Дипломдық ЖҰмыс 5B070100 -«Биотехнология мамандығы»
жүктеу/скачать 3,33 Mb.
|
Сайфудин Аружан БТ-43 Диплом.
| 1 ӘДЕБИ ШОЛУ
ИММУНИТЕТ ЖЕТІСПЕУШІЛІГІНЕ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК Иммунитет тапшылығы иммундық жүйе элементтерінің, соның ішінде лимфоциттер, фагоциттер және комплемент жүйесінің жеткіліксіздігінен немесе болмауынан туындайды. Иммундық тапшылықтар бастапқы немесе қайталама болуы мүмкін. Біріншілік иммундық тапшылық Т-жасушаның тапшылығын, В-клетка тапшылығын, Т-жасушаның да, В-клеткасының да тапшылығын, комплемент тапшылығын, фагоциттер тапшылығын және иммуноглобулин А тапшылығын тудыратын түрлерге бөлінеді. Т-клетка тапшылығына әкелетін алғашқы иммундық тапшылықтарға туа біткен тимус аплазиясы ретінде белгілі ДиДжордж синдромы, созылмалы шырышты тері кандидозы, гипер-иммуноглобулин М синдромы және интерлейкин-12 рецепторларының тапшылығы жатады. В-клетка тапшылығына әкелетін біріншілік иммундық тапшылыққа X-байланысты агаммаглобулинемия жатады, оны Брутон агаммаглобулинемия деп те атайды. Т-жасушаның да, В-клеткасының да тапшылығына әкелетін біріншілік иммун тапшылығына ауыр аралас иммун тапшылығы ауруы, Вискотт-Олдрих синдромы, атаксия-телангиэктазиясы бар иммун тапшылығы және негізгі гистосәйкестік кешенінің тапшылығы жатады. Комплемент тапшылығына әкелетін біріншілік иммундық тапшылықтарға тұқым қуалайтын ангионевроздық ісіну, С3 тапшылығы, мембраналық шабуыл кешенінің тапшылығы және аутоиммундылыққа екіншілік С2 немесе С4 тапшылығы жатады. Фагоциттер тапшылығына әкелетін алғашқы иммундық тапшылықтарға созылмалы гранулематозды ауру және лейкоциттердің адгезиясының тапшылығы синдромы жатады. Селективті иммуноглобулин А тапшылығы да біріншілік иммун тапшылығы болып табылады. Иммундық тапшылықтың қайталама себептеріне стероидтер, қоректік заттардың тапшылығы, семіздік, жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы (ЖИТС) немесе басқа вирустық инфекциялар жатады. [3-4]. Иммундық тапшылық ауруларын анықтаудың зертханалық әдістері гуморальды және жасушалық иммунитеттің, комплемент жүйесінің жұмысын бағалауды, басқа эффекторлық механизмдерді, соның ішінде фагоцитозды және қабыну реакцияларын талдауды қамтиды. Скринингтік зерттеу, жалпы қан анализінен басқа, IgM, IgG, IgA иммуноглобулиндерінің концентрациясын зерттеуден, содан кейін лимфоциттердің негізгі жасушалық популяцияларын сандық анықтаудан басталуы керек: Т-лимфоциттер, В-лимфоциттер, табиғи өлтірушілер. Қан сарысуындағы иммуноглобулиндердің концентрациясы, сондай-ақ лимфоциттердің субпопуляцияларының арақатынасы науқастың жасына және клиникалық жағдайына байланысты [5]. ИММУНИТЕТ ЖЕТІСПЕУШІЛІГІНІҢ ТҮРЛЕРІ Иммундық тапшылықтың себептері мен патогенезі тұрғысынан оларды үш үлкен топқа бөлуге болады. Физиологиялық иммундық тапшылықтар Иммундық жүйенің ерекшеліктерімен байланысты өмірдің белгілі бір кезеңінде пайда болатын физиологиялық иммундық тапшылықтар . Ең танымал түрлері - неонатальды кезеңде және ерте балалық шақта пайда болатын нәрестелер, жүктілік кезінде иммундық жүйенің өзгеруі, сондай-ақ иммундық қорғаныстың кәрілік төмендеуі. Олар емдеуді қажет етпейді, бірақ инфекциялар жиірек және біршама ауыр болуы мүмкін. Біріншілік иммун тапшылығы (PID) Біріншілік иммун тапшылығы (PID) гендердегі ақаулармен байланысты. Оның белгілері туылғаннан бастап пайда болады, белгілі бір геннің ыдырауымен байланысты, ол иммунитеттің бір немесе басқа буындарының белсенділігіне жауап береді (белгілі бір жасушалардың, қорғаныш ақуыздарының болмауы). Бүгінгі таңда PID-тің 200-ден астам нұсқасы белгілі, жалпы алғанда, әлемде бұл жағдайдан 6 миллионға дейін адам зардап шегеді және олардың көпшілігінде жағдай дер кезінде анықталмайды. Ресейде әрбір 500 бала біріншілік иммунитетінде белгілі бір ақаумен туылады, бүгінде 3000-нан астам науқас дәрігерлердің бақылауында. Иммундық тапшылықтың біріншілік аурулары иммундық жасушалардың, соның ішінде Т жасушаларының, комплемент компоненттерінің және фагоциттердің ішкі ақауларынан туындайды. Жасушадан тыс бактериялардан туындаған қайталанатын пневмония антидене тапшылығын көрсетеді. Екінші жағынан, қайталанатын саңырауқұлақ инфекциялары Т-лимфоциттердің жетіспеушілігінен туындауы мүмкін. Ауыр аралас иммун тапшылығы бұзылыстары өмірмен үйлеспейді және зардап шеккен балалар әдетте алғашқы 2 жыл ішінде өледі. SCID еркектерде жиі кездеседі. Ол 50% -дан астам жағдайда Х хромосомасындағы гендік ақаудан туындайды. Ақаулы ген интерлейкин-2 (ИЛ-2) рецепторының гамма тізбегін кодтайды. Бұл тізбек IL-2, IL-4, IL-7, IL-11, IL-15 және IL-21 рецепторларының молекулалық бөлігін құрайды. Екінші жағынан, SCID аздаған жағдайлары аденозиндеаминазаны немесе нуклеозидфосфорилазаны кодтайтын ақаулы гендерден туындайды. Бұл ферменттердің жетіспеушілігі рибонуклеотид-редуктазаның тежелуіне әкеледі, бұл ДНҚ синтезі мен жасуша репликациясының бұзылуына әкеледі. RAG1 немесе RAG2 кодтайтын гендердегі мутация SCID-тің аутосомды-рецессивті түрін тудырады (1 сурет) [6]. Сурет 1 Бастапқы иммун тапшылығы ауруларының Азия аумағы бойынша тізімі Екіншілік иммундық тапшылықтар Екіншілік иммун тапшылығы өмір бойы болады. Олардың ішіндегі ең танымалы - АИВ-инфекциясын жұқтырудан туындаған патология, ол дамып келе жатқанда жүре пайда болған иммун тапшылығы синдромын (ЖИТС) тудырады. Бірақ ересек адамда иммун тапшылығының басқа вирустары да белгілі, бұл иммундық жүйенің бұзылуына және дененің қорғанысындағы буындардың бірінің істен шығуына әкеледі. Вирустық инфекциялардан басқа, онкологиялық ауруларды емдеудің әртүрлі әдістері және осы патологиялардың өздері, ауыр патологияларды емдеуде дәрі-дәрмектерді қабылдау арандатушыларға айналуы мүмкін.[7]. Екіншілік иммун тапшылығы кезінде иммунитетті қалпына келтіру әдетте біріншілік жағдайды басқару немесе бұзушы агентті жою арқылы жүзеге асырылады (кесте 1 ) [8] . Дұрыс тамақтанбау екіншілік жетіспеушіліктің себебі болып табылады, мысалы, ақуыз-энергетикалық жеткіліксіз тамақтану жасушалық иммунитет пен фагоцитозға әсер етеді, микроорганизмдердің жұтылуы бұзылмаған, бірақ фагоцитарлық жасушалардың жасушаішілік организмдерді өлтіру қабілеті бұзылады. Тағамдық жетіспеушілік қатерлі ісік, күйік, созылмалы бүйрек ауруы, көптеген жарақаттар және созылмалы инфекциялардан туындауы мүмкін. Мырыш пен темірдің жетіспеушілігі иммунитетке әртүрлі әсер етеді, соның ішінде кешіктірілген тері сезімталдығының төмендеуі. Иммундық жүйенің қалыпты жұмыс істеуі үшін витаминді толықтыру (B6 және B12), селен және мыс да маңызды [9]. Кесте 1 Екіншілік иммундық тапшылықтың таңдамалы себептері
1.3 БІРІНШІЛІК ЖӘНЕ ЕКІНШІЛІК ИММУНДЫҚ ЖЕТІСПЕУШІЛІК БОЙЫНША ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ Кореяда 2001 жылдан 2005 жылға дейін біріншілік иммун тапшылығымен (ПИД) барлығы 152 науқас байқалды. Таралу миллион балаға шаққанда 11,25 болды. Ең жиі табылған иммун тапшылығы антидене тапшылығы болды, 53,3% (n = 81), одан кейін фагоцитарлық бұзылулар, 28,9% (n = 44) [11] . Швеция 1974-1979 жылдар аралығында бұл мәселенің жиілігін зерттеу жүргізді және нәтижесінде 201 жағдай тіркелді. [12] . Антиденелердің жетіспеушілігі ең жиі (45,0%), одан кейін фагоцитарлық бұзылулар (22,0%) және Т-жасушаларының және В-клеткаларының біріктірілген тапшылығы (20,8%) болды. Тайваньдағы үшінші сатыдағы ауруханада 1985 жылдың қаңтарынан 2004 жылдың қазан айына дейін біріншілік иммун тапшылығы бар 37 науқас анықталды: ең жоғары таралу антидене тапшылығына (46%) сәйкес келеді,одан кейінфагоциттер функциясының бұзылуы (24%) және Т-жасушалық иммун тапшылығы (19%) Оңтүстік Африкада 1983 жылдан 2009 жылға дейін PID диагнозы қойылған 168 пациентке зерттеу жүргізілді, антидене тапшылығы басым болды (51%). Сол сияқты, Сингапурда 1990 және 2000 жылдар аралығында PID бар 39 науқас анықталды және антидене тапшылығы (41%) ең көп таралған. Жалпы ауыспалы иммун тапшылығының (ЖҚИ) таралуы дүние жүзінде әр түрлі [13]. Ең көп таралған қайталама иммун тапшылығы - бұл АИТВ-мен қоздырылған және жүре пайда болған иммун тапшылығы синдромын тудырады, оның таралуы дүние жүзінде әртүрлі. 2016 жылдың аяғында АИТВ-мен өмір сүретін шамамен 37 миллион адам болды [14] . 2017 жылдың ортасына қарай антиретровирустық терапияны (АРТ) алатын 20,9 миллион адам жұқтырған. АИТВ жұқтырған жүкті 10 әйелдің жетеуі ретровирусқа қарсы ем алды. Антиретровирустық терапияның (АРТ) ауқымды кеңеюі 2015 жылы АИТВ-мен байланысты себептерден өлетін адамдардың жаһандық санын шамамен 1,1 миллионға дейін қысқартты, бұл 2005 жылмен салыстырғанда 45%-ға аз. 2003 жылдан бастап ЖИТС-тен болатын жыл сайынғы өлім-жітім 43%-ға азайды. Дүние жүзіндегі ең көп зардап шеккен аймақта, шығыс және оңтүстік Африкада 10,3 миллион адам емделді, бұл адам саны 2010 жылдан бері екі есеге өсті. 2010 жылдан бері оппортунистік инфекциялар мен СПИД-ке байланысты басқа аурулардан болатын өлім-жітім 36%-ға азайды. Қазақстан Республикасында АИТВ жағдай 2022 жылдың 2 айында 584 жұқпа тіркелді, оның ішінде шетел азаматтары арасында–23 жағдай, ҚР азаматтары арасында –561 жұқпа (100 мың тұрғынға шаққанда-3,0).2021 жылдың 2 айында – 519, оның ішінде шетелдіктер арасында-17 адам, ҚР азаматтары арасында-502 жағдай (100 мың тұрғынға шаққанда-2,7). Өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда анықталу көрсеткіші 59 жағдайға(11,8%) артқан. Алматы қаласында – 14 жағдайға (1,2 есе), Павлодар облысында – 12 жағдайға (1,6 есе), Нұр-сұлтан қаласында – 7 жағдайға, Маңғыстау облысында – 6 жағдайға, Атырау, Жамбыл,Қарағанды облыстарында – 5 жағдайға, Ақтөбе, Алматы, Түркістан облыстарында– 4 жағдайға, Шығыс Қазақстан облысында – 3 жағдайға, Батыс Қазақстан облысында - 2 жағдайға, Солтүстік Қазақстан облысында–1 жағдайға. Қостанай облысында АИТВ-инфекциясының төмендеуі – 9 жағдайға, Шымкент қаласында – 3 жағдайға, Ақмола облысында – 1 жағдайға (кесте 2). Кесте 2 ҚР бойынша 2021-2022 жж. 2 айдағы АИТВ-инфекциясын тіркеудің салыстырмалы деректер
Ерлердің үлес салмағы 72,0%, әйелдер – 28,0%, ерлер/әйелдер арақатынасы2,6:1,0 құрайды. Қызылорда облысындағы Туберкулезден аурушаңдылық көрсеткіші 3-ші кестеде көрсетілгендей 100 мың тұрғынға шаққанда 2021 жылдың 12 айында Қызылорда облысында 2020 жылғы 48,5-тен 46,2-ге (379 ауру, 2020 жылы-392 ауру) төмендеді. Аурушаңдылық көрсеткішінің төмендеу қарқыны 4,9% құрап, республика бойынша 0,8% өсуімен 36,0 болса, Атырау облысынан кейін 2-ші қатарда орналасты. Яғни, туберкулезге шалдығу облыс көлемінде күрделі болып қалыптасуда. Кесте 3
жүктеу/скачать 3,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||