Логотерапия. Оның негізін қалаушы Виктор Франкл (1905 ж. туылған) адамның өз өмірінің мағынасын іздеуі мен соны жүзеге асыруын оның мінез-құлқының қозғаушы күші ретінде қарастырады.
XX ғ. психотерапияның алуан түрі дами бастады (мысалы, психодинамикалық терапия, гештальт терапия, психсинтез, психодрама, нейролингвистикалық бағдарламалау, және т.б.).
4. Бихевиоризм, необихевиоризм және мінез-құлық психотерапиясы
Бихевиоризмнің негізін қалаушы – америкалық психолог Джон Уотсон. 1903 ж. Чикаго университетінде докторлық диссертациясын қорғайды (орталық жүйке жүйесінің дамуы мен ақ көртышқандардың дамуының арасындағы байланысты зерттеген). 1908 ж. Балтимордағы Джон Гопкинс Университетінің зертханасының және эксперименталдық салыстырмалы психология кафедрасының меңгерушісі болды.
Необихевиоризмнің басты ерекшелігі: тірі жанның сыртқы мінез-құлқы ғана емес, осы жанның мінез-құлқына әсер етуші ішкі психикалық үрдістерді де зерттеді.
Д.Уотсон ілімінің негізгі ережелері:
психология жаратылыстану ғылымының объективтік саласы болып табылады; оның теориялық мақсаты мінез-құлқы алдын ала болжау және оған бақылау жасау;
интроспекция психология әдістерінің маңызды бөлігіне жатпайды, ал оның нәтижелерінің ғылыми құны жоқ, себебі олар зерттеушінің талдауына тәуелді;
бихевиоризм адам мен жануардың мінез-құлқын бір-біріне қарсы қоймайды. Адам мінез-құлқы сөйлеумен ерекшеленетін жануар;
мінез-құлыққа тікелей қатысты сұрақтар, эксперименталдық жағдайда тікелей бақылау көмегімен шешілуі қажет;
психологиялық зерттеулердің нәтижесі тәжірибеде қолданылуы тиіс;
бихевиоризмнің негізгі міндеті нақты жағдайда – нақты берілген симул – қандай реакцияны тудыратынын, қандай жағдаяттың оған әсер еткенін бихевиорист айта алатындай есеппен адам мінез-құлқына жүргізілген бақылаулар жиынтығынан тұрады;
бихевиоризм тұрғысынан алғанда, адам психологиясының шынайы келбеті оның туғаннан өлгенге дейінгі мінез-құлқы. мінез-құлық психологияда басқа жаратылыстану ғылымдарында қолданатын әдістерді пайдалауға болады;
адамды объективті түрде зерттеу кезінде бихевиорист сана, сезім, түйсік, қиял, ерік деп аталуы мүмкін құбылыстарды бақыламайды, себебі ол терминдер адам психологиясының феномені деп саналмайды. Осы терминдерді адам іс-әрекетін сипаттаудан алып тастауға болады деген қорытындыға келеді. Басқаша айтқанда, ол термин Вундттан басталған ескі психология қолданды, ол психология философиядан, ал философия діннен шыққан;
мінез-құлықты бақылау стимул (S) және реакция (R) түрінде беріледі. S R түрлі нұсқалардағы тәуелділігін анықтау, мысалы:
бихевиоризм ойлауды мінез-құлық, қозғалыс белсенділігі деп саналады; ойлау сөйлеу болып табылады, бірақ жасырын бұлшықет қозғалыстарының сөйлеуі болып табылады;
бұлшықет реакциясы қайталау нәтижелерінен соң белгілі бір стимулмен байланысады, ол өз кезегінде оны тудырады.