C дәрумені Аскорбин қышқылы А дәрумені

Қазақстанда нарықтық экономиканың дамуы, өндірісті дамытудың жаңа басымдықтарын айқындады. Өндірілетін өнімдердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру; өндіруші салаларды - шикі затты өңдеу салаларына көшіру, халықтың өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыру; тұтынатын өнімдердің қауіпсіздік жүйесін қалыптастыру, халықты тағам қауіпсіздігімен қамтамасыз ету өзекті мәселелер болып табылады.

«Халықтың салауатты тамақтануы саласындағы мемлекетік саясат» тұжырымдамасында мәселелерімен тікелей байланысты. Аймақтардың табиғи- климаттық, экологиялық және демографиялық жағдайларын ескере отырып азық түлік өнімдерінің технологиялар ұсыну, стратегиялық маңызды элементтердің бірі болып табылады.

Еліміз тәуелсіздік алып, нарықтық экономикалық саясатқа өткелі, сүт өндіру саласында фермерлік шаруа қожалықтар көбейе бастады. Сүт өндіру халқымыз ежелден, оны тағамдық құндылығымен қатар, емдік қасиетін жоғары бағалаған. Сүт өнімдерінің қасиеттерін еліміздің атақты ғалымдары айтқандай, Қазақстан Республикасының ҰҒА академіктері М.Х.Шигаева, [1] К.А.Тулемисова [2] және профессор Г.Н.Дудикова[3]. ұлттық сүт өнімдерінің микробиоортасын зерттеген. Негізгі сүт құрамындағы лактоза, жүретін үрдістерді буферлік жүйелер қамтамасыз етеді. Сонымен қатар ақуыздар және майлар жартылай гидролизденіп, ағзаға жылдам сіңетін қосылыстар, биологиялық белсенді полипептидтер және эсенцальды май қышқылдар түзеді.

Сүт шаруашылығын өркендетуде оны барынша дұрыс ұйымдастыру мен орналастырудың маңызы өте зор. Мұны жүзеге асыру – малды жер-су жағдайларына, табиғи ерекшеліктерге және жем шөптің жеткілікті болуына қарай орналастыру деген сөз.Осылай орналастырғанда еңбекті және басқа ресурстарды аз жұмсап, өнімді көп алуға мүмкіндік туады.

Сүт өндірісін ұйымдастыру,орналастыру және пайдаланудың өзіне тән кейбір ерекшеліктері бар. Олар- сүт бағытындағы мал шаруашылығы, сүт өнеркәсібі және тұтынушылардың алыс-жақындығы, ауа райының ыстық-суықтығы, транспорт пен арнайы ыдыстардың жеткіліктігі, т.б. факторлар.

Осыған байланысты мамандандырылған сүт шаруашылықтарының көбісі ірі қалалар мен өнеркәсіп орталықтарына жақын орналасқан.
Сүт-тағамдардың ішіндегі ең құнарлы,әрі таңдаулы түрі.Оның құрамында жүзден астам витаминдер, қант, минералдық тұздар, гормондар, т.б. түрлі элементтер бар. Мұның бір ерекшелігі – сол элементтердің бәрі адам организмі үшін өте пайдалы. Сондықтан да одан түрлі тағамдар, шипалы сусындар жасауға болады, демек, сүттің адамға сіңімділігі, қоректілігі және оның диеталық қасиеттері өте күшті.

Сүт тамағы азық түлік рыногының құрамдас бөлігі ретінде экономикалық жүйе қандай болса да, күнделікті сұранысқа ие және кез келген мемлекеттік рыногында тұрақты орын алады. Қазақстан бұрын осы бір аса бағалы тағамдық өнімді өте көп өндіру, көп тұтынуы мен ерекшеленетін.

Сүт – табиғатының ең құнды өнімі. Адам организмі оның құрамындағы қоректік заттарының 98-99% пайдаланады. Сүттің жоғары қоректік қасиеттерін келесі деректерге қарап білуге болады: 1 литр сүт құрамындағы белок мөлшері- 15 грамм сиыр еті, немесе тауықтың 5 жұмыртқасы, немесе 1 кг. нан құрамындағы белокқа тең. Сүттің жарты литрі адамның амин қышқылдарына деген тәуліктік қажеттілігін қанағаттандырады, ал сүттің 1 литрі адамнвң май, кальций, фосфор, рибофлавинге қажеттілігін толық, белокқа қажеттілігін жартылай, ал аскорбин қышқылы, ретинол, тиаминге қажеттілігінің 1/3 бөлігін қамтамасыз етеді.

Сүт адамның жүрек қызметіне қолайлы әсер етеді. Ағылшын дәрігерлері 10 жылдан астам уақыт ішінде жүргізілген ғылыми ізденісте 45-59 жастағы 5000 ер адамды бақылыған. Нәтижесінде сүтті жақсы көретін адамдар оны ішпейтін адамдармен салыстырғанда жүрек ауруларымен 10 есе сирек ауыратындығы анықталған.

Сүт өңдеу ерекшелігіне, құрамындағы май, майызданған құрғақ сүт қалдығының мөлшеріне үстеме толықтырғыш заттар қосу және ыдыстарға құюына байланысты топтарға бөлінеді.Пастерленген, стерилденген және қорытқан сүт өндіріледі.

Шикізатты қабылдау және бағалау жұмыстары мемлекеттік талаптарға сәйкес жүргізіледі, яғни сүт тек дені сау малдан алынады, қосымша иісі жоқ, қышқылдығы 20°Т төмен және стандарттық басқа талаптарына жауап беруі керек.Сүтті тазалауды кір тазалағышта, ал нормалауды – нормалайтын сүт айыратын қондырғыда жүргізеді де, кейін 20 секунд ішінде 76°С температурада табақшалы қондырғыда пастерлейді. Сүт кілегейінің тұнып қлуына жол бермеу мақсатында, тазалаған жылы сүтті гомогенизациялайды.

Гомогендеу дегеніміз – сүттің құрамдас бөліктерін, әсіресе, май түйіршіктерін жіңішке саңылаудан 10-15 МПа қысымда өткізу арқылы ұсақтау.

Сүт өнімдерін көбейтуде, онымен халықтың өскелең тілектерін қамтамасыз етуде сиырдан басқа да қосымша резервтер бар. Ол жылқы, түйе және қой мен ешкі түліктері. Бұл түліктердің де санын көбейтіп, сүтін пайдалану міндеті алға қойылып отыр. Қазір республикамызда қымыз бен шұбат белгілі дәрежеде пайдаланып жүр. Бірақ бұл құнарлы аз, шипалы сусындар халықөтың дастарханынан әлі де болса тиісті орнын алмай отырғаны аян. Ал саулық пен ешкі сүті осы кезге дейін республикамыздың сүт қорына қосылмай келеді.