Ұзын құйрықты суыр - Батыс Тянь-Шаньдағы тау фаунасының кең таралған түрі. Әр елді мекенде 2-ден 50-ге дейін жануарлар мекендейді, елді мекендер бір-бірінен едәуір қашықтықта, жиі 10-15 км қашықтықта орналасқан. [29].
Қорық аумағында суыр колониялары біркелкі емес орналасқан және ұзақ мерзімді динамикаға ұшырайды.
1940 жылдардан бастап белгілі суырдың тұрақты тіршілік ету ортасымен қатар: Топшақ-сазының жоғарғы ағысында, Қарқаралының жоғарғы ағысында, Қарқаралы шатқалының аңғарында, Қарқаралы шыңының етегінде [58], суыр колониялары толығымен жойылған белгілі жерлер бар. Сонымен, соңғы онжылдықта суырлар Ақсу өзенінің жоғарғы ағысында, Қазан асуында жоғалып кетті. Кейбір зерттеушілер мұның себебін қорықта шөптесін өсімдіктердің өсуі деп санайды [57]. Алайда, біздің мәліметтеріміз бойынша, керісінше Дала суыр Бибиков атап көрсеткендей қоныстану үшін бұталар мен биік шөптердің қалыңдығын таңдайды [7].
Сонымен, 2005 жылы біз Талдыбұлақ маңындағы шатқалда суырлардың жаңа жас колониясын анықтадық. Бұл Қарқаралы қорығының аумағында тіркелген ең төменгі колония (2, 3-сурет).
Мұнда, теңіз деңгейінен 1442 м биіктікте. м.солтүстік-шығыс экспозициясының көлбеуінде 20 ° көлбеу, суырлардың 2 отбасы белгіленді және төрт ересек адам тіркелді. Колония координаттары 42˚24.605'N құрайды. және 70'29.292''E. Бұл колония Жабағылы ауылынан 2,5 км қашықтықта шөпті және бұталы тығыз өсімдіктер арасында орналасқан. Проективті мұқаба 100% құрайды. Биіктігі 5 м-ге дейінгі бұталар Түркістан долана (Crataegus turkestanica), моноқұйрықты ырғай (Lonicera nummulariifolia), сондай-ақ тал (Salix sp.), Федченконың итмұрын (Роза федченкоана) және St. Биіктігі 100-120 см болатын шөпті, тығыз жабық өсімдіктер негізінен биік шөптерден, герань гераньінен (Geranium collinum), пскем пиязынан (Allium pskemense), Eremurus lactobacillus (Eremurus lactiflorus), кәдімгі мыңжапырақтан (Achillea millefolium), Betonica foliosa) тұрады. , ұсақ гүлді орегано (Origanum tyttanthum), ұсақ жапырақты тышқан бұршақ (Vicia tenuifolia), Алай төсегелі (Galium pamiro-alaicum), танси (Tanacetum sp.), жабайы раушан (Senecio sp.), жусан. ), Соғды ирисі (Iris согдиана), ақ қозы (Lamium альбомы), қан құрты (Sanguisorba officinalis), Кауфманның қызғалдағы (Tulipa kaufmanniana), шөл торы (Eremostachys sp.), Сүтті шөп (Euphorbia sp.) (Циратлентус бұйра).
Тағы бір жаңа колония 2007 жылы теңіз деңгейінен 1607 м биіктікте Карусай трактісінде (бұдан әрі - No2 колония) табылды. Көлбеудігімен солтүстік-батыс экспозициясының баурайында (4-сурет). 4 суыр табылды. Жиі баратын 10 шұңқыр картаға түсіріліп, жолдармен біріктірілген. Колония координаттары: 42о24.217 N және 70 ° 32.060 в.д. Бұл елді мекен Мағал шиесінің (Падус махалебі) тығыз бұталары мен бұталарының шатыры астында орналасқан: Қоқан итмұрыны (Rosa kokanica), ырғай (Lonicera nummulariifolia), Сент жапырақты шалғындық (Spiraea hypericifolia). Шөптесін өсімдіктер арасында кең таралған ақтар (Aegopodium podagraia), киіз репей (Aretium tomentosum), қымыздықтары (Rumex tianschanicus), ұсақ гүлді орегано (Origanum tyttanthum), түйіншек (Polygonum sp.), Шалғын ( Латирус қамысты шөпті қосады (Calamagrostis epigeios),. Проективті мұқаба 100% құрайды. Шөптердің биіктігі 170 см-ге жетеді.
Суырлардың жаңа колониясы 2016 жылы Қайыңды шатқалында (бұдан әрі - No3 колония) теңіз деңгейінен 1844 м биіктікте тіркелді. м. құрылыс бетон блоктарымен қопсытылған алаңда (1, 5, 7, 8 фотосуреттер). Жалпы колонияда суырлардың үш отбасы тұрады, 8 адам тіркелген. Ол 3-5 ° көлбеу жер бедерінде орналасқан, экспозициясы солтүстік-шығысқа бағытталған. Координаттары: 42˚23.923'N және 70'37.141'E. Проективті мұқаба 100% құрайды. Ағаштар мен бұталар ырғайдың (Lonicera tianschanica) және арша жарты шар тәрізді (Juniper semiglobosa) жеке өсімдіктерімен ұсынылған. Шөптердің биіктігі 80-100 см-ге дейін жетеді. Шөптесін өсімдіктер кең жапырақты бұталармен (Ligularia latifolia), жапырақты әріптермен (Betonica foliosa), мысықтармен (Nepeta sp.), Насыбайгүлмен (Tralictrum sp.), Дәнді дақылдармен, соның ішінде шалғындармен ұсынылған. түлкі құйрығы (Alopecurus pratensis) ... Проективті мұқаба 100% құрайды. Колонияны таулы қара жол кесіп өтеді, оны кейде ат пен саяхатшылар пайдаланады. Автокөліктер сирек өтеді, айына 1-2 рет. Төтенше шұңқырдан 436 м қашықтықта далалық база - аңшылар мен ғылыми қызметкерлер барған үй бар.
Сарыайғырдың жоғарғы ағысындағы No4 колония қызықты, өйткені бұл ақсүйек-суыр суырының Қарқаралы популяциясы аймағының шеткі оңтүстік-батыс нүктесі. Сарыайғыр өзені бойымен суырдың екі түрінің таралу шекарасы өтеді: оң жағалау бойымен - елді мекендер ұзын құйрықты суыр, сол жағында - Дала суыры. Бұл колонияда 4 ересек суыр тіркелген, ол Сарыайгыр өзенінің оң жағалауында теңіз деңгейінен 2639 м биіктікте, батыс экспозициясы баурайында 42 ° тік тікте орналасқан, колония координаттары 42˚04.563'N. және 70'20.660''E. Бұл колониядағы өсімдік жамылғысының проективті жамылғысы 40% құрайды, өсімдік жамылғысы жоқ аудандар тастардың қиындыларымен, бөлек жатқан тастармен, тасты-қиыршық таспен және жер мен қиыршықтасты ойықтардан шығарады. Бұталы өсімдіктер биіктігі 50 см болатын жекелеген өсімдіктерден (Lonicera sp.) Және итмұрыннан (Rosa sp.) Қалыптасады. Шөптесін өсімдіктердің биіктігі 80 см-ге жетеді.Ұзын шөптер арасында шөпті шөптердің үш түрі басым болады: жусан (Artemisia sp.), Жоңғар жер шары (Senecio songaricus), codonopsis clematoides және тау альпинисті (Polygonum rupestre). Төменгі шөпті қабат цизифора банджасы (Ziziphora bungeana), жылан басы (Dracocephalum sp.), Па-алай төсек жапырағы (Galium pamiro-alaicum), апельсин көкнәрі (Papaver croceum), жүгері гүлі (Centaurea sp.), Milkweed.), пияз (Allium sp.). Одуванчики (Taraxatum sp.), Valerian (Valeriana sp.), Жоңғар шылдыры (Rhinanthus songaricus), шренкия (Schrenkia sp.) Және ferula (Ferula sp.) Жеке кездеседі.
2007 жылғы 15-25 шілде аралығында автор экспедиция құрамында жотаның солтүстік-шығыс бөлігінде далалық зерттеулер жүргізді. Қаржантау, Сайрамсу және Өгем өзендерінің суайрығында. Өзеннің жоғарғы ағысында. Қасқасу, Жолақсай, Суықсай, Қорымсай, Семисаз, Төгетба ағынының жайылмалары, Мыңжылки, Шоқытас тракттерінде, Ақбурхан, Тикинек ағындарының жайылмаларында, өзеннің жоғарғы ағысындағы көл маңында. Сарыайғыр және өзен алабында. Сарыайғыр. Суырлардың санын санау кейіннен мәліметтерді өңдей отырып, жаяу жүру маршруттарында жануарларды көзбен санау әдісімен жүргізілді [21, 35]. Маршрутта іс жүргізуші бинокль, карта, GPS навигатор, фотоаппарат және дәптер қолданған. Зерттеу маршруттарының жалпы ұзындығы 33,3 км құрады. Бағдарлар суырлардың тіршілік ету орталарын біркелкі қамтыды: әртүрлі экспозициялардың беткейлері және әртүрлі биіктік белдеулер. Микрорельеф жағдайына байланысты көлденең жолдың ені 360-тан 500 м-ге дейін өзгерді.Сонымен бірге әр санақтағы жанұялар саны мен даралардың санын бағалау үшін 6 санақ алаңы салынды. Колонияларда суырдың тұрғылықты және тұрғын емес шұңқырларының саны есептелді. Мүмкіндігінше отбасының жас құрамы анықталды. Геоботаникалық сипаттама үшін суыр колонияларында 5 алаң салынды. Суырлардың барлық кездесулері және колониялардың орналасуы жердегі GPS және топографиялық карталарды пайдаланып 1: 100000 масштабтағы координаттарды анықтай отырып жазылды. Жұмыс нәтижесінде дала суырының саны мен таралуы туралы келесі нақты мәліметтер алынды. суыр алынды. Толық бастапқы материал мақалада халықтың тығыздығы мен мөлшері туралы тұжырымдарды негіздеу үшін келтірілген. Халықтың жағдайын одан әрі бақылау мүмкіндігі үшін суыр колонияларының координаттары келтірілген.
Бір суырға шаққандағы шұңқырлардың орташа санын коэффициент ретінде қабылдауға болады және жануарлардың санын колониядағы шұңқырлар санымен бағалау үшін қолдануға болады (бұл жағдайда алғашқы екі колония үшін ең толық мәліметтерден бастап 7,3-7,4).
Алынған мәліметтерді талдау келесі қорытынды жасауға мүмкіндік береді:
Популяция ішіндегі даралар үшін таралудың 5 түрі қабылданады [38] - біркелкі, кездейсоқ, кездейсоқ топ, біркелкі топ және топтардың кластерлері қалыптасқан топ. Қаржантаудың солтүстік-шығыс бөлігіндегі Дала суырының популяциясы особьтардың соңғы таралу типімен сипатталады: топтардың кластері қалыптасқан топ. Дала суырдың популяциясы кездейсоқ топтық таралуымен сипатталады. Дала суырдың қоныстары жақын жерде тұратын бір немесе бірнеше отбасылардан тұрады, отбасы екі ересектен және 2-3, сирек 1 немесе 4 жастан тұрады.
Дала суырының популяциясы бөлек кластардан тұратын бөлек отбасылардан тұрады, будандастыру аймағы мен тығыздығы төмен аймақтарды қоспағанда, нақты белгіленген елді мекендер жоқ. Отбасы екі ересек және бір-екі жастан тұрады.
Негізгі тіршілік ету орындары биік таулы үстірттерде, шөптесіндері төмен, жартастар, тасты шөгінділер, теңіз деңгейінен 2700-3000 м биіктікте орналасқан. Зерттеу аймағында, атап айтқанда солтүстік-шығыстағы Қаржантауда, суырлардың тығыздығы жоғары 27,5 адам / км² болатын халықтың орталық бөлігін ажыратуға болады; тығыздығы 9-13 адамға / км2 дейін төмендейтін халықтың перифериялық бөлігі, сазды топырағы бар және тұрғындарының тығыздығы 3,69 адам / км² болатын өсімдік жамылғысы дамымаған тіршілік ету ортасы және халықтың тығыздығы 11 адам / км² болатын будандастыру аймағы .
