Сыныптан тыс жұмыс түрлері: жеке, топтық, жаппай

43 
7. Спорттық және туристік қызмет: туристік слет, "робинзонад" және жарыстар, жорықтар 
мен экспедициялар; туристер кештері, "кіші олимпиада ойындары", турнирлер (чемпионаттар), 
спорттық эстафеталар (оқушылармен, ата-аналармен); "Анам, әкем, мен-спорттық отбасы", "Ең 
спорттық сынып" жарыстарын ұйымдастыру және өткізу.
Ойын-сауық қарым-қатынасының ең көп тараған түрлері: "огоньки", дөңгелек үстелдер, 
дискотекалар, кештер, отырыстар, қалаға бару, мұражайларға бару, қызықты адамдармен 
кездесу; қызығушылықтары бойынша үйірмелер мен клубтардың, спорт секцияларының 
жұмысы; "ми шабуылдары", пікірталастар және интерактив.
Жаңа ойын түрлері танымал болады: қарқынды қарым-қатынас (мақсатты тренингтер, оқыту 
және дамыту зияткерлік және психологиялық ойындар), коммуникативтік-лингвистикалық 
(тренинг-қарым-қатынас, шығармашылық ойын кештері), коммуникативтік (дискуссиялар, ми 
шабуылдары, іскерлік, сюжеттік-рөлдік ойындар).
«Дүниетану» бойынша сыныптан тыс жұмысты өткізу қажеттілігі тек қана балалардың 
табиғат туралы көбірек білгісі келетініне байланысты емес.
«Дүниетану пәнін оқыту әдістемесі» бойынша сыныптан тыс жұмыс балалардың табиғатты 
тануға қызығушылығын дамытуға, олардың білімдерін практикада қолдануға, кәсіби бағдар 
беру жұмысын бастауға, жалпы зерттеу қызметін қалыптастыруға бағытталған.
Сыныптан тыс жұмыстағы әр түрлі іс-әрекет оқушыларға адамның табиғатпен байланысы 
туралы терең білімді меңгеруге, нақты өмірде экологиялық мәселелерді көруге, табиғатты 
қорғау бойынша қарапайым іскерлікті үйренуге, табиғатты пайдаланудың түрлі салалары 
мамандарымен қарым-қатынасқа психологиялық дайын болуға мүмкіндік береді. «Дүниетану 
пәнін оқыту әдістемесі» бойынша сыныптан тыс жұмыстың мақсаты кіші оқушының жеке 
тұлғасын жан-жақты дамытуға бағытталуы, сабақта оқыған материалды терең және саналы 
түрде меңгеруге ықпал етуі, пәнге қызығушылығын, өз бетінше білім алу және оларды 
практикада қолдана білу қабілеті мен ниетін дамытуы тиіс.
Сыныптан тыс сабақтарда оқушылар табиғатты, оның құрамдастарын және олардың ерекше 
белгілерін тереңірек және терең зерттейді, қоршаған ортамен байланысты ағзаларға көз 
жеткізеді, адамның табиғатқа әсерін көрнекі түрде көрсетеді. Бұл оларды табиғаттағы өзара 
байланысты, оның материалдылығын түсінуге әкеледі, әлемнің ғылыми бейнесі туралы ұғым 
қалыптасады. Сыныптан тыс жұмыста адамгершілік сезімдер мен мінез-құлық нормалары 
дамиды. Табиғатқа деген махаббат, оның байлықтарына ұқыпты қарау бірден келмейді.
Сыныптан тыс жұмыс тапсырылған іс үшін жауапкершілікті тәрбиелеу, бастаманы көрсету, 
принципті талап қою, өзара көмек көрсету және т. б. үшін кең өріс береді. Әсіресе, көпшілік 
шаралар тиімді: ертеңгіліктер, мерекелер, жорықтар, туған өлкеге экскурсиялар. Оқушылар 
бірге жұмыс істейді, қойылған мақсаттарға жету үшін қиындықтарды жеңеді. 
Жеке тұлғаның тәртіптілігін, табандылығын, ұқыптылығын және басқа да оң қасиеттерін 
тәрбиелеуге өсімдіктер мен жануарларды жинауда, көрнекі құралдарды дайындауда, тірі 
табиғат бұрышын мекендеушілерді күтуде сыныптан тыс жұмыс көмектеседі. 
Сыныптан тыс жұмыс эстетикалық тәрбие үшін қолайлы жағдай жасайды, табиғат 
құбылыстары мен заттарында әсемдікті қабылдау қабілетін дамыту, эстетикалық пайымдаулар 
мен шығармашылықты бағалау.
Мұғалімнің мақсатты басқаруында оқушылар табиғат сұлулығын көруге және көруге, 
түсінуге, бағалауға үйренеді,қоршаған ортаға эстетикалық көзқарас тәрбиелейді. 
Әсіресе, мұғалім балаларды табиғаттағы сұлулық пен үйлесімділікті терең және 
ойластырылған қабылдауға дайындайтын өнер құралдарын пайдаланған кезде табиғатпен 

44 
қарым-қатынас жасауға қолайлы. Табиғатқа экскурсиялар кескіндеме, әдебиет және Музыка 
туындыларымен танысқаннан кейін әлемнің көрінісін кеңейтеді, балаларды анағұрлым 
қадағалайды. Сыныптан тыс жұмыстың табысы, оның нәтижелілігі әр сабаққа материалды 
таңдауға, оны құру жоспары мен өткізу әдістемесіне байланысты болады.
Жаппай жұмыс барлық бастауыш сынып оқушыларын қатысуға тартуға мүмкіндік береді. Іс-
шараларға дайындық алдын ала басталады. Әр бала оған өзінің бейімділігі мен 
қызығушылықтарына қарай қатыса алады: сахнаны немесе сыныпты ресімдеу, музыка таңдау, 
сценарийдің мәтінін жаттықтыру, көрнекі материалдар мен т. б. дайындау.
Көпшілік табиғаттану мерекелері мен кештері әдетте ғылыми және көркемдік мазмұнды 
қамтиды. Дегенмен, мұндай іс-шара концерт емес, Дүниетану пәнін – ғылыми кеш (мереке) 
екенін есте сақтау маңызды. 
Бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылықтары мен бейімділігін дамытуда 
серуендер, экспедициялар мен жорықтар, табиғатқа үлкен маңызға ие. Олар күннің бір бөлігін, 
күні бойы немесе тіпті бірнеше күн алуы мүмкін. Көпкүндік жорықтар әдетте жазғы сауықтыру 
лагерінде өткізіледі. Бұл іс-шаралар көбінесе өлкетану сипатында болады және балаларды 
жергілікті су қоймаларының ерекшеліктерімен, пайдалы қазбаларды өндіру орындарымен, 
өсімдіктер мен жануарлардың жойылып бара жатқан түрлерімен таныстыру мақсатында. Сапар 
кезінде балалар жергілікті жерде бағдарланып, Жоспары мен картаны пайдалана білуді 
бекітеді. Бақылау мен әсер жорық күнделіктеріне жазылады.
Экологиялық соқпақ бойынша экскурсиялар жаппай жұмыстың қызықты түрі болып 
табылады. Онда оқушылар бағдарламалық материалдарды білуді бекітеді,адам мен табиғаттың 
өзара іс-қимыл нәтижелерін бағалау тәжірибесін, Табиғатта экологиялық сауатты мінез-құлық 
дағдыларын меңгереді.
Маршрутты таңдау кезінде келесі шарттарды сақтау керек:
- соқпақ жаппай бару үшін қолжетімді жерде салынады; 
- тропаның экологиялық ақпараттылығы бару үшін таңдалған кез келген табиғат объектісі 
табиғаттағы экологиялық тепе-теңдіктің дәлелі болуы тиіс; 
- маршрут бойында оқушылар табиғатты қорғау сипатындағы жұмыстарды орындауы тиіс 
(жасанды ұя салу орындарын ұйымдастыру, құмырсқаларды қорғау, бұлақты және т.б. тазалау). 
Бұл нысандар зерттеу үшін пайдаланылады. Сирек немесе жойылып бара жатқан өсімдіктері 
бар ботаникалық алаңдар сериясын салуға болады.
Арнайы қалқандарда белгілер қойылады. Олар маршрут бойынша қозғалысты 
ұйымдастыруға көмектеседі және соқпақтан өту кезінде ақпарат көзі болып табылады. Белгілер 
қоршаған ландшафтқа органикалық жазылуы және табиғи объектілерді жаппауы тиіс. Танысу 
үшін таңдалған объектілердің жанында аншлагтар орнатылады. Соқпақта мәтіндердің келесі 
түрлері қолданылады:
 Жалпы көрсеткіш және соқпақ схемасы
 Тәртіп ережелері.
 Ұрандар мен шақыру
 Жеке табиғи объектілер туралы мәліметтер
"Сіз білесіз бе...".
Мәтіндерді құрастыруға балалардың өздері қатысуы маңызды. Экологиялық соқпақта 
экскурсоводтар – бұл құрдастары арасында табиғатты қорғау идеяларын насихаттай алатын 
жақсы дайындалған оқушылар.

45 
Факультативтік сабақтар-оқушылардың оқу-танымдық қызметін ұйымдастырудың ерекше 
түрі. Факультативтер сыныптан тыс жұмыстың жаппай түріне жатады,олар мектеп курстарына 
қосымша болады. Мақсаты-оқушыларға мектеп бағдарламасынан асатын Дүниетану пәнін – 
ғылыми білім мен іскерлікті беру.
Үйірме жұмысының мақсаты – оқушыларды қызықтырып, табиғаттану білімін тереңдету 
және кеңейту, бақылау және тәжірибе жасау дағдыларын қалыптастыру. Жеке тәжірибелер мен 
эксперименттердің нәтижелері табиғаттану сабақтарында (мысалы, өсімдіктердің тыныс алуы 
мен қоректенуін зерттеу кезінде) қолданылуы мүмкін. 
Үйірмеге қатысатын балалар саны орта есеппен 10-15 адам. Қатысушылар құрамы ерікті, 
бірақ тұрақты болуы тиіс. Сабақтар аптасына 1 рет өткізіледі. Үйірме жүйелі түрде, алдын ала 
жасалған және бекітілген бағдарлама бойынша жұмыс істеуі тиіс. Үйірмедегі балалардың 
ұжымдық жұмысы үнемі жеке-дара. Сонымен қатар үйірме мүшелері бұқаралық ісшараларды 
дайындауға белсенді қатысады. 
Жеке жұмыс мұғалімнен өз еркімен тапсырма алатын мүдделі оқушылармен жүргізіледі. 
Мұндай жұмыс әдетте эпизодтық сипатқа ие және шын мәнінде үй және сабақтан тыс 
тапсырмаларды орындаудың бір түрі болып табылады.
Үй кітапханаларында табиғаттану тақырыбына арналған жақсы кітаптары бар көптеген 
балалар нақты сабаққа реферат немесе әдеби шолу дайындауға шақырылады. Кітаптар 
бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылығын дамытады, олардың ой-өрісін 
кеңейтеді. Табиғат туралы кітаптарды пайдалану ұсынылады: И. Акимушкин, В. Бианки, В. 
Герасимов, Ю. Дмитриев, И. Зверев, Н. Мағлұмат және т. б. Хабарламаны дайындаған кезде 
балаларды кітаптан тек маңызды, маңызды ақпаратты ғана таңдауға, ал қашуға – оларды 
мәтінді талдап, өз пікірін білдіруге үйрету керек. Оқушыларды қосымша әдебиеттермен 
танысуға итермелейтін сәтті тәсіл – иллюстрация пәнінің көрсетуі және сабақта кітаптан 
үзінділер оқу болып табылады.
Дүниетану пәнін – ғылыми білім беруде анықтамалық әдебиеттермен жұмыс істей білу өте 
маңызды. Бұл қабілет тірі табиғат бұрышында немесе оқу-тәжірибелік учаскеде жеке жұмыс 
кезінде қалыптасуы мүмкін.
Оқушы өзі күтетін өсімдіктер мен жануарлармен егжей-тегжейлі танысу үшін 
анықтамалықтар мен анықтағыштарды пайдалануы тиіс. 
Сынып оқушыларының қызығушылықтары мен бейімділігіне қарай табиғат, суреттер, 
маркалар, минералдар мен тау жыныстары туралы оқушылар жинаған ең жақсы 
фотосуреттердің көрмесін ұйымдастыруға болады.
Мұғалім жүйеде жүргізетін сыныптан тыс жұмыс және пәнге деген қызығушылықты 
қалыптастырады, оқушыларды өз бетімен білім алуға итермелейді.
Оқушылардың экологиялық тәрбиесі жүйеде жергілікті өлкетану материалдарын пайдалана 
отырып, сабақтастығын, біртіндеп күрделенуін және жеке элементтердің тереңдеуін ескере 
отырып жүргізілуі тиіс.
Төменгі сынып оқушыларын жергілікті табиғи ресурстарды қорғау жөніндегі практикалық 
істерге тарту қажет. "Дүниетану" курсы бойынша сыныптан тыс жұмыстар оқушыларды 
тәжірибелік қызметке енгізуге үлкен мүмкіндіктер береді, бұл бағытта әдіскерлер ерікті негізде 
құрылған және сабақтан тыс уақытта өткізілетін осы пәнді меңгерумен байланысты 
оқушылардың ұйымдастырылған және мақсатты білім берутәрбие жұмысын түсінеді.

жүктеу/скачать 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: