Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады, көлемі 91 бет
жүктеу/скачать 0,64 Mb.
|
| 5. Логикалық қате. Ойды көркемдеп әдеби тілдің нормасында жеткізуде әр сөз, сөз тіркесін және сөйлемді сұрыптап, оның құрылысына, сөйлем мүшелерінің орын тәртібіне, сөздің лексикалық мағынасына қарап әсерлі де нақты пайдалану тілімізде жеткіліксіз.
Кейде адамдар ауызекі сөздері мен жазбаша жұмыстарында айтайын деген ойын шашыратып, сөйлемдеріндегі ой бір-бірімен байланыспай, тұжырымды пікір айту мен қорытынды жасауда кемшіліктерге жол береді. Бір ой аяқталмай-ақ екінші ойды бастайды немесе араластырып қолдана береді. Логикалық қателерге негізінде мынадай қателер жатады. а) Сөйлемдегі айтылатын ойдың иесі белгісіз болып қалады. Мысалы: Амангелді сарбаздарына мылтық пен қылыш таратып берді. Бұл сөйлемдегі Амангелдінің сарбаздарына мылтық пен қылышты таратып берген өзі ме, әлде басқа біреу ме екендігі белгісіз. ә) Сөйлемдегі ой бір-бірімен байланысқа түспей түсініксіз берілуі. Мысалы: 1. Әкесі мен баласының қоштасар сәті келді. 2. Екеуі құшақтасып ұзақ уақыт тұрды. 3. Оның көзінен, жас шықпады. Бұл сөйлемде кімнің көзінен жас шықпағаны белгісіз күйде қалған. Қорыта айтқанда, адамдардың сөйлеуінде негізінде осындай қателер кездеседі. Әрбір мәдениетті адам қарым-қатынас үрдісінде осынау қателерге жол бермеуі тиіс. Қорытынды Мектептегі қазақ тілі мен әдебиеті пәні арқылы тіл дамытудың хал-жайын зерттеу ісі мектеп оқушыларының тілдік қорының жұтандығын, өз ойын нақты, жүйелі, әсерлі жеткізе алмайтындығын көрсетті. Оның басты себептері мыналар деп тұжырымдалады: - мектепте тіл дамыту мен тіл мәдениетін жетілдірудің тұтас жүйесі, көлемі белгіленіп, ұйымдастыру нұсқаларының анықталмағандығы; - қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің тіл дамыту жұмысында ұйымдастыру мақсатында пайдаланатын зерттеулер, тәжірибелер жинақталып әдістемелік жүйенің болмағандығы; - тіл дамыту мақсатында қолданылып келе жатқан бағдарламасы нақты талап қойғанымен, оқулықтар мен дидактикалық оқу құралдарындағы, материалдардың жеткіліксіздігі, тілін дамыту мақсаты бойынша жетілдіру, толықтырудың қажеттігі. Лексикалық қорды дамыта оқыту әдеби тіл нормасына орай жүргізіледі. Әдеби тіл нормасы білім 5-9-сыныптарда жүргізіледі. Ал 10-сыныпта тіл мәдениеті мақсаты бойынша қорытынды білім беріліп, тәжірибелік жұмыстар жүргізіледі. Сондықтан біз зерттеуімізде бағдарлама талаптарына байланысты тіл мәдениетін дамыта оқытудың жүйесін бұрынғы игерген білім, білік дағдыларының негізінде құрдық. Бұл жүйе бойынша лексикалық құралдарды мына төмендегі мәселелер негізінде қарастырдық: 1. Лексикалық норма бойынша сөзді қолдана білу мәдениеті икемділіктері мен дағдыларын дамыту; 2. Грамматикалық норма бойынша сөз тіркесі сөйлем құрастырудағы лексикалық құралдардың қолданылуы; 3. Ауызша, жазбаша сөйлеу мәдениетін қалыптастырудағы сөздер дің қолданылуы. Лексика бөлімінің білімдік, танымдық маңызы оқушылардың тіл білімі туралы ұғымының кеңеюіне, тілдің ең кіші бөлшегі – сөздің фонетикасымен, морфологиясы, синтаксисі және стилистикасымен қатынасын түсінуіне, сөйтіп бүкіл тілдің жүйесін тұтас ұғынуына мүмкіндік береді, ол үшін лексика туралы алған ұғым әрқашан грамматика туралы білім барысында кеңейіп, тәжірибелік маңызы ашыла түседі. Қазақ тілі сабақтарында тіл дамыта оқыту мақсатындағы лексикалық білім беру мына бағытта ұйымдастыралады: 1. Сөзді мағынасына қарай дұрыс қолдана білу. Мұндағы мақсат – оқытылатын тақырып, мәселеге байланысты сөздерді, терминдерді игеру және оны өз тәжірибесінде пайдалана білу. 2. Игерген сөздерді, өз ойын жеткізуде, сауатты жазуда қолдана білу. Ана тілі қарым-қатынасты жүзеге асырудағы тілдік құралдарды қолдана білудің жүйесі. Тілдік әрекет ойлау әрекетімен байланысты. Сондықтан әрекетті іске асыратын қабілеттілікті икемділік деп, амалды автоматты түрде жүзеге асыру қабілеттілігін дағды деп түсінеміз. Демек, жазбаша сөйлеу дағдысы дегеніміз – сөйлеу амалы, ал икемділік қарым-қатынастың әр түрлі ахуал мен жағдайындағы білім мен дағдыны қолдана білу қабілеттілігі. Сондықтан қатысымдық біліктілік деген мәнді білдіреді десек, екіншіден, қарым-қатынастың ахуалына орай сөйлеу әрекетін шешу болып табылады. Бала тілінің дамуы өзі қарым-қатынас жасайтын ортасының ұйымдастырылуына байланысты, сондықтан баланы ең алдымен сөйлей білуге, қарым-қатынас жасауға жаттықтырылады. Тіл мәні мен мазмұны баланың қарым-қатынас жасау үшін ана тілінің жүйесі мен заңдылықтарын игеруіне, сол игерілген білім мен дағдыларын өзін қоршаған өмірдегі ұғымдар, пайымдау негізінде ойлау икемділіктерін арттырып, күнделікті қарым-қатынас пен өз тәжірибесінде түрлі орындар мен ахуалдарға орай пайдалана білу шеберліктерін қарастыру болып табылады. Ойлау мен сөйлеудің қатынасы жөніндегі мәселе психологиялық зерттеулерде орын алады. Оқушылардың ақыл-ой жағынан дамуы олардың тілінің дамуына да игілікті ықпал жасайды. Қоршаған ортаны жеке адам тіл арқылы қарым-қатынасқа түсу нәтижесінде толық біле алады. Бұл оқытудың негізі болып, таным мен қарым-қатынас арасындағы әр түрлі байланыстар оқу үдерісі нәтижесінде жан-жақты кеңейтіледі. Ол тек әрекет барысында ғана емес, таным қызметіне әсер етеді. Демек, мұғалім жетекшілігімен танымдық іс-әрекет оқушылар әлемді нақты, жүйелі тану, ғылыми ақиқаттарды меңгеруге көшеді, білімі артады. Нәтижеде бала жазбаша сөйлеуге, қатысым жасауға материал жинақтайды. Адам ой әрекетімен ашылған заңдылық, байланыс, тәуелдік қатынастар тілдің сөздік және грамматикалық тұлғаларында өмір сүреді. Ой танымының жоғарғы сапасы ретінде де, үрдіс ретінде де ойлау мен сөйлеудің осы бірлігінен туындайды. Демек, тіл дамыту – ой дамыту. Ойлау, сөйлеу әрекетін туғызады. Сөйлеу әрекетінің жүйелі, мазмұнды болуы ақыл-ой амалдарына: талдау, жинақтак, нақтылау, абстракциялау, жалпылау, салыстыру, жіктеу, қорытындылау дағдыларына байланысты. Демек, тіл дамыту әрекет дәрежесінде жүргізіліп, қарым-қатынастың табиғи түрінде, пікір айту оқытудың түрткілері арқылы жүргізілсе нәтижелі болады. Логикалық ойлау амалдары баланың ойлау-сөйлеу әрекетінің икемділіктері мен дағдыларын арттыруға негіз болады. Қатысымдық іс-әрекет негізінде оқытудың мазмұны жалпы оқытудағы қарым-қатынас үрдісінің моделі ретінде қарастырылады. Тілді меңгеру дегеніміз жеке адамның әр түрлі орта мен ахуалда қарым-қатынас мақсатымен жасалатын сөйлеу әрекеті. Жазбаша сөйлеудің өзіндік тілдік біліктілігі, икемділік пен дағдылары болады. Сөйлеуде дамыту мәселесі ретінде сөйлеу біліктілігінің мазмұнына мына төмендегі мәселелер енгізіледі: - қатысымдық әрекет мақсатына сай сөздік қорының болуы. Сөйлеу әрекеті лайық сөздік қоры мен өз ойын жеткізуде қолдана білу икемділігі мен дағдысының қалыптасуы; - тілдік теориялық, орфографиялық, стилистикалық нормаларын нақты игеріп, ол туралы біліктілік пен қолдана білу іскерлігінің, тәжірибесінің жіктелуі; - сөйлеуде қарым-қатынас пен әлеуметтік жағдай (орны, стилі, ахуалы т.б.) міндеті мен мақсатына сай жүргізе білу іскерлігі. Бұл біліктілік іскерлік пен дағдыларды дамыту дұрыс оқытуға байланысты. Оқытуды ұйымдастыру нұсқалары мен әдіс-тәсілдері педагогикалық –дидактикалық қағидалар мен ұстанымдарды басшылыққа алады. Сонымен бірге дамытудың өзіндік ұстанымдары бар: а) сөйлеу мен ойлауды бірлікте қарау; ә) қатысымды; б) жағдайға ыңғайлылық, ахуалдық; в) кешенді жүргізу; г) әдеби тіл нормасын есепке алу. Тіл дамыту лингвистикалық білімге де негізделеді: а) тілдің қай саласынан білім болмасын оны тіл дамытумен байланысты бекітуге болады. Тілдік білімді оқушының сөйлеу дағдысына айналдыру , ол үшін тілдік тұлғаларды сөйлеуде қолдануға жаттықтыру мен дағдысын қалыптастыру қажет. Зерттеу нәтижелері тіл дамыту ең алдымен тіл заңдылықтары мен теорниялық ережелерге негізделу керектігін дәлелдеді. - лексиканы оқыту барысында оқушылардың сқздік қорын байыту мақсатында жұмыстар ұйымдастыралады. Олар: сөздік, сөздің мағынасы мен синонимдері бойынша жұмыстар, актив, пассив лексика туралы мәлімет, олардың қолдануындағы көркемдік ерекшеліктерін т.б. үйрету. - грамматиканы оқытуда сөз тіркесі, сөйлем, қайырым, мәтін туралы мәліметтер беріп, олардың қолданудағы ерекшеліктерін үйрету барысында оқушылардың тілін дамыту жұмыстары жүргізіледі. Сондықтан сөйлеу икемділіктері мен дағдыларын жетілдіру жұмысының өзіндік мазмұны, міндеттері мен жүйесі бар: а) тіл дамытудың мазмұнын біз баланың тілді қарым-қатынас құралы ретінде өз тәжірибесінде пайдалана білуге қажетті іскерлік пен дағдыны игертіп, белгілі бір орфографиялық заңдылықтар мен ережелердің немесе лингвистикалық, стилистикалық сөз өнері үлгілерін тиімді қолдана білу икемділігі мен машығын қалыптастыру деп түсінеміз. ә) аталған іскерлік пен дағдыны қалыптастыруда мынадай міндеттер қойылады: сөздік қорын молайту, тілдің грамматикалық құрылысын игертіп, оны өз тәжірибесінде қолдана білуге жаттықтыру, жазбаша сөйлеу дағдыларын жетілдіріп, мәтін құрастыра білуге машықтандыру, әдеби тіл нормасында сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, тілдік қателерді түзету, болдырмау. Жазбаша сөйлеуде грамматикалық икемділіктері мен дағдылары дамыту сөз тіркестері мен сөйлем синтаксисін меңгерту арқылы жүргізіледі. а) сөз тіркесін оқушылардың лексика мен морфологиядан игерген білімдері негізінде жүргізіледі. Оқушылар сөйлем тізбектеріндегі сөздердің байланыстарын жете игеріп, салалы түсінсе, сол сөйлемдегі негізгі ойды, оның мақсатын ажырата алады. Демек, сөз байланыстарын игеру өз ой-пікіріне сай сөйлем құра білу дағдысы қалыптсатыруға негіз болады. Сөз тіркесін меңгеру дегеніміз – лексикалық, морфологиялық білімін статистік негізде қолдана білу икемділігі болып табылады. Сөз тіркесі синтаксисін меңгертуде салыстыру, эвристикалық, анализдік, синтездік талдау, пайымдау т.б. әдіс тәсілдер нәтижелі болады. ә) сөйлемді өз тәжірибесіне байланысты түзе білуге жаттықтыру жеңілден ауырға қарай деген ұстаным бойынша жүргізіледі. 5-6- сыныпта бинарлы құрылымдарды меңгертіп, оны сөйлемнің жайылма түріне ұластырды. 7-9-сынып оқушылары құрмалас сөйлем түзе білуге машықтандырылады. Сөйлем құрастыра білу дағдысын қалыптастыруда оқытудың жоғарыда аталған әдістерімен бірге, индукциялық, дедукциялық және аналогиялық ой қорытындыларын жасау тиімді. б) оқушылар тілдік құрылысты игеріп қана қоймай, оның қарым-қатынаста қолдану ерекшелігін, тіл статистикасын да меңгеру керек. Стилистика туралы білім мектеп оқушылары үшін күрделі болғандықтан, ол туралы білім мен дағды ны оқытуда грамматикалық материалдармен байланысты берілу керек. Ол үшін: - әрбір грамматикалық материалдардың стилистикасын қоса үйретуді практикалық бағытта жүргізу; - әдеби тіл стильдерін мәтінге байланысты үйрету тиімді. Оқушылардың сөйлеу тілін дамытуда мына төмендегіше ұйымдастырудың нәтижелі екендігі анықталады: - жазбаша тіл дамытуды оқушылардың ауызекі сөйлеу тілімен байланысты жүргізу; - түрлі жанрда әдеби стиль нұсқалары бойынша мәтін құрастыру. Тұжырымдағанда, бұл икемділіктер мен дағдылар сөздік қорға байланысты, өйткені сөздерді тиімді қолдану қатысымдық әрекеттің нәтижелі жүргізілуіне әсер етеді. жүктеу/скачать 0,64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|