Дістемелік кешені

4 
Бақылау 
жұмысы 
Студенттер
дің 
білім 
сапасын, 
қабілетін, 
тақырыпты 
түсіну 
деңгейін 
бақылау 
Семинар 
сабағына 
байланыст
ы 
3, 5, 8, 11, 13 
аптада(жазба
ша 
дəрістік 
жəне 
семинарлық 
сұрақтарға 
негізделінеді) 
Тапсырм
алар 
саны 
бойынш
а əрбір 
жұмыс 
3% 
бағалана
ды 
Жазба 
жұмыс 
түрінде 
өткізіледі.
5 
Ааралық 
емтихан 
Студенттер
дің 
білімін, 
есте сақтау 
қабілетін, 
тақырыпты 
түсіну 
деңгейін 
бақылау. 
 
Көрсетілген 
əдебиеттер 
бойынша 
7, 15 аптада 
5%
Ауызша 
сұрақ 
– 
жауап 
түрінде 
6 
Емтихан 
Білімді 
кешенді 
тексер 
 
 
Тест 
 
 
 
4. ПƏННІҢ ОҚУ-ƏДІСТЕМЕЛІК ҚАМТЫЛУ КАРТАСЫ 
Кафедра «Менеджмент жəне кəсіпкерлік»
Пəн  Паблик рилейшнз 
(пəн атауы) 
Кредит саны 3
№ 
Əдебиет атауы 
Барлығы 
Ескерту 
кітапхана
да 
кафедр
ада 
Студенттерд
ің қамтылу 
пайызы (%) 
Электронд
ы түрі 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
1 Связи с 
общественностью в 
сфере бизнеса 
2 
- 
0,3 
2 PR в системе 
социального 
управления 
3 
- 
0,43 
3 Основы паблик 
рилейшнз
2 
- 
0,3 
5. ПƏН БОЙЫНША ДƏРІСТЕРДІҢ КОНСПЕКТІСІ 
Дəріс 1. 
Тақырыбы: Паблик рилейшинзтің пайда болуы 
Дəріс мазмұны 
1. Паблик рилейшинз эволюциясы. 
2. Маркетинг мақсаты. 
3. Паблик рилейшинз жəне функциялары. 
Мақсаты: Пəнге жалпы сипаттама түсінік беру. 

Маркетинг сөзі ағылшын тілінен аударғанда «нарықты құру, жүргізу» деген мағынаны 
білдіреді. Маркетинг – адамның іс қимылы тұтынушының мұқтаждығын қажеттілігін 
айырбас арқылы қамтамасыз етеді. Маркетинг бұл мақсатты бағытталған қызмет ету. 
Оның бастамасы болып табылатын жүргізілген келісімді маркетингтік зерттеушіге 
негізделген олардың одан əрі мақсаттарға қорғау салуы. Маркетинг өзінің даму 
барысында бүкіл ғылымға бизнестің өзегіне айналды. Маркетинг құрастырған 
мақсаттарды жүзеге асыру фирмалар қызметінің мақсатына қол жеткізді. Маркетингтің 
маңызды міндеті өндірісті дұрыс бағыттау үшін нарықты терең зерттеу. Қазіргі таңда
нарықты білу əдістерін жасайтын сатып алушыларды өзіне тарту жəне бағаларға белсенді 
бақылау орнататын жан-жақты ғылым жəне іс-əрекет саласы болып табылады. 
Маркетингтің атқаратын қызметтері тұтынушылар сұраным құрылымын құрайтын 
географиялық демографиялық əлеуметтік психологиялық жəне басқа да факторларды 
бөлек бөлек есепке ала отырып нарық сиымдылығын анықтау.маркетингтің əрекет ету 
саласына бəсекелестің бағытын мақсатын қадағалап отыру кіреді. Маркетинг ол 
кəсіпорынның сауда өткізу іс-əректін зерттеп өндіріс процестеріне жəне тауар мен қызмет 
көрсетуді өндіруді тұтынушыға жылжытуға əсер ететін кешенді салалар. Маркетинг 
дамуын 3 кезеңге бөлуге болады: 
1. тауарларды артық өндіру, яғни ұсыныстың сұранымнан артық болуы. 
2. өндірушілерді тұтынушыға бағыттау. 
3. ірі экономикалық дамулармен байланысты. 
Маркетингтің қызметіне нарықты зерттеу, жарнаманы пайдалану, тауардың сатуын 
жылдамдату, баға саясаты жəне өткізу кіреді. 
1. Ең алғашқы маркетингтік теория есебінде сипаттама берушілер АҚШ – та 20 
ғасырдың бас кезінде талпынды. 1901 жылы Американдық университеттер маркетинг 
пəнін жалпы теория кəсіпкерлігі пəнінен ажыратып өз алдына жаңа пəн түрінде оқыта 
бастады. Бұл пəн американдық университетте өнеркəсіптік фирманың өткізу қызметінің 
əдіс амалдарын көтерме жəне бөлшек сауданың операцияларын сипаттаудан құрылған. 
Маркетинг эволюциясының бірінші кезеңі 20ғасырдың 40 жылдарына дейін өткізумен 
тығыз байланысты болғандықтан өткізу маркетингі д.а. маркетингтің өз бетінше 
оқшауланып теория болып қалыптасудың негізгі себептері: 
1) 
Капиталдың шоғырлануы жəне орталықтандырылу процесінің күшеюі. 
2) 
Үстемдік ету одақтарының пайда болуы 
3) 
өндірістің 
іріленуі 
жəне 
мамандандырылу 
жағдайда 
өндірістің 
тұтынушыдан алшақталуы. 
4) 
Бəсеке күресінің күшейіп жаңа формаға ие болуы. 
Маркетинг эволюциясының екінші кезеңі 50-70 жылдардың бірінші жартысында . Бұл 
кезде төмендегідей сипаттар байқалады: 
1) 
өндіріс ауқымын күшейтудегі жоғары дəрежедегі ғылыми техникалық 
прогресс 
2) 
өндірістік жаңаша процестерінің туындауы 
3) 
еңбек бөлінісудің ұлттық шекараларын шығуы. 
70 жылдардың екінші жартысынан бастап маркетинг эволюциясының ушінші кезеңі
басталады. Ол қазіргі заманғы бизнес орталығының оның философиясының қоршаған 
орта арасындағы негізгі коммуникативтік құралы саналып кешенді қызмет жүйесіне 
айналады.
3 кезеңге сəйкес даму сатылары келесідей: 
1) 
кəсіпорын алдында тұрған міндеттерді шешуге арналып жүйеленген əдіс 
амалдар. 
2) 
Ұзақ мерзімдік коммерциялық жетістікке бағыт ұстау. 
3) 
Нарықтар жəне фирмалар жөнінде ақпараттарды үзіліссіз жинақтау , талдау 
жəне өңдеу. 

4) 
Сыртқы орта жағдайына көнуді доғару. Оған барынша қарсылық ету. 
5) 
өндірістегі инновациялық қызметте қаржыландыруды, өткізуді жəне 
кадрларды басқаруда бастама көтеріп, амал көрсету. 
2. Маркетингтің мақсаты қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру болып табылады. 
Өндіріс тұтынушыны оған керекті тауарлар мен қызметтермен қамтамасыз ету үшін 
керек. Маркетинг тұтынушы аймағын өндіріс аймағымен түйістіруші буын. өндірісті 
бастар алдында шығаратын өнім болашақ алушыға қандай басымдық береді жəне өнімге 
қандай баға тағайындау керек. Бұл баға оны жасауға, шығаруға, өткізуге жұмсалған 
шығындарды қайткенде жаба алады деген сауалдарды шешіп алғаны жөн. Тұтынушы 
тауарды шешіп алатындай етіп хабарлау керек. Бұл жағдай маркетинг мақсаты бекіткен 
пайданы көзден таса жібермей отырып өнім сапасының бағасының жарнама 
ұйымдарының тұтынушыға тартымды бола алатындай іске асыру осыдан кейін 
маркетингтің мақсаты былай белгіленеді: 
1) 
Нарықты зерттеу, өткізуді жандандыру, тауардың бəсекеге қабілеттілігін 
арттыру шараларын анықтау. 
2) 
Нарық талабына тұтынушының мүдделеріне сай өндірісті бейімдейтін 
керекті жағдай жасау. 
3) 
Белгіленген тиімділікке қол жеткізу. 
3. Маркетинг үрдісі сатып алушыны зерттеуден жəне оның сұранымын білуден 
басталады да алушының тауарды қолға түсіру жəне қажеттіліктерді қанағаттандырумен 
аяқталмайды. Маркетингті тұжырымдамалы басқару дегеніміз оны үрдіс ретінде 
тұтынушының талабына жəне маркетингтің мүмкіндігіне сəйкес өнімдерді жобалап жасап 
жəне өткізудің іс қимылдарымен мезгіл мөлшердің ретімен жинақталған түрде қорғау.
Өнімнің тұтынушылық сипаттарын ашу жəне оның бағасын анықьау жоспарлау 
кезеңінде іске асады. Маркетинг жүйесінің негізгі элементтері мынадай топтарға 
біріктіріледі: 
1) 
Негізгі жеткізушілер, фирма, бəсекелестер 
2) 
Үкіметтік жəне қоғамдық ұйымдар 
3) 
Сырқы құрылымдық фактор 
4) 
ПР жүйесінің басты субьектісінің өзара қатынасы. 
Өзін - өзі тексеру сұрақтары: 
1. Паблик рилейшинз дегеніміз не. 
2. Паблик рилейшинздің атқаратын қызметтері. 
3. Паблик рилейшинздің мақсаты. 
4. Паблик рилейшинздің пайда болуы. 
5. Паблик рилейшинз үрдісі. 
Дəріс 2. 
Тақырыбы: Паблик рилейшинз жəне маркетингтік ақпарат жүйесі. 
Дəріс мазмұны 
1. Маркетинг пен ақпарат жүйесінің тұжырымдамасы. 
2. Маркетинг зерттеу үрдісі 
Мақсаты: Маркетингтің ақпарат жүйесін пайдалану жəне зерттеу жүйесін 
анықтау. 
1. 
19 ғасырда фирманың көпшілігі ұсақ баолған жəне олардың қызметтері өз 
клиенттерін тікелей білетін маркетинг басшылары маркетингтік ақпаратты адамдармен 
араласу арқылы жинастырған. 20 ғасыпда кең əрі жлғары сапалы ақпарат талап ететін 3 
тенденция қалыптасты. 
1) 
Жергілікті дəрежедегі маркетингпен маркетингтің ұлттық масштабына көшу. 
Фирма өз нарығының аумағын ылғи кеңейтетіндіктен оның басшылары өз клиенттерін 

тікелей білмейді. Сондықтан маркетингтік ақпарат жинаудың басқа жолдарын іздестіру 
керек. 
2) 
Мұқтаждық сатып алушыдан тұтынысты сатып алушылыққа көшу. өздерінің 
табыстары өскен сайын тауарды сатып алушылар талғамшыл бола бастады. Сатып 
алушылардың тауар сипатына пішініне жəне тағы да басқа қасиетіне реакцияларын 
болжау қиындай түскендіктен сатушылар маркетингтік зертеушіге бет бұрады 
3) 
Бағалар бəсекелестен бəсекелеске көшу. Сатушылыр тауарға иаркаланған ат 
беру, тауарды жеке адамдарға дербестеу, өткізуді ынталандыру жəне жарнама сияқты 
бағаларын маркетингтік ақпараттарды пайдаланудың нарыққа əсері туралы деректерді 
жинайтын болады. 
Нарық қайраткерлері өздеріне керекті пайдалану деректерінің жетіспейтіндігіне шағым 
айта бастайды. Осы проблеманы шешу үшін арнайы маркетингтік ақпарат жүйелерін 
дайындаудан бастады. Маркетингтік ақпарат жүйесі шараларды жоспарлауда жүзеге 
асыруда жəне олардың орындалуын басқаруда маркетинг өрісіндегі басшыға тура керек 
уақытында жинастыру, топтау, талдау, бағалау жəне тарату үшін адамдар арасындағы 
қатынастар жүйесі. Маретингтік ақпарат жүйесі ішкі ақпарат, маркетингтік зерттеу 
ағымындағы сыртқы ақпарат, ақпаратты өңдеу жəне талдау сияқты 4 жүйеден тұрады. 
2. Маркетингтік зерттеу фирма алдандағы маркетингтік жағдайға байланыс қажетті 
деректерді жүйелі түрде анықтап оларды жинау талдау жəне алынған нəтижелері туралы 
есеп берумен анықтайды. Фирмалар өз клиенттерін жəне бəсекелесті түсіну үшін 
маркетингтік зертеулер жүргізілгені дұрыс. Дұрыс шешім қабылдауға қажетті сапалы 
ақпарат алу үшін басшылар зерттеу жұмысына жоғарғы дəрежелі мамандарды тарту 
қажет. Маркетингтік зерттеулер 5 кезеңнен тұрады. 
1) 
Проблеманы табу жəне зерттеу мақсатын тұжырымдау. 
2) 
Ақпарат көздерін таңдау. 
3) 
Ақпаратты жинау. 
4) 
Жиналған ақпараттарды талдау. 
5) 
Алынған нəтижелерді ұсыну. 
Бірінші кезеңде маркетинг басшысы жəне зерттеушісі проблеманың дұрыс 
анықтауымен зерттеу мақсатын келісулер керек. Ақпарат жинау өте қымбат болғандықтан 
проблеманы дұрыс анықтамау шығынның өсуіне əкеліп соқтырады. Сондықтан дұрыс 
ақпаратты берушіге керекті ақпарат түрлерін анықпат оларды тиімді түрде жинастыру 
қаралады.зерттеуші екінші жəне бірінші деректерді қоса жинастыруы мүмкін. Екінші 
деректер бұрынғы мақсаттың қажеттілігіне жиналған ақпарат ақпраттарды жинау зерттеу 
жобасын дайындаудан кейін жүргізіледі. Бұл зерттеудің ең қымбат жəне қатеге ұшыратуға 
мүмкіндік туғызатын кезеңі. Жиналатын ақпараттан маркетинг зерттеуінің төртінші кезеңі 
жиналған деректерден мəлімет пен маңызды нəтижелерді айыру болып табылады. 
Ақпарат талдаудан кейін алынған нəтижелер ұсынылады. 
Өзін - өзі тексеру сұрақтары: 
1. Маркетингтік зерттеулердің пайда болуы. 
2. Маркетигтегі зерттеулер. 
3. Маркетингтік ақпараттың пайда болуы. 
4. Маркетингтік ақпараттардың түрлері. 
5. Марктингтегі ақпараттың ролі. 
Дəріс 3. 
Тақырыбы: Паблик рилейшинз ортасы 
Дəріс мазмұны 
1. Паблик рилейшинз оның ортасы 
2. Бақыланатын факторлар 
3. Бақыланбайтын факторлар 

4. Мақсаттарға жету 
Мақсаты: 
1. Кəсіпорын сырттай əлемде тұтынушының сұранымын жəне ұсынымның мүмкіндігін 
сейкестендіру процесін жүзеге асырушы механизм түрінде көрініс табады. Фирманың 
маркетингтік ортасы фирма иелігіне тыс қимыл жасайтын жəне басқару мүмкіндігіне əсер 
етуші маркетинг қызметіне қолдау көрсетуші біріккен ынталы субьектілер. Маркетинг 
орта 5 бөлікке бөлінеді.
1. Бақылынатын факторлар 
2. Бақыланбайтын факторлар 
3. Фирманың жетілу дəрежесі жəне жолы 
болмауы 
4. Кері байланыстар 
5. Қалыптасуы 
Маркетингтік орта бақылауға жол бермейтін күштердің біріктіруі арқылы фирманың өз 
маркетингтік бөліктерін жасақталуы негізінде көрініс алады. Ол микро жəне макро 
орталықтан тұрады. Микро орта қызмет көсету бойынша фирманың өзі жəне 
мүмкіндіктері түрінде көрінеді. (жеткізушілер, маркетингтік делдалдар, бəсекелестер ) 
Макро орта əлемдік жоспар күштері түрінде көрініп, микро ортаға демографиялық, 
экономикалық, табиғи, техникалық, саяси жəне мəдени сипаттағы факторларынан əсер 
етеді. Демографиялық факторларға – ( адамдар, халық санының өзгерісі, бала тууды 
төмендеуі, халықтың қартайуы, жанұядағы өзгерістер, тұғындардың миграциясы жатады). 
Экономикалық факторларға – (іскерлік қатынасты төмендету, жұмтын өсуі, есеп мөлшері 
процентінің жоғарлануына байланысты стып алуды сақтықпен орындау, инффляция). 
Табиғи фактоларға – (шикі заттың жетіспеуі, ластанудың өсуі жатады). Техникалық 
факторларға – (өндіріс, ҒТП-ң тез өсуі, шексіз мүмкіндіктердің пайда болумен 
сипатталады). Саяси факторларға – (кəсіпкерлікті заң жөнінде жүйелеу халықаралық 
байланыстар, заңның орындалуын бақылайтын мемлекеттік мекемелер жатады). Мəдени 
факторларға – (халықтың əдет – ғұрпы, өз-өзін қанағаттандыру, бейресми қатынастар 
жатады).
2. Бақыланатын факторларды – ұйым жұмысының маркетиенгтік қызметі басқаруды 
(жоғары басшылық) маркетингпен айналысушы адам – маркетолог болып табылады. Олар 
үшін ең маңыздысы болып табылатындар:
1. Қызмет атқару облыстары
2. Жалпы мақсаттар 
3. Маркетингтің рөлі 
4. Өзге де кəсіпкерлік фирманың рөлі 
5. Корпоротивтік мəдениет 
1. Бұл өзіне өнімдер қызмет атқару жəне функцияларды аумақтық шаралар иелік ету
түрлерін компанияның нақты іс-əрекетінің категорияларын кірістіреді. 
2. басқарушы белгілеген тапсырманы жəне оның орындалу дəрежесін сандық өлшеммен 
есептеу, бұл фирманың жетілу дəрежесінің жəне жолы болмауын дəл анықтауға мүмкіндік 
береді. Фирманың ең маңызды мақсаты болып, таза пайда алу жəне фирманың өз бетінше 
өмір сүруі жəне тұттынушылырды мойындау болып табылады.
3. Маркетингтің рөлі нарықты зерттеуден жаңа өнімдерді жоспарлаудан баға белгілеуден 
жəне жарнамадан құралады. Маркетингтің рөлі өскен сайын фирманың маркетингтік 
ұйымды иеленуі арта түседі. 
4. Өндірістік, қаржылық, бухгалтерлік, ғылыми зерттеу жəне құқықтық бөлімдер 
мақсаттарын иеленеді. Осыны ескере отырып, маркетингтің өзара байланыстарын анықтап 
белгілейді. 
5. қызметкерлерге берілетін жəне əрқашан сақталатын біріңғай құндылықтар жүйесінің 
нормаларын жəне іс-əрекет ережелері кірістіреді.
Мақсатты рыноктарды жасақтау: 

1.көлемі 
2.сипаттамасы
Маркетингтік құрылым: 
Маркетинг 
Бақылау: 1.күнделікті 
Тауарды жылжыту тауар зерттеу, 2.мерзімді
жəне баға.
Маркетингті ұйымдастыру Маркетинг мақсаттары:
типтері. Бейнесі, таза пада, айрықша
басылымдықтыры 
3. Бақыланбайтын факторлар - бұл ұйым жəне оның маркетингтік қызметті арқылы 
басқаруға мүмкін емес, алайда ұйымның іс-əрекетіне əсер етуші элементер, егерде 
жоспарда бақыланбайтын факторлар ескерілмесе, жоспар іске аспайды.Сондықтан 
тұрақты түрде сыртқы орта жағдайларына бақылау жасап оның əсерін арқашан ескеру 
қажет.Маркетингтік қызметі нарық таңдауда тауар шығарылды тұтынушылардың мінез 
құлқын ескеру қажет.Тұтынатын тілдесіп, олардың проблемаларына шағындарына құлақ 
асқаны жөн. Фирма өз қызметінің үнемі жұмысына осылайша қол жеткізуі тиіс. 
тұтынушылар 
бəсекелестік
тəуелсіз бұқаралық
ақпарат құралдары 
Бақыланатың факторлар 
үкімет экономика технология 
4. Маркетинг іс-əрекетінің жақсаруы үшін жəне ұзақ мерзімде қызмет етуі үшін ұйым кері 
байланыстарда иеленуі тиіс. Бұл үшін ол тұтынушының қанағаттандыру дəрежесін 
анықтауы бəсекелестіктегі өзгерістерді зерттеп, экономикалық жағдайы жəне 
ресурстардың жетіспеушілік мүмкіндігін қадағалап, тəуелсіз бұқаралық ақпарат 
құралдарын зерттеп отырады. Түрлі өзгерістерге байланысты өткізушілермен 
қабылдаушылармен сөйлесу жүргізіп, басқа да əдістерді қолдану арқылы ақпаратты 
бағалайды. Ұзақ мерзімдік жетістіктерге жету үшін жалпы маркетинг жоспарына сай жаңа 
нақты мүмкіндіктерді тұрақты түрде іздестіргені дұрыс. Компанияның тиімді түрде 
қызмет ету үшін зерттеушілер есебінен емес, оның əрқайсысы тұтынушыға бағыттарының 
арқасында жүзеге асады.
Өзін - өзі тексеру сұрақтары: 
1. Паблик рилейшинз орта дегеніміз не. 
2. Паблик рилейшинздегі ортаның мəні. 
3. Маркетинг бақыланатын факторлар. 
4. Паблик рилейшинздегі бақыланбайтын факторлар. 
5. Маркетингтің қайта қалыптасуы мен бейімделуі. 
Дəріс 4. 
Тақырыбы: Маркетинг саласындағы тауарлар. 
Дəріс мазмұны 
1. Маркетинг саласындағы тауарлар. 
2. Тауардың өмірлік циклі. 
1. Маркетинг жүйесіндегі басқару обьектісі негізгі төрт элементті біріктіреді. Ол тауар 
тұтынушы өткізу жəне жарнама. Бұл элементтер бір-бірімен байланысты. Яғни əрбір 

элементті басқару жəне дара емес өзара байланыста өтеді. Тауар сатуға өндірілген 
еңбектін нəтижесі заттардын пайдалы қасиеттерінін жиынтығы. Филлип Котлер тауарды 
қолдану арқылы белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыратын құрал деп анықтайды. 
Имидж латын тілінен ұқсастық бір нəрсе жөнінде түсінік береді. Ол əлеуметтік 
психологиялық құбылыс. Тауарлардың атағымен нарық кəсібінде кəсіпорынмен жəне 
шығарушысімен бірлікте түсінді. Ассортимент нарықтық саясатта имиджді есепке алу 
тауарларды шығарғанда ресурстарды ақылмен пайдаланып неғұрлым ұтымды 
ұйымдарына мүмкіндік береді. Имиджді істен шығару ассортиментті шашуға əкеп соғады. 
Имиджді еске алып қана қоймай оны тудыру қажет. Ал бұл өнімнің сапасына 
сенімділігіне жəне жарнамаға байланысты. Сонымен қатар оны түсіну тұтынушылардын 
иіне, құлқымен типологиясымен олардың тұтынушылық талғамымен байланысты. 
Тауарларды тұтынушылық жеке пайдалану жəне өндірістік тауарлар болып екіге бөлінеді. 
Жеке пайдалану жеке басты еркімен, ал өндірістік пайдалану ұжымдық шешім актісімен 
байланысты. Сондықтан тауар өткізуді жақсарту үшін маркетингтік маман қоршаған орта 
жағдайларын жəне сатып алу жөнінде соңғы шешім қабылдағанда адамдаруын (ұжымның 
психикасын ескеру) қажеттіліктерін қанағаттандыру принциптін тауар жіктеудің негізін 
ұйымдастырады. Өндірістік тауарларға негізгі жабдықтар, қосалқы жабдықтар, ішкі заттар 
жатады.
Тауарлардын бəсекелестік қабілетті бəсекелес тауарларды бір – бірімен салыстырумен 
анықталады. 
Filip Kottler тауарларды қолдану арқылы белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру 
құрылымы деп анықтайды. ”Имидж” латын тілінен аударғанда ұқсастық деген мағнаны 
береді. Ол əлеуметтік-психологиялық құрылыс. Тауарлардың атағымен нарық кəсібінде 
кəсіпорынмен ж/е шығарушы елмен бірліктеп түсіндіріледі. Ассортимент нарықтық 
саясатта имиджді есепке алу,тауарларды шығарғанда ресурстарды ақылмен пайдалану 
неғұрлым ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Имиджді естен шығару ассртиментті 
шашуға əкеліп соғады. Имиджді еске алып ғана қоймай,оны тудыру қажет. Ал бұл өнім 
сапасына, сенімділігіне ж/е жарнамаға байланысты. Сонымен қатар оны түсіну, тұтыну 
мінез-құлық 
типологиясымен,олардың 
түтынушылық 
талғамымен 
байланысты. 
Тауарларды тұтынушылық жеке пайдалану ж/е өндірістік тауарлар болып 2-ге бөлінеді. 
Жеке пайдалану жеке бастың еркімен,ал өндірістік пайлалану ұжымның шешім актісімен 
байланысты. Сондықтан тауарды өткізуді жақсарту үшін маркетингтік маман,қоршаған 
орта жағдайы ж/е сатып алу жөнінде сонғы шешім қабылдаушы адам (ұжымның 
психологиясын ескеру керек)қажеттіліктерін қанағаттандыру принципін,тауар жіктеудің 
негізін 
ұйымдастырады. 
Өндірістік 
тауарларға 
негізгі 
жабдықтар,қосалқы 
жабдықтар,шикізаттар жатады. 
2. Тауардың өмірлік циклі 
Тауар нарыққа түсісімен оның бəсекелестік қабілеті төмендей бастайды. Осыған 
байланысты кез-келген тауар ерте ме кеш пе басқа жетілдірілген дүниеге келісімен 
рыноктан айырылады. Нарықтың заңдары тауарды үзбей жаңаландырып тұруды талап 
етеді. Өйткені мəнгілік тацарлардан түсетін пайда азайғандығы сонша, оны бұдан-бұлай 
саудадан шығару экономика жағдайында тиімсіз болады. Тауар уақыт өлшемінде циклді 
өзгерістерге ұшырайды. Олардың көрсеткіші болып сату көлемімен пайда мөлшері 
саналады. 
Жобалау фазасы-бұл фмрманың өнімді жаңартуға қойылған талапқа қалай құлақ асқаны 
ж/е оны іске асыруға қалай кіріскені осы жобалау мерзімінің денгейінен көрінеді. Фирма 
мүмеіндігінше аз шығынмен тезірек бұйымның жобасын жасаған болса, соғұрлым ол 
тезірек рыноққа шығарады ж/е көбірек пайда түсіреді. Бірақ бұл фаза өз бетімен іске 
асады деп ойлауға болмайды. Бұл іске белгілі бір капитал бөлінеді ж/е ол қаржы өнімді 
өткізуден түскен пайдадан қайтарылады.Тауар рыноққа шыққанға дейін нарық мұқият 
зерттелген дұрыс. 
Тауардың өмірлік кезеңі 4 кезеңнен тұрады: 

1. Тауарды рыноққа шығару 
2. Өсу шағы 
3. Толысқан шақ 
4. Құлдырау кезеңі 
1. Тауар рыноққа түсісімен сату көлемінің өсуімен сипатталады. Бұл мезгілде фирма 
тауарды рыноққа өткізу жолында үлкен шығындар кетіреді. 
2. Өсу шағы-бұл алушылардың тауарды қабылдағаны ж/е оған сұранымның тез өсуімен 
сипатталады. Нарыққа өндірілген тауар нарық сұранымына сəйкес өседі. Тауарлармен 
ерте танысқан сатып алушылар тауарды сатып алуды үзбейді. Тауар туралы жаңа 
сипаттама естіген тұтынушы тауарды сатып алуға кіріседі. Соған байланысты рыноктың 
шегі кеңіледі. Нарықта бəсекелес фирмалар тауарға ұқсас тауар өндіріп қарату жолдарын 
толтырады. Бəсекелес денгейі өседі. Тауар бағасы денгейі сол бағамен қалады н/е 
төмендейді. Сату көлемінің өсуімен қатар табыс артады. Фирма тауар сапасын 
жетілдіру,бағаны төмендету,тауарларлың бəсекелестік қабілетін күшейту қимылдарын 
жасайды. 
3. Толысқан шақта қолданған шараларға қарамастан сату көбеймейтін уақытқа келеді. 
Осы жағдайда сату көлемінің өсуіне жарнаманың күшеюі,сапаның жақсаруы, бағаның 
арзандауы əсер етеді. Бұл мезгілді бəсекелес тауарлардың күресу шағы деп атауға болады. 
Анау-мынау тауарлар тұтвнушы талғамын қанағаттырмайды. Өз тауарына деген қосымша 
сұраныс 
туғызу 
мақсатында 
өндірушіге 
қандай 
да 
техникалық 
өзгерістер 
қиындайды,жарнаманы ж/е өткізуді ынталандыру қосымша шығындарға əкеледі. Бұл 
кезеңде тауар өткізу денгейі жоғарлайды. Нарықтағы бəсекелес тауар өндірушілер төмен 
бағамен сатуды мəжбүр етеді. Фирманы ғылыми зерттеушілер жаңа тауар өндіруге 
бағыттайда. Нарықтағы қуатсыз фирмалар үлесін жоғалтады. Осы сатыны ұзарту үшін 
томендегідей шаралар қолдану керек. Яғни: 
1.Нарық түрін өзгерту 
2.Маркетинг жиынтығын өзгерту 
Өзіндік құн өсіп,сату мен пайданы қажетті денгейде ұстау қиындай түседі. 
4.Құлдырау шағы-сату содан кейін пайданың күрт азаюымен сипатталады.Осы жағдайда 
фирма лар мынадай шешім қаьылдай алады: 
1.Осы тауарды өндіруді өзгеріссіз қалдыру 
2.Маркетингтік қағиданы өзгерту 
3.Тауарды өндірістен шығару 
Фирма ескірген тауарды Өндіруден ж/е өткізуден амалсыз бас тартады.Нарықтан кетпеуге 
ж/е бұрынғы маркетингтік қағиданы пайдалануға беруге бел буы да мүмкіндігін 
пайдаланады.1 бөлігін ала отырып жаңа тауарды жобалап шығару үшін аз тауарын басқа 
бір кішігірім фирмаға ұсынуы да мүмкін.Бұған қарамастан ескі тауарлардан оны сатуан 
түсетін пайда өте төмендейді.Сөйтіп терең құлдырау басталады,тауар өндірістен 
шығарылып тасталады.Бұл жағдайда күшті жарнама да,маркетинг қызметіне арнайы 
шығын бөлу де ешбір көмек бере алмайды. 
Өзін - өзі тексеру сұрақтары: 
1. Маркетингтегі тауар дегеніміз не. 
2. Тауарлдың қандай түрлері бар. 
3. Тауардың ерекшеліктері. 
4. Тауардың өмірлік циклі неше кезеңнен тұрады. 
5. Тауардың өмірлік цикл кезеңдеріне тоқталып, сипаттама беріңіз. 
Дəріс 5. 
Тақырыбы: Тұтынушы нарығы жəне алушының тұтынушылық мінез – құлқы . 
Дəріс мазмұны 
1. Тұтынушы нарығы. 
2. Алушының мінез – құлқына əсер етуші факторлар. 

3. Сатып алу жөніндегі шешім қабылдау процесі. 
Мақсаты: Тұтынушы нарығы мен алушының тұтынушылық мінез – құлығын анықтау. 
1. 
Тұтынушы нарығы бұл дара тұлға жəне үй шаруаның өзгеше тəсілдермен 
тауарды сатып алуға əрекеті жəне жеке тұтынушылық қызмет болып табылады. Тауарлар 
нарығы фирманың əлемдік нарыққа шығуы үшін маңызды зор. Өйткені анықтайтын 
болатын нақты бəсекелестері болады, ал оның өзі фирманың қызмет əрекетін талдау жəне 
оның стратегиясымен тактикасын жоспарлау үшін мңызды. Тұтынушылар бір – бірімен 
жас мөлшері табыс білім деңгейіне сəйкесті таңдау мүмкіндіктері ерекшеленеді. 
Сондықтан тұтынушының түрлі таптары үшін тауарлар мен қызметтер аталған топтарды 
жасақтауда арнайы есеппен көрсетілуі тиісті. Тұтынушылық мінез –құлықтың бастапқы 
идеясы оның дамуы тұтынушыға байланысты. Мемлекеттік бағдарлама ол өз алдына 
нарықтармен біртектес өнімдер топтары бойынша өзара байланысты шаралар жүйесі 
ретінде көрініп өндіріс өткізу жəне басқа жоспарларды жасау үшін негіз ретінде қызмет 
етеді. Ол басты көрсеткіштерді жұмыстардың бастауы жəне аяқталу мерзімдерін құрайтын 
өндіріс көлемімен номенклатураларын анықтау бойынша олардың əрқайсысының сатылу 
динамикасына байланысты шараламен кірістіреді. Мемлекеттік стратегиямен тактика 
негізінде жасалғанғылыми зерттеу техника конструкциялық жұмыстар коммерциялық 
өткізу қызметі жəне өндірістік бөлімнің өзара қимыл əрекеттері қамтамасыз етіледі. 18-24 
мас аралығындағы кəмелетке толған жастар келесідей ұсақ топтарға бөледі. 
1) 
Студенттер 
2) 
Жалғыз басты жастар 
3) 
Жаңа үйленгендер 
Жас тұтынушыларға, жаңа киімдерге, фотокамера жəне т.б. керек жарақтарына 
жұмсалады. Кəмелетке толған жас тұтынушылар бірнеше себептер əсерінен тартымды 
рынок ретінде сипатталады. 
2. Сатып алушының мінез – құлықына əсер етуші факторлар: 
1) 
мəдени деңгейдегі факторлар : мəдениет, əлеуметтік жағдай. Ол қоғамның 
белгілі бір даму деңгейін сипаттайтын материалдық жəне жан дүние қағидаларын 
білдіретін факторлар жатады. Мəдениет адамның тұтынушылығын жəне мінез – құлқын 
анықтауда маңызды. Əлеуметтік жағдайлар əрбір қоғамда түрлі қоғамдық кластарға 
бөлінуіне жəне сипаттама беруге тұжырымдайды. 
2) 
Əлеуметтік фактор: отбасының рөлі, атағы. Бір ғана класқа жататын 
тұлғаларға бірдей ұстаным қалыптасады. Сондықтан да рынотың кейбір қайраткерлері 
өздерінің барлық күш жігерін қандай да болмасын 1 ған қоғамдық класқа бағыттайды. 
Отбасы мүмкіндігінің сатып алушы мінез – құлқына біршама əсері тиеді. Əдетте қымбат 
бағалытауарлар жұбайларының бірлескен шешімдері нəтижеде алынады. Адамдар 
көптеген əлеуметтік топтарға мүше болады. Оның ролі мен атағы тұрғындарынан 
мынадай сипаттама баруге болады. Мысалы, студент қаз ата анасына қатысты қыз ролінде 
болса өз отбасында əйел ролінде, институт көлемінде студент ретінде болады. 
3) 
Жеке бастың факторлары. Ол сатып алушының көлеміне шешіміне 
байланысты болады. Сонымен қаса жасы, отбасының өмірлік циклі кезеңі, жұмыс түрі, 
экономикалық жағдайлары, жеке жағдайлары, өзі жөніндегі көзқарастар жатады. Жасы 
ұлғайған сайын алатын тауардың ассортименті жəне олардың номенклатурасы өзгеріске 
ұшырайды. 
4) 
Психологиялық фактор: мотивация, сезім, қарым қатынастар жатады. 
Өзін - өзі тексеру сұрақтары: 
1. Тұтынушы дегеніміз не. 
2. Тұтынушы нарығы қалай анықталады. 
3. Тұтынушының қоғамдағы ролі. 
4. Сатушы дегеніміз кім. 

5. Сатушы мен тұтынушының қарым – қатынасы. 
Дəріс 6. 
Тақырыбы: Фирманың баға саясаты. 
Дəріс мазмұны
1. Нарық жағдайында баға тағайындау. 
2. Фирманың баға саясаты. 
3. Бағаның түрлері жəне сатылары. 
Мақсаты: Фирмада баға саясатының мақсатын анықтау. 
1. Əрбір бизнесте оның қай салаға жататына қарамай маркетинг қызметінің бөлігі 
болып баға тағайындау саналады.Баға тағайындау бизнестегі іскер, кəсіпкер адамдардың 
қашанда болса, дұрыс түсіне бермейтін сатысы болып келеді.Фирмалар өз еркімен 
бағаларды көтере бергендіктен рыноктан тыс қалған сəттерін жиі көреді.Бағаны 
төмендету фирмаға сəтсіздік əкеледі.Баға дайындаудың алдында келесідей мақсаттар 
шешеді: 
1) Құрып кетпеу мақсаты 
Ол мақсатта бəсекелес деңгейі өте жоғары болады.Фирманың басты мақсаты өздерінің 
коммерциялық қызметін жалғастыру.Нарықта тұтынушылардың талаптары тез өзгеріп 
отырады.Сондықтан да тауар өндірушілер өздерінің тауарларына төменгі баға қойып 
фирманың өмірін ұзартады. 
2) Күнделікті пайданы барынша көбейту 
Фирмалар өз пайдасын жалғастыру үшін өнімді əр түрлі деңгеймен сатып ең көп пайда 
алып, бəсеклестік бағаны ерекшелейді. 
3) Нарықта озат болуы 
Тауар өндірушілер нарықтық шегін кеңейтуге тырысады.Осы мақсаттарға байланысты 
баға деңгейін анықтайды. 
4) Тауарлардың сапа жөніндегі көрсеткіштерді жеңіп алу 
Нарықтағы жоғары сапалы тауар өндірушілерге жоғары баға бекітуге мүмкіндік береді.Ол 
тауар өндірушілерге жоғары пайда алу жағдайын жасайды.Жоғары сапалы тауарларды 
өндіруші көп қаржы жұмсаған, шығыны көп болады. Нарықтағы тауардың бағасы жоғары 
шығындарды жабуға мумкіндік береді. 
2. Тауардың бағасы клиентті тартуы да,тартпауы да мумкін.Маркетинг 
кемшіліктерінің бірі болып, дұрыс таңдалмаған бағалық стратегия болып 
табылады.Тауарды көздеген тұтынушыға жылжыту үшін бағалы саясатта қандай 
стратегия барын жəне бұлардың арасында қандай таңдау жасау керектігін шешіп алған 
дұрыс.Фирманың мақсаттарын уақыттар шегіне байланысты қысқа жəне ұзақ мерзімді 
болып бөледі.Бағалық саясатта шешім қабылдаушы адамдардың алдында қандай 
уақыттық шек көзделгенін біліп алғаны дұрыс.Маркетинг тəжірибесінде реттеуші обьект 
болып фирманың нарықтық іс-қимылының ұзақ мерзімді сипаттары танылады.Бағалы 
саясатты айқында тауардың өмірлік циклі жаңа тауарға баға тағайындау үшін бірнеше 
түрде өтеді:
1) Қаймақ сыпыру саясаты. 
Ол бірнеше түрде өтеді.Бастапқы уақытта баға өте жоғары тағайындалады, бірте-бірте 
өндіріс аумағының өсуімен қатар төмендейді деген мағына білдіреді. Мұндай саясат жаңа 
тауарды сенімді өткізуді қамтамасыз етуді талап етеді. 
2) Шеп бұзу саясаты. 
Жаңа тауарға аса үлкен сұраныс жоқ жəне олар өндірістік жағдайда қолданылады.Бұл 
саясатқа сəйкес баға бастапқы уақытта төмен деңгейде тағайындалады, ал бұл 
сұранымның өсуіне себепші болып пайданы өсіреді, бəсекелестіктің дамуына кедергі 
болады. 
3) Бөліктенген баға саясаты. 
Əр түрлі топтағы алушыларға əр түрлі баға тағайындалады. Сатудың барысында 
нарықтағы сұраныс деңгейіне байланысты баға өзгереді.Фирма өзінің мақсаттарын 

анықтай отырып, өзінің өміріне бəсекеге төтеп беру, бəсекені бəсеңдету жəне бəсеке 
деңгейін көтеруін көздеп баға белгілейді. 
3. Бағаның бірнеше түрі болады: 
1) Өндірістік баға. 
Ол фирманың бар өндірістік жəне маркетингтік шығындарына көздеген пайданың 
қосындысына тең болады. 
2) Көтерме баға. 
Фирмалар ірі партиялармен тауарды бөлшек сауда фирмаларына өткізеді.Бұл баға 
өндіруші бағасына көтерме фирманың барлығы өндірістік маркетингтік шығындарын 
жəне оның пайдасын қосқанға тең болады. 
3) Бөлшек баға. 
Бұл тауар ұсақ партиялармен жеке бөлшекпен сатылуын айтады.Бұл баға көтерме бағаға 
бөлшек фирманың барлығы басқаруға маркетингтік жəне өндірістік шығындарымен оның 
пайдасын қосқанға тең болады. 
4) Тірек баға. 
Ол тауардың сортын жəне сапасын анықтау үшін қолданылады.Оны сатушы мен 
алушының келіс сөздерін анықтайды. 
5) Сатып алу жəне сату бағасы. 
Ол келісім шартта көрсетілген жеткізушілердің талаптарымен анықталады. 
6) Үстемдік баға. 
Монополиялар өздерінің тауарларына мүмкіндігінше жоғары баға тағайындайды.Ал 
фирмадан алған баға тауарларына тмен баға тағайындалады. 
7) Əлемдік баға. 
Ол тауардың түріне байланысты тағайындалады, яғни кейбір тауарларға экспорттаушы 
елдердің немесе импорттаушы бағасы деңгейімен қойылады. 
8) Номиналдық баға. 
Ол анықтамаларда, биржалық келісімдерде тағайындалады. 
9) Ұсынымдық баға. 
Ол сатушының ресми ұсынысында көрсетілген ешқандай кемітпесіз баға. 
10) Нарықтық баға. 
Ол белгілі бір нарықта сатып алу жəне сату бағасы. 
11) Сырғымалы баға. 
Кейбір жағдайларға байланысты биржалық келісіммен, инфляциядан жəне тағы басқа 
байланысты белгілі бір күнге тағайындалатын баға. 
12) Анықтамалық баға. 
Өткізу кезеңінде жасалған келісім шарттардың деңгейімен көрсетіліп, белгіленетін баға. 
13) Сұраныс бағасы. 
Ол сатып алушылар нарығында туындайды. 
14) Өзгермейтін баға. 
Сатып алу жəне сату шартында көрсетіліп, өзгертуге жатпайтын баға. 
Баға тағайындаудың негізгі тəсілдері: 
- Сұраныс факторына байланысты əдіс. 
Ол жаңа өнімге баға тағайындау, өндірушінің бастапқы бағасымен өнімнің мақсатына 
жету үшін нарықты терең зерттеуіне əсер етеді. 
- Нарықты бағалау əдісі. 
Ол мүмкіндігінше сатып алушыларды көбірек еліктіру мақсатында бастапқыда төмен 
бағамен тағайындауға негізделеді. 
- Шығындарға бағытталған əдіс. 
Ол фирманың тауарлар ассортименті өте көп болғанда қолданылады, себебі əрбір өнімге 
баға тағайындау өте қымбатқа түседі. 
- Бəсекеге бағытталған əдіс. 

Ол нарықта бəсекелестер өздерінің ұқсас өнімдеріне бағаны мəжбүрлікпен тағайындауда 
жиі қолданылады.
Өзін - өзі тексеру сұрақтары: 
1. Баға дегеніміз не. 
2. Бағаның атқаратын ролі. 
3. Бағаның мəні мен түрлдері. 
4. Баға тағайындау тəсілдері. 
5. Баға тағайындау əдістері қандай. 
Дəріс 7. 
Тақырыбы: Тауар қозғалысы жəне жылжыту 
Дəріс мазмұны 
1. Тауар тарату жолының қызметі 
2. Тауар жылжыту жолы 
3. Сыртқы нарыққа шыққан компанияның тауар қозғалысының ұйымдастыруы. 
Мақсаты: Тауар тарату, жылжыту жолы мен қозғалысын анықтау. 
1. Өндірілген тауарды тұтынушыға жеткізу əдісін тарату жолы деп атаймыз. Тауар 
өндіріретіндер, тауар жылжыту барысында 2 түрлі тарату жолын пайдаланады. 
1. Тауар өндірісінің тікелей тұтынатын байланысы бұл тік маркетинг деп аталады. 
2. Дельдалдар арқылы байланыс. Дельдалдар пйдаланатын əдісте тауар өндіріс 
келесідей пайда жасалады. Байланыс қысқарады, тұтыну өндіретін шығыны 
төмендейді, уақыт қысқарады жəне тағы да бір ұтымды жағдайдағы нарықтың 
шегін кеңейтуге мүмкіндік білдіреді. Тауарлар тарату жолының мүшелері мынадай 
қыметтер атқарады:
1. зерттеу жұмысы қызметіне керекті мəліметтерді жанайды. 
2. Өткізуге жағдай жасайды, тауар жөнінде хабар береді. 
3. Байланыс жасау, тұтынылатын қарым-қатынас келісім шартқа отырады. 
4. Тауарды лайықтау, тұтынымның талабына байланысты сəйкес тауарларды 
өндіреді. 
5. Баға туарларының көлемі жөнінде келіссөздер жүргізіледі. 
6. Жылжытуды ұйымдастыруды, тұтынушыны тасу жəне жинап қою жолдары. 
7. қаржыландыру 
8. Тəуекел ету, тарату жолының қызметінің өз жауапкершілігіне алу 
Басындағы 5 қызметі келіссөз жүргізуге мүмкіндік білдіреді. Соңғы 3 қызметі келіссөзді 
іске асырады. Тауар өндіретіндер дельдалдарды таратуға кіріскен жағдайда оның қызметі 
жақарып шығады, төмендей бастайды. Тауар тұтынушының өндіруші тауар тарату 
жолының мүшелері болып табылады. Тіке маркетингтің 3 əдісі бар:
1. Жеке сауда 
2. Почта арқылы сауда жасау 
3. Дара сату орындары арқылы тауарды жылжыту 
Тіке маркетинг жүйенің 3 түрі бар.
1. Корпоротивтік тіке маркетинг жүйесі, тарату жолы бір қолдан менгеріледі 
2. Келісімді маркетинг жүйесі 
3. Менгерілген тік маркетинг жүйесі 
Өндіріс сатысы жəне тарату жолы бір қолдан басқарылады. 
2. Өндіретін тауарды тұтнушыға жеткізу талаптарын қамтамасыз ету үшін жоспардағы 
тауарларды жылжыту деп атймыз. Тауар жылжытудын шығындары тауарларды тасуына 
жəне жинап сақтап қоюына тауар қорын үзбей ұстауына байланысты болады. Тауар 
жалжыту ұжымына тапсырылған тауарды өңдеу жинақтап қою тауар қорын толықтыру 
кірістіріледі. Тауар жылжыту процесі тапсырманы алудан болады. Кəсіпкердін берілген 
тапсырымға байланысты тауарды транспортқа тиеп кəсіпқойларға керекті құжаттармен 
қамтамасыз етіп жылжыту процесіне қосады. Фирмалар өндірген тауарларды тапсырма 

алғанша жинап сақтап қоюы тиіс, тауар жылжыту каналдарын тандау туралы шешімдер 
ұзақ уақытқа құқықтық келісімдер туғызады. Кей уақытта осындай келісімді жою аса 
күрделі болады. Нарыққа ену мақсатындағы келісімдер байланыста фирманың сол 
нарықтағы кеңінен игеру структурасында көшкісі келгенде тосқауыл болып шығуыда 
мүмкін. Тауар тасымалдау каналдары тауардың сипатына байланысты. Клиент сатудың 
теңдіктің барлық ерекшеліктерін терен білгенің ұнатады. Өткізу каналдарын тандап тауар 
бағасына маңызы зор. Қымбат тауардың əрбір данасы көп пайда түсіреді. 
3. Өткізу саласында тұтастай маркетинг құрлымдар өзгермей болуы керек. Ал оның 
қызметі нарықтың шынайы қажеттіліктеріне лайықты болғаны жөн, жоспарлау барысында 
қандайда болмасын кезендер ықпалын азайтуға тырысу керек. Ол фирманың қолайлы 
уақытта таралатың бір жүйесінен басқаларға көшуді бағалай жатқанын танытады. 
Дүниедегі ең керемет тауар қозғалту каналдары болсада егер тауарлар керек жерде керек 
уақытта болмаса фирманың мақсаттарына жеткізе алмайды. Фирма тауар қоздыру 
үрдісінде дельдалдарын жəне тұтнылатын толығымен қанағаттанып белгіленген 
мақсаттарға жету үшін тауарды уақытында керекті жерлеріне ұйымдастырып отыру керек.
Дəріс 5. 
Тақырыбы: Маркетинг жүйесіндегі жарнама. 
Дəріс мазмұны 
1. Жарнаманның мəні мен мазмұны. 
Мақсаты: Жарнаманы қазіргі қоғамдағы роін анықтау. 
Жарнама – нақты өндірістің тауарына қызметіне назар аудару үшін, олардың 
маркасымен осы тауар мен қызметті сатып алдырту мақсатында ұсыныс, шақыру, кеңес
жəне кепілдеме тарату. 
Жарнамалық қызметті мынадай кезеңдерге реттеп бөледі: 

Нəтижелі жарнамалық іс – шараларды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін деректер 
жинау. 

Нарық. Оның ерекшеліктері, сұраныс тұтынушының талаптары, əдептері жөнінде 
деректер алу 

Жарнама жоспарын жасау (жарнаманы жоспарлау) 

Жаңа тауарды нарыққа шығару алдында ықтимал тұтынушымен кеңінен таныстыру 
жұмыстарын жүргізу, жарнамалық бөлімнің көмегіменг оларды осы тауарды сатып 
алушыға дайындау, ал жарнамалық бөлім басқа бөлімдерге жаңа тауар, оның 
артықшылықтары мен жетіспейтін жағы жөнінде ақпарат жинауға көмектеседі. 

Тауардың нарыққа шығуы жəне оны əрі қарай жылжыту, мұның мазмұны 
төмендеумен айқындалады: жарнаманың барлық жоспары жаслған, қосылған 
тауардың өзіне, оның қорабына, өткізу каналдарына керекті реттеу өзгерістер 
енгізілген жəне тағы басқа жарнамалық идеялар арнаулы хабарлар арқылы байқаудан 
өткен, жарнаманың ең тиімді құрылымдары таңдап алынған. 

Сұраныстың ауытқуларына жарнаманың жауап қамилы, сатып алушының жаңа тауар
жөніндегі пікіплер басқа бөлімге шешімдер қабылдау үшін жедел жеткізіп тұрады. 
Жарнама тарату каналдщары тура жарнама, баспадағы жарнама, баспала, экранды, 
сыртқы, тасымал көліктегі жарнама, сату орындағы жарнама. 
Жарнамаға фирмалық стиль жасау да жатқызылды. 
Фискалдық стиль – бұл бір жағынан фирманың барлық өнімдерінің қайсыбір 
біліктілігін көрсететін , екіншіден , фирманы оның бұйымдарын бəсекелестерге жəне 
олардың тауарына қарсы қоятын əдістердің тобы. 
Фирмалық стиль жүйесіне : тауарлық белгі, логотип, фирмалық блок, фирмалық 
шрифтер кешені кіреді. 
Өзін - өзі тексеру сұрақтары: 
1. Жарнама дегеніміз не. 
2. Жарнаманың түрлері қандай. 

3. Жарнаманың қазіргі қоғамдағы ролі. 
4. Жарнаманың атқаратын қызметтері. 
5. Жарнаманың қолданылуы. 
Əдебиеттер тізімі 
1. Анн Холгер, Багиев Г.Л. Маркетинг: особенности организации международных 
бизнес-коммуникаций: учебное пособие СПб,1998 
2. Багиев Г.Л. , Моисеева Н.К., Никифорова С.В. Международный маркетинг. Питер, 
2001 
3. Герчикова И.Н. Международное коммерческое дело. М.:ЮНИТИ, 1996 
4. Доти Д.И. Паблисити и паблик рилейшнз / Пер. с англ. М. :Информационно- 
издательский дом «Филинз», 1996. 
5. Жих Е.М. и др. Маркетинг: как завоевать рынок. - Л.: Лениздат, 1991 
6. Катлип С.М., Центер А.Х., Брум Г.М Паблик рилейшнз теория и практика Москва-
Санкт-Петербург, Киев 2005 
7. Котлер Ф. Основы маркетинга. М.:Прогресс, 1990 
8. Котлер Ф., Армстронг Г., Сондерс Д., Вонг В. Основы маркетинга. М.; СПб; Киев: 
Издательский дом «Вильямс», 1999. 
9. Ламбен Ж.-Ж. Стратегический маркетинг. СПб.: Наука,1996 
10. Левшин Ф.М. Международный маркетинг. М.: Международные отношения,1988 
11. Максимова, И.Н. Оценка конкурентоспособности промышленного предприятия 
/И.Н.Максимова// Маркетинг.- 1996№ 3 С. 33. 
12. Маркетинг /Под ред. А.Н.Романова. М.: ЮНИТИ, 1996. 
13. Основы предпринимательской деятельности: Экономическая теория, маркетинг, 
финансовый менеджмент/ Отв. ред. В.М. Власова- М. Финансы и статистика.- 1995 
14. Основы электронной коммерции /Под ред.С.Ю.Глазьева.-М.:МГУК, 2001 
15. Панкратов Ф.Г., Серегина Т.К., Шахурин В.Г. Рекламная деятельность. М. : 
Информационно-внедренческий центр «Маркетинг», 1998 
16. Связи с общественностью в сфере бизнеса М.1999 Ассоциация авторов и издателей 
«Тандем»
17. Успенский И. Интернет как инструмент маркетинга. – СПб.: БВХ - Санкт-
Петербург, 1999 
18. Холмогоров В. Интернет - маркетинг. - СПб.: Питер, 2001 
19. Шишкина М.А. PR в системе социального управления СПб. 1999 
6. 6. Семинар сабақтарының жоспары. 
№ Тақырыптар 
Семинар сабақтарының 
мазмұны 
Апта Əдебиет 
1 
Паблик рилейшнз 
маңыздылығы мен 
мазмұны. 
1. Паблик рилейшнз 
принциптері мен 
функциялары. 
2. Паблик рилейшнз 
мамандарының жеке 
мінездемелеріне 
1 
1,2,4,6,7 

қойлатын талаптар. 
2 
Паблик рилейшнз 
мамандарының 
білімі. 
1.Паблик рилейшнз жəне 
оған жақын қызметтер.
2.Пресс-делдалдар, 
промоушн, жарнама, 
маркетинг, сауда. 
2 
1,2,4,6,7,8,9,10,11. 
3. Паблик рилейшнзді 
мемлекеттік 
органдардың 
қолдануы.
1.Нақты жағдайды 
талдау. 
2. Франклин Рузвельт 
эпохасы: іс-əрекет етуші 
паблик рилейшнз. 
3.Украинадағы 
паблик 
рилейшнз жағдайы. 
3 
2,4,6,7,8,9,10,11. 
4 
Кəсіби 
жүйе 
ретінде 
паблик 
рилейшнздің 
глобализациясы. 
1.Паблик рилейшнздің 
қалыптасуының жəне 
дамуының жалпы 
себептері. 
4 
6,7,8,9,10,12. 
5 
Паблик рилейшнз 
маңыздылығы мен 
мазмұны.
1.Паблик рилейшнз 
мамандарының білімі.
2.Паблик рилейшнз 
ағымдары мен даму 
тарихы.
3.Паблик рилейшнзді 
мемлекеттік 
органдардың қолдануы.
4.Кəсіби жүйе ретінде 
паблик рилейшнздің 
глобализациясы. 
5.Ұйымның атқарымдық 
құрылымындағы паблик 
рилейшнз бөлімі. 
6.ПР-бөлімнің ұйымдық 
сызбасы. Кеңес беруші 
ПР-фирма 
5 
1,2,4,6,7,8,9,10,12. 
6 
Паблик рилейшнз 
сферасындағы 
қоғам. 
 
1.Қоғамдағы топтардың 
алатын орны. 
2.Қоғамдағы приоритет 
топтар. 
6 
3,4,6,8,9,11,12,15,20. 
7 
Қоғам 
пікірін 
зерттеу. 
1.Қоғам пікірін зерттеу 
түрлері 2.Қоғам пікірін 
зерттеу. 
3.Таңдау. 
Түйіндеме. 
Топтық 
интервью. 
Талдау. 
7 
1,2,4,5,7,8,9,10. 

8 
Коммуникация 
жəне қоғамға əсер 
ету. 
1. Коммуникация жəне 
оның элементтері. 
Ақпаратты жіберуші, 
кодтау, хабарлама, кодты 
оқу, хабарламаны 
алушы. 
2. Кодты оқу не декодтау 
түсінігі. 
3. Қоғамға əсер ету. 
4. 
Паблик 
рилейшнз 
сферасындағы қоғам. 
5.Коммуникация 
жəне 
оның элементтері. 
6.Коммуникация 
жəне 
қоғамға əсер ету. 
7. Қоғам пікірі жəне 
паблик рилейшнз. 
8 
7 (437-450).8 (304-306.317) 
9 
ПР 
процесін 
басқарудың бірінші 
кезеңі. 
1. Стратегияны 
жоспарлаудағы 
зерттеудің орны. 
2. ПР сферасындағы 
мəселелер жəне оларды 
анықтау жолдары. 
3. Мəселе өрнегі. 
9 
3,4,5,7,8,10,11,14,15,21. 
10 ПР 
процесін 
басқарудың екінші 
кезеңі. 
1.Бағдарламалау 
2.Бірінші 
кезең 
компоненті мен екінші 
кезең 
компонентерін 
салыстыру. 
3.ПР 
процесін 
басқарудың 
екінші 
кезеңі. 
4.Миссия туралы 
хабарлау.
5.Мақсатты жоспарлау. 
10 
1,2,3,5,7,10. 
11 Коммуникация 
жəне қоғамға əсер 
ету. 
1.Коммуникация жəне 
оның элементтері. 
2.Ақпаратты жіберуші, 
кодтау, хабарлама, кодты 
оқу, хабарламаны 
алушы. 
3.Кодты оқу не декодтау 
түсінігі. 
4.Паблик рилейшнз 
сферасындағы қоғам. 
5.Коммуникация жəне 
оның элементтері. 
11 
1,2,4,5,7,8,9,12,16,20 

6.Коммуникация жəне 
қоғамға əсер ету.
7.Қоғам пікірін зерттеу.
8.Қоғам пікірі жəне 
паблик рилейшнз. 
12 ПР 
процесін 
басқарудың екінші 
кезеңі, 
екінші 
кезеңі. 
 
1.Бағдарламалау. 
2.Бірінші 
кезең 
компоненті мен екінші 
кезең 
компонентерін 
салыстыру. 
3. Миссия туралы 
хабарлау.
4. Мақсатты жоспарлау. 
12 
1,2,4,5,7,8,9,12,16,20 
13 ПР 
процесін 
басқарудың 
төртінші кезеңі. 
1.ПР-бағдарламаның 
орындалу 
нəтижелерін 
бағалау. 
2. 
ПР-бағдарламаны 
бағалау 
нəтижелерін 
интерпретациялау. 
13 
1,2,3,4,6,7,8,16,20. 
14
14 
1,2,3,4,6,7,8,16,20. 
15
15 
1,2,3,4,5,6,7,8,14,16,20. 
7. Пəнді үйрену бойынша əдістемелік нұсқаулар 
Практикалық, семинарлық, лабораториялық жəне студиялық сабақтарға əдістемелік 
нұсқаулар 
3 кредит сағат 
№ 1 практикалық сабақ 
Тақырып Маркетинг ғылымының дамуы. 
Сабақтың мақсаты: Маркетингтің қоғамдағы ролін анықтау. Маркетинг ғылымының 
дамуы.Қазақстанда маркетингті кеңінен пайдалануға қандай жағдайлар кедергі жасауда. 
Сабақтың мазмұны: 
1. Маркетинг - нарықта қызмет жүйесі ретінде. 
2. Маркетингтің атқаратын қызметтері. 
3. Маркетинг жəне нарық. 
Əдістемелік нұсқаулар:
1. Берілген сұрақ бойынша əрбір студенттің ойын анықтау 
Отандық кəсіпопындардың маркетингті пайдалану бағыттары мен мүмкіндіктері. 
Əдебиеттер:8 1,2,4,6,7,8,9,10,11 
6 кредит сағат
№ 2 практикалық сабақ 
Тақырып: Маркетингтік орталық. 

Сабақтың мақсаты: Тауарлар жəне қызмет нарығында маркетингтің түрлері мен типтерін 
қолдану. 
Сабақтың мазмұны: 
9. Маркетингтің сыртқы ортасының негізгі факторларын сипаттау. 
10. Маркетингке əсер етуші факторлардың əсері. 
3. Маркетингтік ортаны қалыптастыру 
Əдістемелік нұсқаулар: Сабақтың мазмұнына сəйкес берілген сұрақтарды беру арқылы 
студенттердің болашақ мақсаттарын анықтау мақсатында нақты сұрақтардың біреуін 
таңдау арқылы өз ойларын ашық түрде жазба жұмысы арқылы көрсету болып табылады. 
Əдебиеттер:1,2,4,6,7,8,9,10,11. 
9 кредит сағат
№ 3 практикалық сабақ 
Тақырып: Маркетингтік зерттеулер. 
Сабақтың мақсаты: Маркетингтік зерттеулерге деген қажеттілікті анықтау. 
Сабақтың мазмұны:
11. Маркетингтік зерттеудің процестері. 
12. Маркетингтік зерттеулердің əртүрлі əдістерін таныстыру. 
Əдістемелік нұсқаулар: Сұрақ – жауап арқылы дəрістік жəне семинарлық сұрақтар 
бойынша өткізу. 
1. Маркетинтік зерттеулер. 
2. Зерттеудің түрлері. 
3. Зерттеудің атқаратын қызметтері. 
4. Зерттеудің жүру барысы, процесі. 
Əдебиеттер: 2,4,6,7,8,9,10,11. 
12 кредит сағат
№ 4 практикалық сабақ 
Тақырып: Нарықты сегменттеудің əдістемелік негізі 
Сабақтың мақсаты: Маркетингтің нарықтық сегменттеу мақсатын анықтау. 
Сабақтың мазмұны:
1. Сегменттеудің негізгі ұстамдары 
2. Географиялық, психологиялық, демографиялық жəне мінез-құлқы. 
3. Əртүрлі факторлардың өзара əсері. 
Əдістемелік нұсқаулар: Сұрақ – жауап арқылы дəрістік жəне семинарлық сұрақтар 
бойынша өткізу. 
1. Позициялаудың сегменттеуден айырмашылығы қандай. 
2. Тауарды немесе қызметті позициялау 
Əдебиеттер: 6,7,8,9, 10,12. 
15 кредит сағат
№ 5 практикалық сабақ 
Тақырып: Тауар саясаты. 
Сабақтың мақсаты: Тауардың қоғамдағы ролін анықтау. 
Сабақтың мазмұны.
1. Тауар саясатының мəні 
2. Тауардың мақсаты жəне міндеттері. 
3. Тауардың бəсекелестік саласы. 
Əдістемелік нұсқаулар: Сұрақ – жауап арқылы дəрістік жəне семинарлық сұрақтар 
бойынша өткізу. Нақты сұрақтар бойынша студенттің өмірлік талаптарына сəйкес 
жауаптарын табуға мүмкіндік беру. 
Жаңа тауарларды дайындау жəне олардың өмірлік кезеңдерін анықтау.. 
Əдебиеттер: 1,2,4,6,7,8,9, 10,12. 
18 кредит сағат 
№ 6 практикалық сабақ 

Тақырып: Сатып алушы мінез- құлқының моделі 
Сабақтың мақсаты: Сатып алушы мінез – құлқының механизмдерін анықтау. 
Сабақтың мазмұны:
1. 
Тұтынушылардың мінез – құлықтарын зерттеу бағыттары. 
2. 
Тұтынушылардың мінез – құлықтарына зерттеу əсер ететін негізгі факторлар. 
3. Өндіріс мұқтаждығына сатып алу жағдайларының түрлері. 
Əдістемелік нұсқаулар: Берілген тапсырмалар бойынша сұрақ жауап арқылы студенттің 
білімін бағалау. 
Тұтынушының жаңа тауарды қабылдау процесі жөнінде конспект жасау. 
Əдебиеттер: 2,3,4,6,8,9,11,12,15,20. 
21 кредит сағат 
№ 7 практикалық сабақ 
Тақырып: Бағаның маңызы. 
Сабақтың мақсаты: Мемлекеттің инновациялық саясатың мақсатын жəне оның ролін білу. 
Сабақтың мазмұны:
1. Маркетинг жүйесіндегі баға белгілеудің мақсаттары
2. Маркетингтегі баға белгілеу ерекшеліктері. 
3. Бағаның қызметтері жəне түрлері.
4. Баға жəне нарық құрылымы. 
Əдістемелік нұсқаулар: Күнделікті өмірде сіз тауарды немесе қызметті сатып алуда 
қандай жеңілдік бағаларды қолдану түрлерін анықтау. 
Əдебиеттер: 1,2,4,5,7,8,9,10. 
24 кредит сағат
№ 8 практикалық сабақ 
Тақырып: Жарнама үрдісі. 
Сабақтың мақсаты: Əкімшілік-бизнесті құруды қалыптастыру мақсаты. 
Сабақтың мазмұны:
1. Мақсат бойынша жарнама түрлері 
2. Ақпараттық, сендіру, еске түсіруші. 
Əдістемелік нұсқаулар: Сұрақ жауап арқылы студенттердің білімін анықтау. Өз 
тауарыңызды немесе қызметіңізді жаранамалаңыз.
Əдебиеттер: 7 (б.437-450).8 (б.304-306.317) 
27 кредит сағат
№ 9 практикалық сабақ 
Тақырып: Жарнама өрісіндегі шешім. 
Сабақтың мақсаты: Жарнама өрісіндегі шешімдерді анықтау. 
Сабақтың мазмұны: 
1. Фирма стилінің ерекшеліктері. 
2. Мақсат бойынша жарнама түрлері. 
Əдістемелік нұсқаулар: Сабақты сұрақ – жауап арқылы студенттің білімін анықтау. 
1. Фирма стилінің негізгі элементтеріне сипаттама. 
2. Өздеріңіз білетін жаңа тауарларға мысал келтіріңіз.
3. Неліктен оларды жаңа тауарлар қатарына қосуға болады. 
Əдебиеттер: 1,2,3,4,5,7,8,10,11,14,15,21. 
30 кредит сағат
№ 10 практикалық сабақ 
Тақырып Тауар тарату жəне жылжыту. 
Сабақтың мақсаты: Тауар тарату жəне жылжыту байланысы мен ерекшеліктерін анықтау. 
Сабақтың мазмұны:
1. Тауар жылжыту арналарының құрылымы.
2. Тауардың таратылуы. 
3. Тауарды өткізу стратегиясы. 

Əдістемелік нұсқаулар: Сұрақ жауап арқылы студенттің білімін анықтау. 
1.Тауарды жылжытудың қоғаммен байланысы. 
2.Тауарды жылжыту жолы. 
3.Тауардың жүру жолының мəні. 
4.Тауар қозғалысы. 
Əдебиеттер: 1,2,3,5,7,10. 
33 кредит сағат
№ 11 практикалық сабақ 
Тақырып: Маркетинг стратегиялары. 
Сабақтың мақсаты: Маркетингтік стратегиялардың атқаратын қызметтеріне тоқталу. 
Сабақтың мазмұны: 
1. Əрекет ету бағдарламалары. 
2. Маркетингтік жоспарлар түрлері. 
Əдістемелік нұсқаулар: Дəрістік жəне семинарлық сұрақтар арқылы студенттің білімін 
тексеру.
1. Маркетингтік жоспарда не көрсетілуі керек. 
2. Маркетингтік жоспар түрлері. 
3. Ағымдық жоспарлар. 
4. Стратегиялық жоспарлар дегеніміз не. 
5. Жоспардың ерекшеліктері. 
Əдебиеттер: 1,2,4,5,7,8,9,12,16,20 
36 кредит сағат
№ 12 практикалық сабақ 
Тақырып: Маркетингтегі ұйымдастыру жүйесі. 
Сабақтың мақсаты: Маркетигті ұйымдастыруды үйрену.
Сабақтың мазмұны:
1.Procter and Gamble жəне федералды сауда комитеті. 
2. Үкіметтің бизнеске қолдау көрсетуі. 
3. Маркетингтегі ақпарат жүйесін ұйымдастыру.
4. Ақпаратты бақылау жүйесі. 
5. Интеллектуалды маркетинг. 
6. Маретингтегі ұйымдастыру жұмыстары неден көрінеді. 
Əдістемелік нұсқаулар: Дөңгелек үстел ұйымдастыру. Procter and Gamble жəне 
федералды сауда комитетінің жұмыс жасау жолдарын үйрену арқылы студенттердің білім 
дəрежесін анықтау. Сауда арқылы қалай жоғары нəтижеге жетудің жолдарын іздеструді 
үйрену. 
Əдебиеттер: 1,2,4,5,7,8,9,12,16,20 
39 кредит сағат
№ 13 практикалық сабақ  
Тақырып Коммуникация факторларының тиімділігі. 
Сабақтың мақсаты: Коммуникация факторларының маңыздылығын табу. 
Сабақтың мазмұны: 
1. Коммуникация элементтері жəне кезеңдері.
2. Коммуникация факторлары. 
Əдістемелік нұсқаулар: Тақырыптың ауқымдылығын сұрақ – жауап арқылы табу. 
1.Сауда агенттері жаңа тұтынушыларды қалай табады. 
2.Жеке сатудың маңызы неде. 
Əдебиеттер: 1,2,4,5,7,8,9,12,16,20 
42 кредит сағат
№ 14 практикалық сабақ 

Тақырып: Халықаралық маркетингтегі шешімдер. 
Сабақтың мақсаты: Халықаралық маркетингтегі шешімдер маңыздылығы. 
Сабақтың мазмұны: 
1. Халықаралық маркетинг аумағындағы қабылданатын негізгі 
шешімдер.
2. Шешім қабылдауға əсер ететін факторлар. 
Əдістемелік нұсқаулар: Сұрақ – жауап арқылы студенттердің білімін анықтау. 
1. Сыртқы нарыққа шығу тəсілдері туралы шешім қабылдау. 
2. Халықаралық маркетингте экономикалық, саяси – құқықтық жəне мəдени орта 
ерекшеліктерінің ықпалын ерекшелеңіз. 
Əдебиеттер: 1,2,3,4,6,7,8,16,20. 
45 кредит сағат
№ 15 практикалық сабақ 
Тақырып: Қызмет көрсету аумағындағы маркетингті қолдану 
Сабақтың мақсаты: Қызмет көрсету аумағындағы маркетингті қолдану. 
Сабақтың мазмұны:
1. Маркетингтегі айырбас процесі.
2.Маркетинг талаптарына сəйкес бақылау.
3. Бақылау мəліметтерінің тізімін дайындау 
Əдістемелік нұсқаулар: Дəрістік жəне семинарлық сұрақтар бойынша сұрақ жəне жауап 
арқылы өткізу. 
1. Қызмет көрсетулердің түрлері. 
2. Қызмет көрсетудің маңыздылығы. 
3. Қызмет көрсетуде маркетингті қолдану. 
Əдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7,8,14,16,20. 
Студенттің оқытушымен өзіндік жұмысын (ОСӨЖ) өткізу бойынша əдістемелік нұсқау 

жүктеу/скачать 455,29 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: