Державний вищий навчальний заклад
жүктеу/скачать 2,6 Mb. Pdf көрінісі
|
«Гуманітарний простір науки: досвід та перспективи» ____________________________________________________________________________ _____________________________ Випуск 3 (20 травня 2016 р.) 167 соціальної гігієни та організації охорони здоровя в Україні. – 2007. – №1. – С. 62 65. 8. Современные методики физической реабилитации детей с нарушением функций опорно-двигательного аппарата / под общ. ред. Н.А. Гросс. – М.: Советский спорт, 2005. – 235 с. 9. Фосс Г. Дитячий церебральний параліч – панорама лікувальних можливостей / Г. Фосс // Phisiotherapie. – 2006. – №5. – С. 5 8. 10. Шамарин Т.Г. Возможности восстановительного лечения детских церебральных параличей / Т.Г. Шамарин, Г.И. Белова. – К.: Здоровье, 2006. − 170 с. «Гуманітарний простір науки: досвід та перспективи» ____________________________________________________________________________ _____________________________ Випуск 3 (20 травня 2016 р.) 168 УДК 372.881 Шақаман Ырысгүл, Ақылбекова Гаухар (Павлодар, Қазақстан) ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУ ҰСТАНЫМДАРЫ Қазақ тілін оқытудың барысында мұғалім оқытудың түрлері мазмұнын, міндеттерін шешуде, әдістемені анықтауда белгілі бір дидактикалық ұстанымды басшылыққа алады. Ұстаным – оқытуда басшылыққа алынатын қағида. Латын тілінде «ұстаным» деген сөзбен сәйкеседі. Негізгі сөздер: Қазақ тілі, ұстанымдар, жүйелілік ұстанымы, көрнекілік ұстанымы, саналылық пен белсенділік ұстанымы, теорияны тәжірибемен байланыстыру ұстанымы,түсінуге жеңіл қолайлылық ұстанымы,қытудың психологиялық ерекшелігін ескеру ұстанымы,қытудың ғылымилық ұстанымы. In the course of teaching the Kazakh language teacher training content, to solve the problem, methodology is guided by a certain didactic approach. Principle guiding principle of education. Latin "position" corresponds to the word. Key words: Kazakh language, principles, systematic approach, visual principles, the principle of prudence and activity, and the convenience of easy understanding of the principle of linking theory into practice principles, take into account the specific qıtwdıñ psychological standpoint, qıtwdıñ scientific approach. Қазақ тілін оқытудың барысында мұғалім оқытудың түрлері мазмұнын, міндеттерін шешуде, әдістемені анықтауда белгілі бір дидактикалық ұстанымды басшылыққа алады. Ұстаным – оқытуда басшылыққа алынатын қағида. Латын тілінде «ұстаным» деген сөзбен сәйкеседі. Дидактикалық ұстанымды алғашқы зерттегендер: чех педагогі Я.А. Коменский, орыс педагогі К.Д. Ушинский, қазақ халқында – Ы. Алтынсарин. Кеңес дәуірінде Н.А. Сарокин – оқыту ұстанымының 8 түрін, М.А. Данилов – («Дидактика средней школы»,1975 ж.) 7 түрін; Т.А. Ильина («Педагогика») 7 түрін; Ю.К. Бабанский / Педагогика, І977 ж./ 13 түрін атаған. 1. «Қырғыз хрестоматиясы» оқулығында Ы. Алтынсарин оқыту ұстанымдарын түсініктілік ұстанымы, көрнекілік ұстанымы, жаттығу ұстанымы, өз бетінше оқыту, саналылық ұстанымын ұсынған [3, б. 278-279]. Кейінгі қазақ тілін оқыту әдістемесі туралы еңбектерде (Б. Құлмағанбетова, Қ. Исабаев, Ф. Оразбаева, т.б.) оқытудың 4, 7 түрлері беріледі: 1. қазақ тілін оқытудың ғылымилық ұстанымы; 2. жүйелілік ұстанымы; 3. көрнекілік ұстанымы; ФІЛОЛОГІЯ «Гуманітарний простір науки: досвід та перспективи» ____________________________________________________________________________ _____________________________ Випуск 3 (20 травня 2016 р.) 169 4. саналылық пен белсенділік ұстанымы; 5. теорияны тәжірибемен байланыстыру ұстанымы; 6. түсінуге жеңіл қолайлылық ұстанымы; 7. оқушылардың психикалық ерекшелігін ескеру ұстанымы. Оқытудың ғылымилық ұстанымы. Қазақ тілінің негізгі салаларын оқыту ғылыми дәлелдеулерге, ұғымдарға, негізделеді. Ғалым әдіскер Ә. Исабаев: «Оқушыларға берілетін тілдік мәліметтер төмендегі өлшемге сәйкес болуы қажет: Меңгерілетін объектінің термині анық болуы қажет, мәселен төртінші және бесінші сынып оқушыларына берілетін және онымен таныстырылатын терминнің аясын аса ғылыми дәрежеде кеңейтіп беруге болмайды: айталық дауысты дыбыстарды – вокализм деп, дауыссыз дыбыстарды – консонантизм деп түсіндіруге келмейді. Сондай-ақ қосынды дауыстыларды – дифтонгит деп түсіндіруге болмайды» − дейді [5]. Жүйелілік ұстанымы. Сыныптың жас ерекшелігіне байланысты білім көлемінің бір жүйеде берілуі. Бағдарламада берілген жадығаттың орналасу жүйесі бастауыш сыныпта, орта және жоғарғы сыныпта көрсетілген. Материал сабақтасып, кеңейтіліп, сатыдан сатыға өткен сайын тереңдеп ғылыми жағынан толықтырылады. Мысалы: 6-сыныпта «Зат есім» тақырыбы бойынша алдымен анықтамасы, сұрақтары, мағыналары, түрлері оқытылса 7-сыныпта «Зат есімнің түрленуі» тақырыбымен толықтырылады. Жүйелілік ұстанымы жаңа жадығатты түсіндіруде, білім мен дағды бекітуде, біріккен сабақ құрылымында, тексеруде, пысықтау мен қайталауда, үй тапсырмасын беруде тексеріп, еске түсіруде іске асырылады. Көрнекілік ұстанымы тілді оқытуда ерекше қызмет атқарады. К.Д. Ушинский таныс емес бес сөзді қаншама қайталап қиналатын оқушы сурет арқылы көрсетілген жиырма сөзді лезде үйреніп алады деп айтады.Көрнекілік ұстанымы оқушылардың қазақ тілінен берілген білімді көрнекілік арқылы оқытуға бағыт береді. Ең алғаш оқытудағы көрнекілік туралы айтып, пікір қалдырған – педагог ғалым Я.А. Коменский. Ол көрнекілікке қатысты «Алтын ережесінде»: «...бала сезімі қабылдай алатын нәрселердің барлығын сезім әсерлерін туғыза білдірген жөн: көруге болатынды көзге көрсет, естуге болатын нәрсені құлақ қойып тыңдасын, иісін иіскеп білсін, дәмін татып көрсін, қолына ұстап нәрсенің қатты, жұмсақтығын, т.б. байқасын...» – деп атап өтеді («Ұлы дидактика») [4]. Көрнекілік түрлері педагогиканың дидактика тарауында көрсетіледі: 1. жаратылыс көрнекілігі. Оқушыларды табиғатқа экскурсияға апару арқылы шағын әңгіме, мазмұндама, шығарма жаздыру; 2. көлемдік көрнекілік: фото, суреттер, диафильм, диапозитив, кинодан фрагмент, т.б. көрсету арқылы тақырыпқа байланысты әңгіме құрастыру; 3. дыбыстық көрнекілік: күйтабақ, грампластинка, магнитофон, үзінді оқып, талдату; 4. графикалық символдық көрнекілік: картина, схема, таблица, диаграммалар. Көрнекі құралдар ынтасы төмен оқушыны қызықтыра отырып, байқатпай сабаққа ынтасын атқарады. «Гуманітарний простір науки: досвід та перспективи» ____________________________________________________________________________ _____________________________ Випуск 3 (20 травня 2016 р.) 170 Саналылық пен белсенділік ұстанымы. Мектеп оқушыларына қазақ тілінен білім беру барысында олардың саналы түсіну қабілеті дамытылып отырылады. Тілдік фактілерге байланысты мәліметтерді оқушылар жаттанды түрде емес, саналы түрде меңгеруі керек. Саналы түрде меңгеру үшін мынадай жұмыс түрлері іске асырылады: 1) Тілде берілетін мәліметтерді жеке түсіндіріп, өз түсінігі бойынша айтқызып отыру. 2) Түрлі жаттығу жұмыстарын жүргізу арқылы оқушылар тапсырманы еркін орындау керек; 3) Күнделікті, тоқсандық, жылдық қайталаулар кезінде өткен материалдарға байланысты сұрақтарға толық жауап болуы тиіс; 4) Орфография мен орфоэпияға байланысты дағдыларды шартына қарай орындай білуі керек; 5) Күнделікті өмір қажетіне қарай тәжірибелік дағдыларды саналы түрде меңгеруі керек. Білімді саналы меңгерту − мұғалімнің білімдарлығы, түсінігінің айқын дәлдігі, жеткілікті түсіндіруінен көрінеді. Білімді саналы меңгерген оқушы өз белсенділігін оқудың бүкіл барысында көрсете алады. Белсенді оқушы алған білімін жаттығу кезінде де көрсете алады [1]. Теорияны тәжірибемен байланыстыру ұстанымы. Мектепте қазақ тілінен алынған теориялық білімді күнделікті өмір қажетіне қолдана білу теорияны тәжірибемен байланыстыру ұстанымы болып табылады. Оқушыларға қазақ тілінен теориялық білім мен тәжірибелік дағдымен алған білімдерін кеңейте отырып, күнделікті қажетіне жаратады. Оқушыларға диалогтық сөйлемді меңгертумен бірге монологтік сөйлеу де үйретіледі. Қазақ тілінен берілетін теориялық білім тәжірибелік мақсаттарды жүзеге асырады: 1) тілден алған теориялық білімін ауызша және жазбаша мақсатта қолдана білу; 2) түрлі талдаулар жасай білу; 3) орфография мен орфоэпиядан алған білімді ауызша және жазбаша түрде сауатты іске асыру. Түсінуге жеңіл қолайлылық ұстанымы сабақтың алғашқы күнінен бастап сақталуы тиіс. Бұл ұстанымды іске асыруда мұғалім алдымен қазақ тілінен тақырыптарды дәл таңдап алып, оны жеңіл мысалдармен түсіндіреді; тілдік тақырыптардың өзіндік белгілерін анықтайтын мысалдар көрсетіп, оларды талдайды; тақырыптың өзіндік ерекшеліктерін оқушыларға айтқызып, ауызша мысалдар келтіртеді; бұл мысалдарына талдау жасатады; талдау үстінде тақырыптың өзіндік белгілерін саралап айтқызып, қорытынды пікір шығаруға төселдіреді. Оқытудың психологиялық ерекшелігін ескеру ұстанымы. Қазақ тілін оқытуда психологиялық ерекшелік ескеріліп, тілдік материал лайықталып беріледі. Тілді оқытуда бұл қағида сақталмағанда, түрлі жағдай болуы мүмкін. Қазақ тілінен теориялық білім мен тәжірибелік дағды беруде олардың психикалық қасиеті, оқуға бейімділігі, икемділігі мен дайындық дәрежесі ескеріледі. Күнделікті сабақ үстінде оқушылардың ерекшеліктеріне орай жұмыс істеу тәртібі белгіленеді (жаттығудың шартын дұрыс / бұрыс «Гуманітарний простір науки: досвід та перспективи» ____________________________________________________________________________ _____________________________ Випуск 3 (20 травня 2016 р.) 171 орындауы; өткенді еске түсіру үшін талдау жұмыстарын жүргізу; өтілген тақырып меңгеріліп болған соң, жаңа материал түсіндіру, көрсету арқылы әңгімелеу; өздеріне материал оқыту; өтіліп отырған жадығатты жеке сұрақ бойынша еске түсіру;тақырыпты оқушылардың өздеріне айтқызып, қорытындылау; жаттығу жұмыстары, т.б.) [2]. Б. Құлмағанбетова айтылғандардан бөлек жадығатты дұрыс орналастыру ұстанымы, оқытудың берік, тиянақты болу ұстанымы, оқытудың алдын ала болжау ұстанымы дегенді айтады, онда 8 ұстаным көрсетіледі, бірақ психологиялық ерекшелігін ескеру ұстанымы, түсінуге жеңіл қолайлылық ұстанымы оның еңбегінде қаралмайды. Бұдан бөлек мектепте грамматиканы оқыту ұстанымдары болады: 1) тұлға мен мазмұн бірлігі ұстанымы бойынша тілдік бірліктерді бір жақты талдауға болмайтындығы ескертіледі; 2) грамматикалық ұғымдарды қалыптастыру ұстанымында оқудың қайсысы болсын тіл арқылы түсіндірілетіні, қазақ тілінен теориялық білім ой- өрісті, дүниетанымды жалпы қалыптастырып, сөйлеу, жазу тілін дамытуды іске асыратыны, сондықтан морфологиялық ұғымдарды дұрыс меңгерту оқушыны сауаттылыққа, ой-пікірлерді дұрыс талдай білуге бағыттайды. Морфологияны оқытуда сөздердің грамматикалық мағынасы, сөз таптарының өзара байланысы түсіндіріліп, олардың ерекшеліктері, сөйлемдегі қызметі өмірмен байланыстырылады; 3) сөз қолданысы ұстанымында морфологиядағы көптік, тәуелдік, септік жалғауларын орнымен пайдалану стильдік қолданысқа үйретеді. КӨЗДЕРІ МЕН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1. Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 488 б. 2. Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы, 1966. – 360 б. 3. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары. Алматы, 1955, 278 – 279 б. 4. Лапатухин М.С. Очерки по методике казахского языка в русской школе. – Алматы, 1940. 5. Шонанов Т. Учебник казахского языка для русской школы. – Алматы, 1933. «Гуманітарний простір науки: досвід та перспективи» ____________________________________________________________________________ _____________________________ Випуск 3 (20 травня 2016 р.) 172 УДК 371:800 Шақаман Ырысгүл, Ақылбекова Гаухар (Павлодар, Казахстан) ОҚЫТУ ТҮРІ МЕН ЖҮЙЕСІ Қазақстандағы «педагогикалық технология» ұғымы шетелдік білім беру жүйесімен байланыстырып қабылдау қалыптасқан. Бұл ұғымда оқыту мәселесі білім беру үдерісін «жаңаша» жандандыру, оқушылардың оқуға қатысымын, ынталану әрекетін арттыру, сабаққа қызығушылығын тудыру, т.б. сабақ жүргізудің бастапқы, негізгі, қорытынды кезеңдік бөлігін қамтитын әдістік бірліктердің қолданысының сипаты қамтылады. Осы әдістемелік жиынтық бірліктердің, әдістік қолданыстың (оқыту технологиясының) мұғалімдердің шығармашылық әрекетінсіз, кәсіби шеберлігінсіз, мамандыққа, пәнге қатысты білімнің тереңдігінсіз оқу жүйесінде қолданылуы мүмкін еместігі де белгілі. Бұлардың барлығы қатар ұштасқанда ғана «педагогикалық технология» мәні толығымен ашылады. Key words: pedagogical technology, the development of technology, modular technology based training technology, design technology. «Education technology» foreign concept developed to connect the education system of Kazakhstan. This is the question of training and educational process in the definition of the «new» to improve the behavior of the student’s involvement seek to revive interest in the classes, etc. covering part of the final stage of an initial basic lessons are included in the methodical nature of the use of the units. This methodical total units, the method (educational technology) teacher’s creative activity, professionalism, depth of knowledge about the discipline of the profession can not be used in the educational system. All of them turns into a «pedagogical technology» fully open. Негізгі сөздер: педагогикалық технология, дамыта оқыту технологиясы, модульдік оқыту технологиясы, деңгейлеп оқыту технологиясы, жобалап оқыту технологиясы. Қазақстандағы «педагогикалық технология» ұғымы шетелдік білім беру жүйесімен байланыстырып қабылдау қалыптасқан. Бұл ұғымда оқыту мәселесі білім беру үдерісін «жаңаша» жандандыру, оқушылардың оқуға қатысымын, ынталану әрекетін арттыру, сабаққа қызығушылығын тудыру, т.б. сабақ жүргізудің бастапқы, негізгі, қорытынды кезеңдік бөлігін қамтитын әдістік бірліктердің қолданысының сипаты қамтылады. Осы әдістемелік жиынтық бірліктердің, әдістік қолданыстың (оқыту технологиясының) мұғалімдердің шығармашылық әрекетінсіз, кәсіби шеберлігінсіз, мамандыққа, пәнге қатысты білімнің тереңдігінсіз оқу жүйесінде қолданылуы мүмкін еместігі де белгілі. Бұлардың барлығы қатар ұштасқанда ғана «педагогикалық технология» мәні толығымен ашылады. Қазақстандағы білім жүйесінің қазіргі қалпын тек шетелдік білім жүйесінен үлгі алуымен «жанданып» отыр деп баға беру, «жаңаша білімдік «Гуманітарний простір науки: досвід та перспективи» ____________________________________________________________________________ _____________________________ Випуск 3 (20 травня 2016 р.) 173 технологоияның» енуімен білім сапасы өзгерді деп көзқарас білдіріп, пікір айту бір жақты ғана ойлар екені де түсінікті. Қазақстанда білім жүйесіне бұл ұғым енгенге дейін де білім сапасы, білім беру қызметі жоғары болғаны белгілі. Қазіргі «педагогикалық технология» қолданысындағы барлық әдіс түрі, сабақ жүргізу түрі, сабаққа қолданылатын амал-тәсілдер – ежелден келе жатқан оқыту жүйесінің нақ өзі. Сол оқыту жүйесінің теориялық негіздемеге түсіріліп, қайта айналып, «педагогикалық технология» деген жаңаша атаумен түсіндірілуі оқыту жүйесін емес, оқыту түрін ғана енгізді деп айтуға болар. Педагогикалық технология немесе оқыту технологиясы шетелдерден бастау алып, 1960 жылдары айналымға енген. Бұл қолданыс өндірістегі технологиялардан соң қалыптасты. Сондықтан педагогикалық технологияның өндірістік технологиямен қатар болмайтыны да аян. Педагогикалық технология – адамзатқа білім беруде оқыту мен тәрбиелеу әрекетінің өзара байланысын жүзеге асыратын бірнеше амал-тәсіл, әдістердің қолданыстық жиынтығы. Осы қолданыс нәтижесінен қоғамның белді мүшесі, жан-жақты дамуға негізі қаланған тұлға көрінеді. Педагогикалық технология арқылы зат емес, қоғамды жақсы жағынан өзгертуге ұмтылатын, өмір мазмұнын арттыратын, адамзатты әлеуметтік, мәдени, экономикалық, ғылыми тұрғыдан әрекеттендіруге түрткі болатын қоғам мүшесі қалыптасады. Ендеше осы ұғымға сыйғызылып жүрген педагогтикалық технологиядағы оқыту мен тәрбиелеу үдерісіндегі әрекеттер бұрынғы оқыту түрінен ешбір айырмашылығы жоқ. Бар болғаны оқыту түрінінің атауы мен жүргізілу әдісі, қолданыстық орны, белгілі бір жағдайда сыйымдылық уақыты ғана өзгерді. Атауына қатысты келгенде, «педагогикалық технология» түсінігіндегі оқыту түрі бірнеше топқа жіктелуімен ерекшеленеді. Ал әр жіктемелік түрін қарастыруда оның Қазақстандық оқыту жүйесінде жеке әдістік тұрғыда қолданылып жүргені анық көрінеді. Тек сол әдістердің теориялық белгілерін беріп, әдістемелік негіздемесін көрсетіп, атауын жинақтап беру жүйеге түсірілген емес. Себебі әр әдістің өз атауы өз мазмұнын ашып тұрады. Сонымен бірге қазақстандық ғалымдар білімдік оқу теориясының негізін білу арқылы белгілі бір әдіс тауып қолдануға болатынын, әдістің өзі білім беру жүйесінде, сыныптың, оқушының ыңғайына қарай туындап отыратынын білгендіктен, әдістеме теориясында нақты түсініктеме, сипаттама ғана беріп отырған. Оның үстіне 1990 жылдарға дейін қазақстандық оқыту жүйесі тек кеңестік жүйеге негізделіп отырды. Сонымен педегогикалық технология ішкі мазмұндық түрлерімен көрініс табады: 1. Дамыта оқыту технологиясы. Бұл технологияның мазмұнында әдістің барлық түрін жаппай қолдану міндеттелмейді. Негізінде бастауыш сынып пен орта сынып аралығында қолдануға ыңғайлы. Ал Ресейде тек бастауыш сыныпқа ғана енгізілген. Аталған оқыту түрінде алты қағида негізге алынады: «Гуманітарний простір науки: досвід та перспективи» ____________________________________________________________________________ _____________________________ Випуск 3 (20 травня 2016 р.) 174 Білімді жеткізуде күрделендіріп отыру; теориялық білімнің негізін, маңыздылығын көрсету үшін ішкі байланыс-заңдылықтарды ажыраттырып, талдату; оқушыны іздендіруге бағыттау; дағдыландыру оқушының оқу үдерісінің мәнін сезінуі; сол үдерісте білімді тануда өздігінен сұраққа жауап іздеп, жеке әрекет жасауы; оқушыларды білімді бірлесіп тануға итермелеу; оқушыларды қабілетіне қарай алаламау. Бұл технология бойынша қазақ ғалымдарынан жаңаша негіздеушілер – Б.А. Тұрғынбаева, Н. Құрманова. 2. Модульдік оқыту технологиясы оқушының өз бетімен нақты іздену әрекетін талап етеді. Бұл оқыту технологиясының оқыту мақсатына оқушының өзіндік танымдық іс-әрекетін қалыптастыру жатады. Модульдік технология жоғары сынып оқушылары үшін қолдану ыңғайлы да тиімді. Бұл оқыту технологиясының мәні өзара жақын тақырыптар бірлестіріліп, тақырыптық мазмұнының ұқсастығы мен ерекшеліктері, айырмашылықтары, жалпы белгілері ажыртылып талдануы үшін оқушылардың жеке білімдік пікірлерін тану мен қалыптастыруынан көрінеді. Нақтылай алғанда, бұл технологияның негізінде жалпыдан жекелендіруге көшіру үшін немесе жалпыдан – жеке, жекеден жалпы қорытынды шығару әдісі (индукция – дедукция немесе дедукция – индукция) жатыр. Модульдік технологияны қазақ тілінде қарастырып жаңаша негіздеушілерден ғалым М.М. Жанпейісованы атап көрсетуге болады. жүктеу/скачать 2,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|