Дипломдық жұмыс 1945-1980 ж ж. Жапонияның экономикалық дамуы.ң Орындаған: тарих факультетінің
Дип.-1945-1980-ж.ж.-Жапонияның-экономикалық-дамуы
| Жыл
|
Жапония |
АҚШ |
ЕЭС |
жыл |
Жапония |
АҚШ | |
|
ЕЭС | |||||||
|
1970 |
67 |
72 |
76 |
1986 |
122 |
115 |
105 |
|
1975 |
73 |
80 |
85 |
1987 |
126 |
119 |
107 |
|
1985 |
122 |
114 |
103 |
1988 |
138 |
126 |
111 |
Нәтижесінде дамыған капиталистік елдердің өнеркәсіп өндірісіндегі Жапонияның үлесі 1,7 %, АҚШ 1,7 % өсіп, ал ЕЭС елдері 3,5 % қысқарды50.
Алға қойған мақсаттарға жету үшін Жапония ғылыми – техникалық прогресті колдап жаңашыл техника мен технология импортына қадам жасай бастады.
Жапондықтар барлық жағынан да имитаторлар болды, бір заттың копиясын жасағанда олар затты ориганылынан да жақсы жасап отырды. Әрине автомобильді, телевизорды, сағатты, фотоаппарат, бейне-магнифатонды, персоналды компьютерді т.б. көптеген заттарды шиғарған жапондықтар емес. Бірақ бұл заттарды жапондықтардан жақсы, сапалы, берік және әдемі етіп ешкім жасай алмаған. Аналогтан қымбат болып тұрсада Жапонияда шығарған тауларды кәзіргі кезде де адамдат қуана - қуана алып отыр. Себебі оларды «Жапонияда жасалынды деген жазу бар. Осыдан жапондықтардың тек қарапайым имитаторлар ғана еместігі көрінеді51.
Жапония кеме жасауда, қара металлургия да, тұрмыстық электро-техникада, автомобиль жасауда, және сандық программалық басқаруы бар жабдықтар өндірісінде әлемдік медерге шықты52.
Жапонияның Ғылыми – зерттеу және тәжиребе – конструкторлық жұмыстарына арналған шығынның 3 бөлігі жеке капиталистік корпорациялар меңберінде жүргізіліп және тез коммерциялық қайтарып алуына бағытталды53. Жапондық ойлап шығарулар мен техникалық жаңалықтар автомобиль, ЭЕМ, копировалды техника, фотоаппарат, телидидар, электронжы музыкалық аспаптар, стереожүйелерде, бейнемагнитофондарда, сонымен қатар фармацевтикада, жартылай өткізгіш электроника мен ғылым мен техникада т.б. бір қатар бағыттарда ұзақ мерзімді пайдаланатын техникалық тұтыну тауарларында кең қолданылады.
Сапалылық мәселелерді жапондықтар алдынғы қатарға қояды. Белгілі бір ағылшын зерттеушінің айтуынша: «Сапа – бұл жапондықтардың ұлттық ұстанымы, бұл мәселені олар басты мәселердің алдына қояды. Ал, американ экономист ғалымдары – «Сапа түсінігі Жапонияда «жетілдіруді білдіріде – дейді54.
Жапондықтар өз өнімнің сапалылығын ең жоғарғы әлемдік дәрежеге дейін көтеріп ғана қоймай, сонымен олар сапаны тотальды бақылаудың өзіндік жүйесін де құрды. Бұл жүйені құруда АҚШ – тың элементтерін алып оны өзінің ұлттық ерекшелігіне сай бейімдеді55.
Жапон концепциясы бойынша: «Сапа мен еңбек өнімділігіне жету үшін өндіріс процесін бақылау басты болып табылады. Бұл мақсатқа жету әртүрлі жоғары сапалы өнім шығару үшін көптеген адамдар мен машиналар саның біріктіру мен ұйымдастыру өнерге байланысты56. Сонымен қатар бұл мәселені шешу өндіріс процесінің барлық сатыларды қарастырылады. Осыған байланысты конструктор дефектілерді өнімді шығаруда алып, компоненттер мен шикізат тасымалдауына жазап беруші инженер – оларды сатып алу кезінде, ал заут инженерлер мен жұмысшылары - өндіріс процесінде бақылап отырады.
Көптеген жапон өндіріс орындарында әр – бір өндірістік жолында инспекциялық тәжиребелді жүйесі еңгізілді яғни егер дефект табылса оның себебі анқталып (машина немесе оператор) деффект қайталанбауы үшін арнайы оперативті топ яғни сапа үирмелері құрылады.
Мысал ретінде «Тойота мотор корпорейшінң компанияның сапаны бақылау жүйесін алуға болады. Оның негізгі ерекшеліктері мынадай:
артық өндіріс операцияларды, деффектілер мен өнімдерді жою, қайталау жұмысын болдыртпау.
Барлық технологиялық операциялардың жоғары сапасы арқылы құрастыру бағасын төмендету.
Тексеру әдістерін рационалдандыру жолымен сапаны бақылау бағасын төмендету.
Фирмада осыған байланысты арнайы бөлім құрылды. Бөлімнің жұмысы фирманың іскер белсенділігін барлық спектрлерін қамтыды, яғни жоспарлау, жобалау, конструкторлау, қамсыздандыру, өндіру, бақылау, сату мен қызмет жасау болды57.
1970 – 1980 – ші ж.ж. Жапонияның электронды өнеркәсібі әсіресе
80 – ші ж.ж. жаңартудың жоғарғы қарқынымен сауданың өсуін көрсетеді. АҚШ – тың өндірістік және коммерциялық стратегиясы басқа елдердегі электрониканың тәуелсіз дамуына қарама- қайшы болды. Тк қана Жапония осы салада автономия алып, бұл өз ауқымында американдықтың жартысына эквивалентті және ЕЭС елдерінің электронды өнеркәсібіне тең болды. 80 – ші ж.ж. басында Жапон өндірісшілері электроника мен информациялық техника құралдарының материалды бөлігін шығаруда американ фирмаларымен күш сынасатын жағдайда келіп, ал кейбір бағыттарда АҚШ – ты озғысы келді. Енді Жапония бұл жерде новатор есебінде орнауға ұмтылды. Мысаоы: жаңа ұрпақ интегралды жүйелдер шығару көлемі мен оларды құруда жапон фирмалары американдықтарды озды58.
Батыс Европалық фирмалар алдыңғы қатарлы технология саласында әсіресе электроникада АҚШ- пен Жапониядан қатты тәуелді болды. Жапония өнеркәсптің роботтарды шығару мен пайдалануда лидер болды. Жапондықклассификация роботтың дәрежесі мен күрделігі бойынша алты типін бөледі, ал сол болса басқа елдер күрделіліктің 3 түрін ғана қамтитың роботтардың тар классификациясын пайдаланды59. 1985 ж. Жапонияда 130 мың роботтар мен манипуляторлар қондырылды. Саңға тірелсек жапон мәліметтері бойынша 1989 ж. аяғына таман әлемде қондырылған топтық 59,500 роботтардың ішінен Жапонияның үлесі – 22000 (37 %), АҚШ – 18000 (30 %), Батыс Европа – 15000 (25 %) құрады60.
Робототехниканың басты міндеті - өнімнің жоғары сапалылығын қамтамасыз ететін майысқа, көп номенклатуралы, тез қайта құрылатын өндірісті құру болып табылады. Бұл міндетті шешуге нақты технологиялық қажеттіліктерге тез белімделетін робототехникалық комплекс көмектеседі. Осы кезде ғана Жапонияда осы жерде работотехника дамуының перспективасы қаланды. (1867 ж.) аяқталмаған Мэйдзи бұржуазиялық революция дәуірінен бастап, Жапония Батыстық дамыған капиталистік елдерді озу мақсатымен экономиканың техникалық дәрежені көтеру және модернизациялау үшін ірі күшті жұмсай бастады. ХХ ғ.1970 – ші ж.ж. ортасына таман билеуші топтардың бұл мақсаты негізінен орындалды. Бірақ, Батыстың дамыған елдерімен экономикалық үзілуінің жойылуына жетіп, Жапония жалпыұлттық мобилизацияландырушы мақсатты белгілі бір шарада жоғалтып алды61.
1980-ші жылдардың басында жапондық капитализм өте ауыр жағдайда тап болды. Соғыстан кейінгі кезеңде ең терең циклдік және құрылымдық 1974 – 1975 ж.ж. дағдарыс Жапон экономиканың өсудің жоғарғы қарқынның «алтын ғасырының аяқталуын белгілеген өтпелі кезең болып табылды. Егер 1960 – шы ж.ж. Жапонияның ІҰӨ - ң орта жылдық өсуі 10,6 %, ал экспорт 15,8 % құраса, 70 – шы ж.ж. 4,9 және 9,4 %яғни екі есе қысқарды. Бұл Жапонияның шаруашылық құрылысының капиталистік экономикалық жүйесінде дағдарыстың құбылыстрға жағуғу дәрежедегі сезгіштігін дәлелдейді 1980–ші ж.ж. басындағы Жапон экономикасы үшін, басқа ердерімен әсіресе АҚШ және батыс европалық мемлекеттерімен сауда – экономикалық қарама - қайшылықты туғызатын динамикалық және экспорттың экспансия және сұраныс өсуінің төмен қарқыныны ерекше болды. Сонымен қатар мемлекеттік бюджеттің ірі жетіспеушулугун жою мен мемлекеттік әкімшілік апаратты қайта құру үшкір мәселе болды.
Одан басқа іскер белсенділігінің төмендеді, инвестициялық іскерлігінің тұрып қалуы, жұмыссыздықтың өсуі, инфляция т.б. сияқты құбылыстар Жапонияда, басқа дамыған капиталистік елдерге қарағанда қатты үшкір болып көрсетілмеген.
Жапон монополистік – капитализмнің капиталистік әлемдегі дағдарыстық құбылыстарға жоғары биімділігінің басты факторларының бірі ғылыми –техникалық прогресінің жоғарғы қарқыны болып табылады.
1960 – шы жылдарда көптеген өнеркәсіпті дамыған елдерден артта қалып отырған, Жапония, өзінің ғылыми техникалық дәреже бойынша 1980 – ші жылдардың басында Батыс Европаны озып, АҚШ – ты тез қарқынме қуып жетуде.
Ғылыми технологиялықпотенциал – бұл көп қырлы және күрделі саяси экономикалық дәреже. Бағалаудың нақты және қарапайым әдісінің болмауы елдер аралық айырмашылықты күрделендіреді. Осыған байланысты Жапон экономисттерінің техникалық дәреженің көрсеткіштерін санап осының негізінде алдыңғы қатарлы капиталистік елдер бойынша салыстыруды жүргу ұмтылысына ерекше көңілін бөлу орынды. Осы есептеулер бойынша 1970 – 1980 – ші ж.ж. аралығында Жапонияның ғылыми – техникалық потенциалының синтетикалық көрсеткіштері бойынша позициялары едәуір жақсарып, оны АҚШ – тың басты бақталасына айналдырды. Егер АҚШ – тың «техникалық дәреженің көрсеткіші 100 % деп алсақ онда 1980- ші жылдарда бұл көрсеткіш Жапония үшін 45,5 %, Батыс Германия – 47,5 Франция – 35,9 және Ұлыбритания – 22,4 % құрады63.
АҚШ – пен басқа шет елдік державалар арасындағы технологиялық бақталастығының азаюына қарамастан қазіргі замаңғы капиталистік әлемдегі АҚШ – тың лидер болуы әлі де сақталынуда. АҚШ – капиталистік әлемдегі барлық бағыттағы Ғылыми – техникалық прогрестің дамуын қамтамасыз етіп отыратын жалғыз ел болып есептеледі.
Бірақ АҚШ – пен Батыс Европаның іскер және үкеметтік топтары Жапонияның алдынғы қатарлы ғылыми және күрделі техника өнімдерін шығару саласында күшеуінің қауптенді64.
Қазіргі уақытта Жапонияның машина жасау өнеркәсібінің бір қатар салалары капиталистік әлемде ең бақталаса алатын болып табылады. 1960 – шы жылдарда жабдық құралдардың әлемдік нарығы АҚШ (33 %) пен ЕЭС мемлекеттердің (44%) қолында болды. 1981 жылы Жапония экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымының елдердің (ЭЫДҰ) жабдық - құралдар нарығының 25 % - тің ұстап отырса, АҚШ – пен ЕЭС – тің үлесі 26 және 53 % - ке төмендеп қалды. Жапондық өнеркәсібінің ғылыми – техникалық қайта құруын қамтамасыз етіп отырған салалардың ішінде станок жасау саласы болып табылады. 80 – ші жылдарда Жапония АҚШ – пен ФРГ – ді озып осы салада лидерлік орында алды. 1982 жылы Жапониядағы станок паркінің жартысынан астам сандық бағдарламалық басқаруы (СББ) бар станоктар құраса, бұндай станоктар 1949 ж. өзінде пайда болған АҚШ – та, бұл станоктармен бүкіл станок паркінің 5 % - ті ғана жабдықталды.
Қазіргі уақытта Жапония әлемді автомобиль жасауда алдыңғы орынды алып отыр. Нақты мысалдарды пайдалана отырып М.Моритана жапон фирмаларының өнімі, энергетикалық дағдарыстардын ықпалынан өзгерген әлемдік нырқтың жағдайына жоғары дәрежедегі бейімділігін көрсетті. Бұндағы жапон кіші метраж автомильдерінің жоғарғы экологиялық стандарты мен жанар майдың экономды шығыны шешуші рольді алды.
Құрылымдық қайта құрулардың жаңа этапын құрайтын, Жапонияның ішкі экономикалық жағдайында ықпалының өсуіне әсер етін ғылыми техникалық прогресті айтып кеткенің маңызды болатын Өндірістік функцияның көмегімен жапон экономистері есептеулері бойынша Жапон елінің 1980–ші жылдарда экономикалық өсуінің реалды орта жылдық қарқының 5 % - тың қамтамасыз етуіне потенциалды мүмкіндігі болды. Бірақ ғылыми – техникалық прогрестің үлесі 2,8 % құруы керек болды Басқа сөзбен айтқанда егер 1970 – ші жылдарда ішкі ұлттық өнімінің өсуі орташа есеппен 40, 6 % білімнің прогресі есебінен қамтамасыз етіліп отырса, сонда 1980-ші жылдарда бұл үлес 56, 1 % - ке дейін өсуі керек болды. Бұл есептеулер ғылыми – техникалық прогрестін интенсификациясы Жапонияның экономикалық өсуінің басты факторы болғандығын көрсетеді65.
Соғыстан кейінгі жылдарда «Батысты қуып жету кезеніңде Жапонияның басқа елдердің дамуын есепке алу және ұлттық ерешеліктерді пайдаланып пайдаланып негативті құбылыстардын пайда болуын уақытында және эффективті бақылауына мүмкіндігі болды. Жапония кәзірі кезде әсіресе ғылыми – техникалық революцияның қазіргі замаңғы этапында дамуының әлеуметтік – экономикалық нәтижелер саласындағы, әлемдік тәжиребеде болып көрмеген, мәселелерді шешу қажеттілігімен ұшырасты. Бұл Жапониядан өндірістік қорлары белсендеттіруін талап етеді, яғни «еліктеушіден «новаторға айналу деген сөзі М.Моритани осы мәселеге байланысты барлық қиыншылықты түсіне отырып, бірден бір компания, бірден бір бизнесмен басқа елде, басқа халықпен шығарылған модельдерді пайдалануы тоқтатып, енді олар өзінің және осы мен инициативасы негізінде жұмыс жасау қажет – деп жариялады66.
Соңғы кезге дейін Жапония, өзінің жүргізген фундаменталды зерттеулердің нәтижелерін кең пайдалана отырып, дамыған капиталистік елдерін фарватері болып тұрды.
Достарыңызбен бөлісу:
