Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»
Бастауыш мектепте сөздік қорды молайтуға септігі бар
жүктеу/скачать 1,89 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ^ і.Окушылардың сөз байлығын кенейтуге ықпалы бар есім сөздер окулық мәтінінде.
| 1. Бастауыш мектепте сөздік қорды молайтуға септігі бар
есім сөздерді іріктеу. Сөздер тілдік қарым-қатынаста түскен жағдайда ғана балалардың сөздік қорының құрылымын құрайды. Бұл үшін бастауыш мектеп оқушыларының оқулықтарын статистикалық әдіспен зертеу қажет. "Если бы мне предложили сразу, без подготовки, перечислить то, что характеризует современное языкознание, наверное, мое перечисление оказалось бы неполным, я, наверное, опустил бы одну или друтую тенденцию, типичную для языковедов нашего времени — настолько современное состояние языкознание Сложно, многочисленно, но, конечно, не опустил бы в качестве характерной черты интереса к применению статического метода" — деп, Н.В. Ставровский тіл зерттеуде статистикалық әдістің ең бір оңтайлы, ұтымды екендігін атап көрсетсе /95.27/. Қ. Бектаев пен А. Ахабаев сөздердің, сөздік құрамындағы сөздердің мәнін, сырын ашу және олардың зандарын анықтау- қазақ лингвистикасының алдында тұрған елеулі міндеттердің бірі. Қазақ тілінің сөздік құрамындағы сөздерді зерттеп, олардың стильдік айырмашылықтарын білу арқылы қазіргі қазақ тілі лексикасын меңгеруте болады" — дей келсе, қазақ тілінің сөздік құрамын статистикалық әдіспен зерттеу арқылы ғана ондағы сөздердің қолданылуы, қазақ тілінің лексиканың Құрамын толық ашуға болатындығын атап көрсетеді /96.25-300/. Лингвистикада статистикалық әдісті жетілдіруде Р.Пиотровский, П.М. Алексеев, А.В. Зубов, А.И. Цапля, Р.Фрумкина, М.Р. Львов, А.В. Малаховский, Г. Кенесбаев, Ғ.Мұсабаев, М. Балақаев, Т. Жанұзақов, Д. Есенғалиева, А.Хасенова, Ж. Аралбаев, Қ. Молдабеков, С. Мырзабеков, - А.Ахабаев, Д. Байтанаева секілді т.б. ғалымдар өз үлестерін қосқан және қосуда. І.Кеңесбаев қазақ тіліндегі буындардың түрлері мен фонемаларды анықтау мақсатында қазақ тіліндегі дыбыстар мен буындарды санап, соның нәтижесі ретінде тіл білімінің "фонетика" саласын жазады /97./. М. Балақаев әдеби тіл нормасын сақтау мақсатында қазақ тіліне орыс тіліне енген термин сөздерді санайды. М. Балақаев бұл үіпін баспасөзді алып қарастырады. Ғалым: "Осындай терминдердің саны үздіксіз көбейіп, қазақтың әдеби тілінің лексикалық құрамына қосылуда олардың жылдан-жылға көбею мөлшерінің қаншалықты екенін аңғару үшін 1924 жылы 5 майда, 1940 жылы және 7 ноябрьде шыққан "Социалистік Қазқстан" газетіндегі сөздерді, оның ішіндегі термин сөздерді, санағанымызда, мынаны көрдік: жылы әр 1000 сөздің 14-і термин сөздер жылы әр 1000 сөздің 25-і термин сөздер 1934 жылы әр 1000 сөздің 68-і термин сөздер 1949 жылы әр 1000 сөздің 80-і термин сөздер Бұдан орыс тілі арқылы қазақ тіліне енген сөздердің саны барған сайын көбейіп келе жатқанын байқауға болады" — дейді /98.20/. X. Арғынов "Ер Тарғын" ертегісі мен "Қальң мал", "Бөтагөз" романдарында сөйлемдерді санап, мынадай ерекшеліктерді көреді.
Барлық сөйлем 14629 Жай сөйлем 7820 Қүрмалас сөйлем 6806 салалас 1688 сабақтас 3587 аралас 1534 Осындай статистикалық әдіспен қазақ тілінде сөйлемдердің кездесу жиілігін анықтай отырып, қазақ тілінің синтаксисі саласын жазады /99.101-102/. у&. Аралбаев - қазақ тіліндегі дауысты дыбыстарды санамалай отырып, дауысты дыбыстарға тән заңдылықтарды ашады. Ғалым өзінің экспериментіне Мұхтар Ауэзовтың шығармаларының 10000 фонема алады. Ғалым: "Цель настоящего раздела — определить, какова частность или вероятность фонем в казахском языке и какую информацию несет каждая фонема, кроме того- исследование энтропии фонем казахского языка" - дей келе мынадай қорытынды жасайды: Гласные начального слсва
/100.9396/. А. Хасенова - қазақ тіліндегі етістіктердің лексика-семантикалық сипатын анықтау мақсатында статистикалық әдісті қолданған. Ғалым: "Қазіргі қазақ тілінде қолданылып жүрген туынды түбір етістіктерді жинақтап, оларды жасайтын жұрнақтарды саралай келіп, барлық фонетикалық 7 варианттарымен қоса есептегенде 200-ге жуық аффикстердің қаТьісы бар екені байқалады" - деп, қазақ тіліндегі щьіғармаларды санамалай келе осындай қорытындыға келеді /101.141/. Қ. Бектаев - қазақ тілінде ғана емес, бүкіл түркі тіддерінде алғаш рет лингвистикалық статистика әдісінің негізін қалаған, ғылыми негіздемесін жасаған ғалым. Қ. Бектаевтың лингвистикадағы статистикалық әдіс жөнінде "Математические методы в языкознании", "Қазақ тілінің кері алфавитті сөздігі", "Статистика и лингвистика" т.б. еңбектері жарық көрді. Қ. Бектаев - қазақ тілінде статистикалық әдісті дамытуға үлкен үлес қосқан ғалым/102./. С. Татубаев қазақ тілі ғылымында бірінші рет "Статистический анализ спектров гласных" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғап шығады. Бұл еңбегінде С. Татубаев қазақ тілінің дауысты дыбыстарының кездесу жиілігіне, дыбыстардың сазын қарастырады /103/. С. Мырзабеков "Статистико-лингвистический анализ структуры глагола современного казахского языка по роману М.Ауэзова "Абай жолы"" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғайды. Бұл еңбегінде ғалым етістіктің жасалу жолдарын ғылыми түрде дәлелдеп саралады /104/. А. Жұбанов "Статистическое исследование казахского текста с применением ЭВМ. На материале романа М.Ауэзова "Абай жолы"" тақырыбында кандидаттық диссертация Қорғайды. Бұл еңбегінде ғалым мәтіндерді ЭЕМ салу жолдары мен мәтіндердегі сын-есімдердің олардың шырайларын анықтайды /105/. Қ. Молдабеков "Лингвостатические исследования казахских текстов для младших школьников (на материале текстов Учебников начальных классов и литературы для детей)" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғаған. Ғалым варианттарымен қоса есептегенде 200-ге жуық аффикстердің қахьісы бар екені байқалады" — деп, қазақ тіліндегі ціығармаларды санамалай келе осындай қорытындыға келеді /101.141/. Қ. Бектаев - қазақ тілінде ғана емес, бүкіл түркі тіддерінде алғаш рет лингвистикалық статистика әдісінің негізін қалаған, ғылыми негіздемесін жасаған ғалым. Қ. Бектаевтың лингвистикадағы статистикалық әдіс жөнінде "Математические методы в языкознании", "Қазақ тілінің кері алфавитті сөздігі", "Статистика и лингвистика" т.б. еңбектері жарық көрді. Қ. Бектаев - қазақ тілінде статистикалық әдісті дамытута үлкен үлес қосқан ғалым/102./. С. Татубаев қазақ тілі ғылымында бірінші рет "Статистический анализ спектров гласных" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғап шығады. Бұл еңбегінде С. Татубаев қазақ тілінің дауысты дыбыстарының кездесу жиілігіне, дыбыстардың сазын қарастырады /103/. С. Мырзабеков "Статистико-лингвистический анализ структуры глагола современного казахского языка по роману М.Ауэзова "Абай жолы"" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғайды. Бұл еңбегінде ғалым етістіктің жасалу жолдарын ғылыми түрде дәлелдеп саралады /104/. А. Жұбанов "Статистическое исследование казахского текста с применением ЭВМ. На материале романа М.Ауэзова "Абай жолы"" тақырыбында кандидаттық диссертация Қорғайды. Бұл еңбегінде ғалым мәтіндерді ЭЕМ салу жолдары мен мәтіндердегі сын-есімдердің олардың шырайларын анықтайды /105/. Қ- Молдабеков "Лингвостатические исследования казахских текстов для младших школьников (на материале текстов Учебников начальных классов и литературы для детей)" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғаған. Ғалым 8 бастауыш сынып оқушыларының сөздік қорында неше сөз бар екенін және сөздік қордың даму жолдарын анықтаған /9/. Дингвистикалық статистика әдісі тілдің даму, жетілу деңгейін -^аньіқтауда бірден-бір жол. А.В. Малаховский "Употребительность слова измеряемая его частотой или рангом является одной из его важнейших языковых характеристик"-деп, тілді статистикалық әдіс арқылы зерттеу ең бір ұтымды әдіс екендігін көрсетеді /106.99-106/. Сонымен лингво-статистикалық әдіс арқылы мәтін тілін зерттеу нэтижесінде мәтіндегі бүкіл сөздердің мағыналары мен қолданУ ерекшеліктері толық ашылады. Бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорын анықтау мақсатында, сөздердің мағына ерекшеліктерін айқындауда, біз бастауыш мектеп оқулықтарындағы мәтін тілін зерттеп, бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорына ыкдал ететін лексикалық минимумдары анықтау мақсатында статистикалық әдісті қолдандық. Сондықтан бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорын молайтуда оларға мағыналық мәндік құндылығы жоқ сөздерді бермей, арнайы іріктеуден өткен лексикалық тұлғаларды алу қажет. Лексикалық тұлға деп- сөздердің лексикалық-семантикалық жүйесін құрайтын, лингвостатистикалық және әдістемелік әдістер негізінде іріктелініп алынған сөздер аталынады. Оқушылардың сөздік қорын молайтуға әсер ететін лексикалық тұлғалар төмендегідей белгілеріне қатысты іріктеліп йлынды: 1- Оқушылардың сөз байлығын кщейтуге ықпалы бар, оқулық мәтінінде сирек қодданылған сөздер; Мағыналық құндылығы маңызды сөздер; Сөзжасамдық қасиеттері өнімді сөздер; Тіркесу қабілеттері жоғары сөздер; ^ і.Окушылардың сөз байлығын кенейтуге ықпалы бар есім сөздер окулық мәтінінде. Бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорын молайту ^ұмыстарына ұсынылатын лексикалық минимумды анықтау принциптерінің ішіндегі ең негізгісі оқульқтарда сөздерді іріктеу болып табылады. Орыс тілінде болсын немесе қазақ тілінде болсын тілді статистикалық әдіспен зерттеудің мақсаты — тілдің өзіндік ішкі ерекшеліктерін айқындау, сөздердің кездесу жиіліктеріне сәйкес тіл заңдылықтарын түсіндіру, баланың немесе белгілі бір автордың тіліндегі сөздерді анықтау, сол арқылы тілдік материалдарды іріктеу. Аталған ғалымдардың еқбектерін негізге ала отырып, бастауыш мектеп оқулықтары мәтіндеріндегі жалпы сөз саны, жеке сөздердің қолданылу жиілігі ,оның ішінде сирек қолданылған сөздер анықталды. (кестелерге қараңыз). а) 1-сынып оқулықтарында қолданылган сөздердің салыстырмалы кестесі.
ә) 2-сынып оқулықтарында қолданылган сөздердің салыстырмалы кестесі. ю
жүктеу/скачать 1,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|