жұмыртқа басып отрған қасқалтақ жем іздеп ұшып кеткен кезде, оның жұмыртқаларын басқа орынға көрсетіп ауыстырып қойсақ, қасқалтақ оны байқамай, үйреншікті орнына отыра кетеді, жұмыртқаларының жоқ екендігінде қасқалтақтың жұмысы болмайды, сол маңайда көрініп жатқан жұмыртқаларының үстіне қонуға қасқалдақтың “ақылы” жетпейді, өйткені оның бұл атқарып отырған іс-қимылдары – тек қана инстинкт. 4. Шаблондық. Жануарлардың белгілі бір түріне ылайықты инстинкт тұрақталады, бірінің амалдары екіншісінен бұлжымайды және инстинкт қимылдардың коплексі бұрыннан арнаға салынған белгілі тізбекпен өтіп жатады. Сөйте тұрса да, инстинктік амалдар мүлдем өзгермейді де қарауға болмайды. Мичуриндік биологияның айтуынша, организм жаңа тіршілік жағдайына түссе, онда жаңа белгілер, жаңа қасиеттер ұрпақтан ұрпаққа ауысып, бірнеше буынға шейін қалыптаса береді. Егерде сыртқы жағдайлардың өзгеруі ұзаққа созылып, тұрақтай бастаса, жерде өмір сүретін жануарлардың инстинктері де осыған сәйкес өзгеріп отырады. Бірақ ол кенеттен болатын құбылыс емес. жүктеу/скачать 1,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|