Дәрістердің қысқаша жазбасы
- тақырып Металдардың жалпы қасиеттері. Құймалар. Металдардың коррозиясы (1 сағат)
жүктеу/скачать 0,58 Mb.
|
лекция каз химия
| 8 - тақырып Металдардың жалпы қасиеттері. Құймалар. Металдардың коррозиясы (1 сағат)
Дәріс жоспары Негізгі топша элементтерінің қосылыстарының қасиеттері. Металдар ІА тобындағы элементтер сілтілік металдар болып табылады. Олардың атомдарында тек бір ғана валенттік электрон бар. Олардың иондалу энергиясы төмен, радиус өлшемі аз, металдық қасиеттері басым, тотығу дәрежесі +1 болады. Жоғарыдан төмен химиялық активтілігі өседі. Литий жер қыртысында көптеп тараған, екі табиғи изотобы бар (6 және 7). Сподумен, амблигонит, лепидолит минералдары өте құнды. Литий – жұмсақ жылтыр-ақ металл, жоғары химиялық активті. Қыздырғанда күкіртпен, көміртекпен, сутекпен және басқа да бейметалдармен қосылады, металдармен интерметаллдық қосылыстар және қатты қоспалар түзеді. Литий суды ыдыратады, қышқылдармен оңай әрекеттеседі. Оны литий мен калий хлоридтерінің ерітінділерінің қоспасын электролиздеу арқылы алады. Атомдық энергетикада тритийді алуда және атомдық реакторларда жылутасымалдаушы ретінде қолданылады. Литий гидроксиді – күшті негіз, бірақ күш жағынан өз тобының басқа элементтерінің гидроксидтерінен әлсіз. Оны калий хлоридінің судағы ерітіндісін электролиздеу арқылы алады. Аккумуляторларда электролит ретінде қолданылады. Литий оксиді – қаттырақ зат, сумен жақсы әрекеттеседі, гидроксил түзеді, қышқылдармен тұздар түзеді. ІІА топ элементіне жер сілтілік металдар, тотығу дәрежесі +2 металдар жатады. Сонымен қатар онда қасиеттерінің периодтылығы қарастырылады: реттік нөмірінің өсуімен иондалу энергиясы азаяды, радиустары өседі, металдық қасиеттері күшейе түседі. бериллий- сұр түсті металл, минерал – бериллий, фенакит. Қайнату кезінде оксид түзеді, күкіртпен, азотпен, галогендермен әрекетке түседі. Қышқылмен және сілтілермен катионды және анионды комплекс түзеді; металдармен интерметалдық қосылыс, яғни бериллидтер түзеді. Бериллийді балқымаға қоспа ретінде, нейтрондарды атомдық реакторда бейнелеткіш және химиялық реакцияны бояулатқыш ретінде қолданады. берили оксиді – қатты зат, химиялық белсенді емес, оны химиялық төзімді және отқа төзімді кірпішті материал ретінде тигельдерді жасауға пайдаланады. ол амфотерлі, негізгі және қышқылдық оксидтермен байланысқа түседі. берилий полимерлі қосылыс, суда ерімейді. белгілі тұздардың бірі ол: сульфид, фторид және берилидің хлориді. берилидің гидриді – қатты полимерлі зат. негізгі қосылыстарды алу, қасиеттері мен қолданысын қысқаша баяндау. магний - ақ металл, химиялық белсенд; Галогендермен байланысқа түседі, азот және күкіртпен қышқылданады, металдармен эвтектикалық қоспа, қатты ертінді және интерметалдық қосылыс түзеді. магний электролизі алынады, өндіріске арналған металотермидің аса жеңіл балқымасына қолданады. магнидің қосылыстарының танымалы, гидроксид, оксид, негізгі қосылыстарды алу, қасиеттері мен қолданысын қысқаша баяндау. кальцидің топшасы: құрамы, табиғатта орын алуы, қасиеті, алынуы, қолданысы. олардың қосылыстары: оксидтер, гидроксидтер, тұздар (алынуы, қолданысы, тұздардың ерігіш қасиеті, гидролизі). Тұтқыр материалдар: кальцидің табиғи қосылысы. бұл ұнтақ түзуші заттар, сумен араласқанда пластикалық масса туғызады, қатты денедегі қаттылығы. оған цементтер, гипстік материалдар, әк және басқалары жатады. химиялық құрамы бойынша бұлар, силикаттар және кальцидің алюминаты. d- бос орындарын толықтыратын элементтерді d-элементтері деп атайды. толықтыруға мысал. d-элементтері басқа элементтерден валенттік күйінің көптүрлілігімен ерекшеленеді. электрондарды жоғарыдан төменге қарай жою кезінде валенттік күй мәнінің максималдануының жоғарылауы көрінеді. төменгі валентті күймен қосылыс кезінде негіздермен, ал жоғарғы валентті күймен қосылыс кезінде қышқылдық қасиеттерге ие болады. сонымен қатар олар қалпына келтіруші және толықтырушылар болып бөлінеді. негізінен төменгі валентті күйдегі элементтер иондық байланыспен , ал жоғарғы валентті күйдегі элементтер ковалентті сипаттағы байланыспен қосылыс түзеді. барлық d- элементтеріне ішкі электрондардың санына байланысты +2 тотықтыру дәрежесі ғана мүмкін. тотығудың жоғарғы дәрежелігін беретін d- элементтері периодтық жүйедегі топтың элементтерімен сипатталады. ионизациялық энергияның максималдылығы, атомдық радиустың үлкейуі d- бос орындарында толық немесе жартылай толған элементтерінде байқалады Барлық d-элементтер – активті комплексті түзушілер. комплекстүзушіге қабілеттілігі d-элементтердің санына және электрондардың деңгейіне тәуелді. комплекстүзушіге жоғарғы қабілеттілігі ретінде viii топтағы топшаларда орналасқан d-элементтері кіреді. бұл элементтер d- бос орындарынмен толықтырылмаған. үдкен периодқа өту кезінде периодтың центріне екі жақтан бағытталған комплекстүзушілікке қабілеттілігінің өсуі байқалады. топшалар бойынша төменге өту кезінде комплекстүзушілікке қабілеттілігі күрделі жолмен өзгереді. ол ионның зарядымен және оның радиусымен байланысты. мұнда қозғалысқа деген беталыс байқалады. комплексті ионның максимумды қалыптылығы үлкенпериодтың ортасына жақындау өлшемі болып табылады. Лиганданың табиғаты d-элементтерінің стабилизациялық дәрежелік тотығудың пайда болуын көрсетеді. Күшті лиганда жоғарғы спинді, ал әлсіз лиганда төменгі спинді күй түзеді. Байланыстырушы элементтер темірдің (темір, рутений, осмий), кобальттің (кобальт, родий, иридий), никельдің (никель, палладий, платина) топшаларының құрамындағы 9 элемент кіреді. Никель кобальт және темір секілді мыспен белсенділік танытады. Темір, кобальт және никель темірдің отбасы ретінде бірігеді. Темір үшін тотығу дәрежесі +2 және +3, кобальт үшін +2 және +3, никель және палладия үшін +4-ке тең. Темір топшаларының элементтері үшін координациялық сан 6 және 4, никель топшалары үшін 4 және 6. Темір- көп таралған элементтердің бірі, құрамына көп минералдар кіреді. Кобальтті кендер аз кездеседі, минерал- кобальтин. Кобальт көптеген жануарлардың және өсімдіктердің ағзаларындағы мысты, никельді, күмісті және басқа да кендерден тұрады. Никель жерде көп таралған; мысты- никельді кеннің сульфидінен тұрады. Рутений және осмий платинада және полиметалды кендердегі палладияда ілесіп жүреді, сонымен қатар иридиямен және платинада өзіндік қоспа түрінде кездеседі. Иридий көбіне осмимен қоспа түрінде кездеседі. Платина өз күйінде кездеседі немесе полиметалды кендерде. Палладий платинамен бірге ілесіп жүреді. Темір- химиялық активтілігі орташа металл; қыздыру кезінде барлық металл еместермен әрекеттеседі, барлық сұйылтылған қышқылдармен оңай әрекеттеседі. Химиялық активтілігі жағынан кобальт темірді алдына жібереді, қыздыру кезінде темірмен байланыс түзе отырып, барлық металл еместермен әрекеттеседі. Никель химиялық активтілігі жағынан никельді алдына жібереді. Рутений және осмий химиялық аз активті. Родий және иридий жоғарғы химиялық қалыптылығымен ерекшеленеді; металл еместермен олар қатты қып- қызыл температурада ұсақталған күйде әрекеттеседі. Басқа платиналық металдармен салыстырғанда палладий және платина реакцияға қабілетті; бірақ тек жоғарғы температурада ған және ұсақталған күйде реакцияға қатыса алады. Палладияның ерекше бір қасиеті- сутегінің маңызды бөлігін сорып алу. Кобальт қоспасы реактивті двигательдерді және газ құбырларын жасауда сирек қолданылады, тұрақты магниттер үшін кобальт легірленген болатқа үстеме ретінде пайдаланылады. Никель никельді қоспаларды және легірленген болаттарды алу үшін қолданылады. Осмий, рутений және олардың иридимен қоспалары дәл өлшейтін прибордың бөлшегі ретінде, автоқаламсаптың ұшына да пайдаланылады. Осмий, рутений және темір, платинді-родиевті қоспалар, никель, палладий, платина – аммиактің, гидрогенизациялық процестердің синтезінің жоғарғыэффективті катализаторлары. Родий және иридий коорозиялық қалыптыжәне олар жоғарғы қаттылық болып саналады, сондықтан оларды дәл өлшейтін прибордың бөлшегін жасауда қолданады; родийді айнаға және рефлекторларға пайдаланады. Ұсынылатын әдебиеттер Глинка Н.Л. Общая химия.-М., 2005. Ахметов Н.С. Неорганическая химия. – М., 1981. Глинка Н.Л. Задачи и упражнения по общей химии. – Л., 1987. Коровин Н.В. Лабораторные работы по химии. – М., 2001. Фролов В.В. Химия. – М., 1986. Угай Я.А. Общая и неорганическая химия. – М., 2000. Паничев С.А. Химия. Основные понятия и термины. – М., 2000. Коровин Н.В. Общая химия. – М., 2000. Химия. Справочное издание. – М., 2000. Зайцев О.С. Химия. – М., 2001. Хомченко И.Г. Общая химия. – М., 2004. Оралова А.Т. Вопросы общей химии. Теоретические и тестовые материалы. – Караганда, 2002. СӨЖ үшін бақылау тапсырмалары [1, 3, 4, 6, 7] 1. Металлдар, металл қосылыстарының улылығы, металл қосылыстарының қолданылуы 2. Алюминий қосылыстары 3. Сынап, кадмий, мыс және олардың қосылыстарын улылығы 4.Құймалар жүктеу/скачать 0,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|