Дипломдық жоба мамандығы / білім беру бағдарламасы: 5В011300 «Биология» Ақтау 2022
Биология сабақтарындағы ғылыми-зерттеу жұмыстары
жүктеу/скачать 223,44 Kb.
|
| 2.3. Биология сабақтарындағы ғылыми-зерттеу жұмыстары
Жүйелі зерттеу жұмыстары ғылымды шығармашылықпен қабылдаудың бір жолы болып табылады. Білім мен оның нәтижелерін алуға бағытталған әрекеттер ғылымға кіреді. Мектеп оқушылардың жазба жұмыстарының жіктелуіне тоқталайық. Мынадай топтарға бөлуге болады: А) Шығармашылық жұмыс.Оған эсселер, берілген тақырып бойынша сипаттамалар, сыни жазбалар және т.б. кіреді. Ә) Шығарманың конспектісі (әдеби шолу).Кез- келген тақырып бойынша әсіресе жас ғалымдар үшін жақсы әдеби шолуды дайындау қиын. Көптеген әдеби дереккөздер, жинақтар мен мақалалар, онда қызықтыратын тақырып бойынша жинақтарды ізденуші өңдеуі керек. Жақсы ғылыми еңбектер де бар. Бірақ егер ол қарапайым ақпарат ретінде ойластырылса,және онда ұсынылған талдау және өңдеу материал жоқ болса, оны ғылыми жұмысқа жатқызуға болмайды. Бұл жағдайда ол көбірек шығармашылық жұмысқа жатады. Тақырып бойынша әдеби шолу зерттеулер әдетте жеке тарау ретінде ғылыми-зерттеу жұмыстарында қарастырылады. C) Есептер топсеруендер мен саяхаттар туралы болса маршруттың өтуі кезінде жиналған материал немесе бақылаулар бұл топтың жұмысында қызықты мәселелер болуы мүмкін. Көбінесе ол көргендерінің тізімі түрінде немесе науқан күнделіктерінен көшірілген мәтінді білдіреді, немесе жинақталған мәліметтерді жалпылау, жүйелеу және өңдеу. D) Зерттеу жұмысы.Бұл жұмыс түрі жоғарыда сипатталғаннан айтарлықтай ерекшеленеді. Ол зерттеудің қажетті шарттарын қамтиды: мақсат қою,тапсырмаларды тұжырымдау, нақтыны жинау және өңдеу әдістерін таңдау материал, бақылаулар, тәжірибелер жүргізу, талдау және алынған материалды талқылау, мұнда зерттеуші қойылған сұрақтарға жауаптар алады. Оқушылар зерттеу жұмыстарында мұғалімнің жетекшілігімен бірге орындайды. Деректерді жинау және өңдеудің оңайлатылған әдістерін пайдалану немесе оқушы жасын ескере отырып, белгілі бір тапсырмалар тізбегі бойынша және зерттеушінің тәжірибесі кезінде алынған нәтижелерді белгілеп отырады. Бұл жұмыстарды орындау көбінесе шығармашылық топқа алдын- ала белгілі болады. Зерттеулер оқушылардың таңдаудағы үлкен дербестігін көрсетеді жиналған материалды өңдеу әдістері мен тәртібін; олардың орындалуын талап етеді. Әдістемелік тұрғыдан жақсы құрал-жабдықтың да көмегі арқылы дұрыс ұйымдастыруға бағыттау керек. Бұл жағдайда мұғалім кеңесші қызметін атқарады. E) Күрделі жұмыс. Көбінесе экспедициялар және басқа да саяхаттар кезінде мұғалімдер жетекшілік етеді, оқушылар әртүрлі зерттеулер жүргізеді. Аяқталған жұмыстар бір есепте біріктіріледі. Оқушылар тобы жүргізген зерттеуде егер есептің ортақ мақсаты болса және бөлектелсе зерттеуге арналған тапсырмалар, сонымен қатар егжей-тегжейлі әдістемелік мәселелер, жалпы қорытындылармен қорытындыланса, онда мұндай жұмысты күрделі деп атауға болады. Әрбір бөлім болса өзінің мақсаты мен міндеттері, әдістемесі, қорытындылары күрделі жұмыс туралы емес, топ есебі туралы айту керек. Зерттеу жұмысы келесі кезеңдерден тұрады: 1. Зерттеу жұмысындағы дайындық кезеңі. Оқу барысында уақыттың үштен бір бөлігін дайындық кезеңі алады, зерттеу әдістемесін әзірлеуде жұмыстың тақырыбы мен мақсатын нақты тұжырымдауды және таңдауды қамтиды ; 2.Келесі үштен бір бөлігі жинауға жұмсалады,бақылаулар немесе эксперименттер кезіндегі материал; Соңғы үштен бір уақыт материалды өңдеуге, оны талдауға және жалпылауға, жазуға жұмсалады. Дайындық кезеңінде тақырыпты таңдау ғана емес зерттеу және тапсырмаларды тұжырымдау, сонымен қатар мүмкіндігінше жинақтау,зерттеу нысаны туралы ақпарат (әдебиеттерді шолу, пікірталас, сарапшылар және т.б.).ұсынылады. Тақырыпты таңдаудың ең маңызды себептері бар. Олар кез- келген қарама-қайшылық немесе объективті деректердің болмауы. Жетістік кез- келген шараның зерттеу және оның мақсаттарының қаншалықты анық екендігіне байланысты. Сұрақты айқын көрсету үшін мақсат нақты, анық болуы керек. Мысалы, біз су омыртқасыздарын бақылай алмаймыз, бірақ, мысалы, су шаян тәрізділерінің қандай түрлерін білесіз немесе ұлулар белгілі бір тоғанда кездесетіндігіне тоқталуға болады. Сонымен қатар, мақсат зерттеушіге қолжетімді болуы керек. Зерттеудің мақсаттары өте күрделі және еңбекті қажет етеді. Оларды орнату кезінде зерттеуші не істегенін және не үшін (немесе кімге) қажет екенін нақты көрсету керек екенін бақылаймыз және не білгіміз келетінін білу қажет. Қойылған сұрақтар, тапсырмалар анық болуы және біржақты жауапты ұсынылуы керек. Сұрақ қою арқылы тапсырмаларды бөлуге,немесе «қанша?» деген сұраққа жауап беретін сандық тапсырмалар беруге де болады. Құбылыстар арасындағы байланыстарды анықтауға арналған сандық тапсырмалар: а. Сапа мәселесі («?» сұрағына жауап). ә. Функционалды тапсырмалар («Неге?» немесе «Неге?»). б.Механизмдерді анықтауға арналған тапсырмалар («Қалай?» деген сұраққа жауап беру). в.Құбылыстардың себептерін анықтауға арналған тапсырмалар («Неге»). г. Іс-әрекетті жоспарлау. Жоспарлау жұмыс әдістерін таңдау және зерттеу әдістемесін анықтау қажеттілігін қамтиды. Ал жақсы ойластырылып таңдалған зерттеу әдісі көбінесе оның табысының негізі болып табылады. Кез -келген модельді құру және зерттеу тақырыпқа қатысты фактілерді жинаудан басталады. Бұл фактілерді әдебиет көздерінен және басқалардан алуға болады. Дегенмен, жаңа білімнің ашылуының негізгі көзі -іздену. Биология пәні – бұл табиғаттағы тікелей бақылау және зертханалардағы тәжірибелер. Ғылыми дәлелденген фактілер жинағы бірнеше мәліметтерді қажет етеді. Оның ережелері: 1. Бақылауларды жазу арнайы журналдарда, бақылаулар немесе дала күнделігінде кідіріссіз жүргізілуі керек. Ғылыми жазбалар аббревиатураларды қабылдайды және шартты белгілер толық болуы керек. 2. Әрбір зерттеу мүмкіндігінше жазылуы және үлгілерімен қоса берілуі тиіс. Бұл кеппешөптер,аң, жануарлардың үлгілері және т.б. дәлелдер суреттер немесе бейне болуы мүмкін. 3.Әрбір бақылаудың, тәжірибенің немесе тәжірибенің нәтижелері қайталанатын болуы керек, яғни кез -келгенін қайталағанда жүргізілген тәжірибелер ұқсас нәтижелер беруі керек. Кез- келген тәжірибені немесе сипаттаманы бақылау және қайталау қажет екенін есте сақтаған жөн. Егер нәтижелер әртүрлі болса, оларды сандық әдістерді қолдану арқылы бағалау керек. 4. Алынған нәтижелер бір мәнді болуы керек және әртүрлі түсіндіруге мүмкіндік береді. 5. Шығарма ашуға негізделген болса су қоймасында өмір сүретін омыртқасыздардың түрлік құрамы, массивті ғана емес, сонымен қатар анықтау және ескеру үшін өте мұқият қарау керек. Кез -келген жұмыстың нәтижесі бақылаулар және деректерді өңдеу тәжірибелер санына байланысты. Сондықтан әдісті таңдағанда,бір типті қанша өлшеу, бақылау және т.б. жүргізу керектігін бағалап бастапқы деректерді өңдеу әдістерін пайдаланған жөн. 3. Материалдар жинағы және онымен жұмыс істеу принциптері. Ғылыми қорытындыларды алудың негізгі әдісі – бақылауларды, тәжірибелер салыстыру. Бақылау нәтижелерін салыстыру мүмкін емес, әр жерде және әр маусымда өткізіледі. Тәжірибе әдетте екі рет қайталанады. Бұл бақылау үшін табиғаттағы бақылаулардың нақты шекаралары жоқ. Зерттеуші әрқашан тәжірибелер мен сұрақтарға жауап іздеуі керек. Өте жиі зерттелетін объектінің материалы немесе ауданы соншалықты үлкен болуы міндетті емес. Мұндай жағдайларда бүтіннің жеке бөліктерін барынша дәл зерттеуге арналған материал сынақ нұсқасын пайдалану керек. Үлгілер жеке елді мекендер (егістіктер және т.б.), уақыт кезеңдері,объектінің белгілі бір бөліктері және т.б. зерттеу материалдары сенімді болуы керек, яғни сызбалар табиғатының шынайы бейнесін көрсетеді,сандық қатынастар мен процестер. Кішкене бақылау нәтижесінде және үлгі деректер немесе факторлар кейбір кездейсоқ әрекеттесу арқылы бұрмалануы мүмкін. Жиналған материалдарды өңдеу кезінде (үлгілер, бақылаулар, тәжірибелер және т.б.) нәтижелерді салыстыру керек. Барлық деректер кестеге жазылады немесе схема мен кестетүрінде беріледі. Бірақ кестелер, диаграммалар мен графиктердің өзі тек материал болып табылады. Оларды құрамындағы деректермен салыстыруға болады. Дереккөздерге міндетті түрде сілтеме жасай отырып, осы тақырып бойынша әдебиеттерге шолу жасалады. Ешқандай өңдеусіз бақылау күнделігінен деректерді қайта жазу және түсіну қабылданбайтын нәрсе. Нәтижелер дала күнделіктеріндегі жазбалар негізінде бақылауларды немесе санауды аяқтап,кейін өңделеді. Көптеген жолдары бар. Мысалы, далалық бақылаулардың жазбалары, күнделікті жүйелі түрде және дәптерге түрлеріне қарай топтастыру. Немесе әр уақытта бақылау парағын толтыру. Жүйеге келтірілген фактілік материал бүкіл кезеңді қамту үшін мүмкіндігінше дәл болуы керек бақылаулар; баяндау стилі қысқаша, мазмұндауға бағытталған кестелер, карталар, суреттер. Жиналған материалдар өңделгеннен кейін және алынған нәтижелерді талқылады, мәселеге қайта оралған жөн және зерттеушінің тапсырмадағы сұрақтарға жауап беру керек. Қорытындыларды тұжырымдау кезінде теріс нәтиже болатынын да есте ұстаған жөн және одан қорытындылар жасалуы керек. жүктеу/скачать 223,44 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|