Ә коммуникативтік құзіреттілік: б проблеманы шешу құзіреттілігі

Сабақтың тақырыбы: 

Құзіреттілікке жеткізетін сабақтың 

мақсат-міндеттері:  

а) ақпараттық құзіреттілік: 

ә) коммуникативтік құзіреттілік: 

б

) проблеманы шешу құзіреттілігі

: 

Оқушылардың су туралы ұғымын еске түсіре 

отырып,бүгінмен ұштастырып табиғаттағы жерасты 

суларымен таныстыру, оның табиғаттағы маңызын 

түсіндңру. 

Тақырыптың мазмұнын ашу арқылы ойлау қабілеттерін 

арттыра отырып суды дұрыс пайдалануға жол сілтеу 

Жерасты суларын қалай шығатынын оны картадан, 

интерактивті тақтадан көрсету арқылы түсініктерін 

қалыптастыру кеңейту. 

Сабақтың әдісі:

 

Кӛрнекілік, практикалық,сӛздік

 

Пәнаралық байланыс:

 

Бейнелеу, әдебиеттік оқу

 

Су туралы мақал

-

мәтелдер 

 

Таулы жер бұлақсыз болмас,

 

Сулы жер құрақсыз болмас

  

Су жүрген жер береке,

 

Ел жүрген жер мереке.

 

Су 

- 

ырыстың көзі,

 

Еңбек кірістің көзі.

 

Тау кезеңсіз болмас,

 

Өлке өзенсіз болмас

. 

Көлдің көркі құрақ,

 

Таудың көркі бұлақ

  

Бар екен бір мақұлық өзі жансыз, 

Келеді кей жері әлді, кей жері әлсіз. 

Кеудесі жерден шығып, жерге кірген, 

Шешуін мұның біраз ойланарсыз. 

Жерасты сулары дегеніміз 

- 

жер қыртысын құрайтын 

тау жыныстарының 

аралығындағы су.

 

 

Бұлақ

 – жер бетіне шығып жатқан табиғи жер асты 

су

 көзі. 

Ол 

таулы

, 

қыратты

 аймақтарда, 

өзен

, 

көл

 жағаларында жиі 

кездеседі. Бұлақтың арынсыз және арынды түрлері бар. 

Арынсыз бұлақ ылғалды жылдарда, көктемде қар ерігеннен 

кейінгі және жауын-шашынды кезеңдерде жер бетіне таяу 

жатқан грунт суы деңгейінің көтерілуінен пайда болады. Оны 

әдетте 

тұма

 деп атайды. Құрғақшылық 

. 

жылдары, ылғалсыз 

жаз айларында мұндай бұлақтың суы тартылып қалады. 

Арынды су көзі – 

артезиан

 (арынды) суынан бастау алып, 

сай-жылғаларда, 

өзен

 мен 

көл

 бойында немесе 

тау-тастардың

 

терең жарықтарынан шығатын бұлақты қайнар деп атайды. 

Артезиан сулары

  

Республикада артезиан алаптары табылды. Олардың ауданы 

Балқаш

 

сияқты 70 

көлдің көлеміне тең. «Артезиан» сөзінің төркіні 

Францияның

 

Артуа 

провинциясында 1126 ж. шыңырау құдық казылып, су алынуына байланысты 

аталған. Бұл 

- 

су өткізбейтін қабаттар арасындағы кездесетін қысымы күшті жер 

асты суы. Артезиан сулары платформалар мен ойпаттарда, тау аралық 

ойыстарда кездеседі. Қазақстанда тұщы артезиан сулары 50

-

2700 м, ал тұзды 

және ащы су онан да тереңде жатыр. Каспий маңы ойпатында 10

-

23 км

-

ге 

жетеді. Мысалы, 

Мойынқұмда

 300-

500 м тереңдікте 50 мың шаршы км жерді 

алып жатқан тұтас әсер асты теңізінің бар екені анықталды. Оның суы ішуге де, 

егін суаруға да жарамды. Қызылқұмда 80

-

300 м тереңдікте жатқан орасан зор 

жер асты су алабы табылды. Жер асты суы республиканың басқа да 

аудандарынан, атап айтқанда, солтүстік облыстардан да табылды. 

Алматы

 

қаласы, 14 облыс орталығы, 200

-

ден астам аудан орталықтары, өнеркәсіп және 

3500-

ден астам ауыл шаруашылық кәсіпорындары мен елді мекендері қазірдің 

өзінде жер асты суымен камтамасыз етіледі. 100 млн гектардай жайылымдарды 

суландыруға, 50 мың гектардай егістікті суаруға мүмкіндік алады. Таяу жылдар 

ішінде жер асты суы бұдан да кең пайдаланылатын болады. Қазақстанда жер 

астынан ыстық (термальды) су табу үшін барлау жұмыстары жүргізіліп отыр. 

Термальды жер асты суы 

өнеркәсіпте

, сондай

-

ақ үйлерді, жылыжайды, 

фермаларды және моншаларды жылыту үшін пайдаланылады.

 

Қазақстанның жер асты 

сулары

 

 

Қазақстан Республикасында

 

жер асты суларының едәуір қоры бар. 

Оның пайдаланылатын болжамды қоры 55 млрд м3/жыл деп есептеледі. 

Барланған 456 кен орны мен 122 телімнен жылына 16 млрд текше метр 

тұщы және тұздылығы аз су қорларын пайдалануға болады деп 

белгіленген. 

Жер үсті сулары

 

секілді жер асты сулары да өте

-

мөте 

әркелкі болып бөлінген. Бұл қорлардың 70%

-

нан астамы еліміздің 

оңтүстік және батыс аймақтарында. Жер асты суларының барланған 

жалпы қорынан 261 кен орны (57%) мен 71 телім (58%) пайдаланылады. 

1996

 

ж. мөлшермен есептегенде жер астынан алынған 1,5 млрд текше 

метр судың 66%

- 

ы шаруашылық

-

ауыз су қажеттеріне, 23%

- 

ы өндірістік

-

техникалық қажеттерге, жүйелі суармалауға 3,7 және жайылымдарды 

суландыруға 7,3%

-

ы пайдаланылды. 

Тұщы

 

және 

тұздылығы

 

аз жер асты 

суларынан басқа Қазақстан Республикасының аумағында 

минералды 

сулардың

 

45 кең орны барланған, оның тиянақталған қоры жылына 11 

млн текше метр деп есептеледі. 

 

2011-

2020 жылдарға арналған “Ақ бұлақ” бағдарламасын 

жүзеге асыру барысында мынандай негізгі мәселелерге баса 

назар аудару қарастырылған: қолда бар сумен жабдықтау 

жүйелерін қайта жарықтандыруда және жаңа сумен 

жабдықтау нысандарының құрылысын салған кезде

  

жүйелі 

жұмыс жүргізу, елді мекендердегі сумен жабдықтау жүйелерін 

тиімді пайдалануды қамтамасыз ету, сумен жабдықтау 

нысандарын қаржыландыруға жеке меншік капиталды кеңінен 

тарта отырып, су шаруашылығы саласының 

инвестициялық тартымдылығын арттыру, тұрғындарды 

сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету үшін жерасты су 

көздерінің әлеуетін барынша кең пайдалану, сумен 

жабдықтау жүйелерін жобалаудың сапасын арттыру, су 

шаруашылығы саласына мониторинг

  

жүргізу жүйесін 

қалыптастыру.

 

 Алматы, Жамбыл, Қарағанды облыстарының шегінде, Балқаш-Алакөл 

ойысында, теңіз деңгейінен 340 м биіктікте жатыр.  

Теңіз деңгейінен 340 м-де жатыр 

Ұзындығы: 605 км 

Ені: 9-дан 74 км дейін 

Ауданы: 16,4 мың. км² 

Көлемі: 112 км³ 

. Қазіргі кезде Арал теңізі екі су айдынына Үлкен және Кіші теңізге бөлінген. 

Арал теңізіндегі суы тартылған бөліктің ауданы 30 мың км2 жетеді. 

Ғалымдардың есептеуі бойынша, теңіз табанынан атмосфераға жылына 200 

млн тоннаға дейін тұзды шаң-тозаң ұшады. Теңіз суының шегінуінен оның 

жағалауындағы 800 гектар тоғай, жануарлар дүниесі жойылып, теңіз 

айналасы бұл күнде тіршілігі жоқ құмды, сортаң жарамсыз жерлерге 

айналды. Теңіз суының тартылуынан мұнда теңдесі жоқ 

Барсакелмес қорығы

 

жойылды 

Іштен түртіп кӛп шұқыр.

 

 

Ақ боз атым арынды,

 

Ақ кӛйлекке малынды,

 

Таудан тасты атқылап,

 

 

Жылт

-

жылт еткен,

 

Жырадан ӛткен.

 

 

Бар екен бір мақұлық ӛзі жансыз,

 

Келеді кей жері әлді, кей жері әлсіз.

 

Кеудесі жерден шығып, жерге кірген,

 

Шешуін мұның біраз ойланарсыз.

 

 

 

 

Қайда қазған,

 

Тағдырда жазған,

 

Барлық жұртқа бір ана.

 

 

Күн ана

 

Әлемге қуатты,

 

Сәуле мен шуақты

 

Алып күн беріп тұр,

 

Жарық күн –

 

кӛрік күн.

 

Жер ана

 

Аялар анамыз,

 

Саялар панамыз.

 

Құлпырған тірлікпен 

Жер құтты гүл 

біткен.

 

Су ана

 

Ӛңірдің ӛзені 

- 

Ӛмірдің 

ӛзені.

 

Сусыз жер 

- 

ӛмірсіз,

 

Нусыз ӛңір –

 

тұз.