Е. О. Алауханов (гылыми редактор)

Б. Омарова 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
136 
ISSN 1563-0242 
1
 
Акопов А.И. Основы издательского дела: учебное 
пособие  для  студентов,  обучающихся  по 
специальности «журналистика». - Тольятти, 2005. 
2
 
Кузнецов  Б.  А.  Экономика  и  организация  изда-
тельской деятельности. - М.: Астрель, 2006. 
3
 
Майсурадзе  Ю.Ф.  и  др.  Энциклопедия  книжного 
дела. - М.: Юристь, 1998. 
4
 
Стефанов С.И. Полиграфия для рекламистов и не 
только. - М.: Гелла-принт, 2002. 
5
 
Джон  Пикок.  Издательское  дело.  Книга  от  за-
мысла до упаковки. - М.: ЭКОМ, 2002. 
 
 
В статье рассмотрены проблемы издательско-полиграфической отрасли, такие, как низкая квалификация специалистов 
издательского  дела,  недостаточная  государственная  поддержка  издательско-полиграфических  комплексов,  отсутствие 
нормативно-правовых  документов,  обеспечение  полиграфическими  материалами,  несоблюдение  требований  стандартов 
издательского дела и проблемы книгораспространения. 
 
The  article  considers  the  problems  of  publishing  and  polygraphic  industry,  such  as,  low  qualification  of  specialists  in  the 
publishing  business,  a  lack  of  state  support  for  the  publishing-poligraphic  complexes,  the  lack  of  normative-legal  documents, 
provision  of  printing  materials,  non-observance  of  requirements  of  standards  in  the  publishing  business  and  the  problems  of  book 
distribution. 
 
Л. Мухамадиева 
Авторский бренд как издательский проект: зарубежный опыт 
Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы 
УДК 655.4 
Аннотация.  Статья  посвящена  актуальным  вопросам  формирования  авторского  бренда.  Автор  рассматривает  на 
примере  зарубежного  проекта  издательскую  интерпретацию  произведений  британского  автора  Джоан  Роулинг. 
Изучение  зарубежного  издательского  опыта  создания  авторских  брендов  представляет  особый  интерес  для 
казахстанского книгоиздания, активно строящего новую издательскую политику в области промоушена и рекламы. 
Феномен  успеха  Джоан  Роулинг  заслуживает  внимания  и  пристального  изучения  издателей,  редакторов, 
книгораспространителей. 
Бренд. Опыт. Издательский проект.
 
Издательские проекты, как правило, начинаются 
с поиска талантливого автора. Именно они в случае 
удачи  создают  высокий  рейтинг  и  популярность 
издательству,  коммерческий  успех  и  финансовую 
стабильность  его  сотрудникам.  Поэтому  важной 
организаторской  задачей  любого  издательства 
является создание авторского ядра: к нему редактор 
обращается за новыми идеями и советами, отзывами 
на новую рукопись и новыми произведениями. 
В то же время главные риски для издателя также 
связаны 
с 
авторами. 
Перечень 
возможных 
форсмажорных  ситуаций  необычайно  широк  и 
разнообразен: разногласия с авторами, перекупка его 
конкурентами,  автор  «исписывается»,  перестает 
быть популярным и т.п. 
Пути  и  формы  поиска  авторов  многообразны. 
Особенность  современного  периода  такова,  что 
издательства  «предпочитают  работать  с  уже 
сложившимся  пулом  авторов,  возможность  по-
явления новых имен, не имеющих медиастатуса или 
сетевого  читателя  к  моменту  обращения  в 
издательства, крайне мала» [1]. 
Продвижение  успешного  автора  как  бренда 
может  обеспечить  издательство  работой  на  8090%. 
Таких  «звездных»  издательских  проектов  даже  в 
мировом  масштабе  немного,  а  в  Казахстане  и  вовсе 
единицы.  Поэтому  изучение  зарубежного  опыта 

Л. Мухамадиева 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
137 
ISSN 1563-0242 
каждого  из  них  довольно  интересно  для  всех,  кто 
занимается издательской деятельностью. 
Последние  десять  лет  в  топовых  издательских 
брендах список авторов, пишущих в жанре 
«фэнтези»,  возглавляет  английская  писательница 
Джоан Роулинг. Надо отметить, что на сегодняшний 
день  «фэнтези»  -  самый  популярный  жанр 
литературы  со  своей  особой  стилистикой  и 
смысловой 
нагрузкой. 
Популярности 
автора, 
конечно,  в  немалой  степени  способствуют  активная 
экранизация  ее  произведений,  перевод  на  многие 
языки,  выпуск  книги  в  связке  с  игрой,  создание 
авторского  фан-клуба,  а  также  сайтов  для  тех,  кто 
пишет  фанфики  о  Гарри  Поттере  и  других  героях 
Роулинг  [2]  и  т.п.  Сама  Джоан  Ро-улинг  начинала, 
как  и  многие  авторы,  с  детских  рассказов.  В  шесть 
лет  она  показала  матери  свой  первый  опыт  - 
историю  про  приключения  кролика  по  имени 
Кролик, который заболел корью. Конечно, возникает 
прямая  ассоциация  с  Кроликом  из  Алисы  в  стране 
Чудес, но это был Кролик Джоанны Роулинг. Позже 
книги  писательницы  также  будут  вызывать 
ассоциации, их даже будут называть вторичными, но 
это  будут  совершенно  оригинальные  книги 
талантливого 
автора, 
Д. 
Роулинг. 
В 
ее 
произведениях  соблюдается  важнейшее  условие 
художественности  -  оригинальность  авторской 
манеры,  творческого  почерка  писателя.  Здесь 
сказываются  коренные  свойства  художественного 
образа - синтез объективного и субъективного начал, 
органическая 
включенность  личности  автора. 
Подлинно  художественный  образ  главного  героя 
неповторим и  является отражением духовного мира 
его творца. 
Интересен путь Д. Роулинг в литературу. Джоан 
окончила  университет  Эксетера  в  Девоне,  где 
изучала французский язык и литературу. 
Какое-то  время  работала  секретарем-переводчиком, 
но  этот  путь  был  явно  не  для  нее.  Объявление  в 
газете  подтолкнуло  Джоан  уехать  из  Англии  в 
Португалию, 
преподавать 
английский 
и 
французский  языки.  Там  она  знакомится  с  те-
левизионным  журналистом  Жоржем  Арантесом,  с 
которым решает связать  свою судьбу. Вскоре  у  них 
рождается  дочь  Джессика.  Но совместной  жизни не 
получилось,  после  бесконечных  ссор  и  примирений 
Джоан  забирает  трехмесячную  дочь  и  уезжает  в 
Эдинбург. 
Это 
тяжелый 
период 
в 
жизни 
писательницы.  Здесь  она  снимает  комнату  и 
дописывает  роман,  единственный  источник  дохода 
на  тот  момент  -  государственная  помощь. 
Задумывался  роман  как  путешествие  в  волшебный 
мир, где все устроено по своим правилам и законам. 
Элементы  фантастики,  магии  искусно  вплетены  в 
повествование.  Автору  удалось  воплотить  в  своем 
произведении  извечную  мечту  человека  о  чуде, 
возможности  творить  добро  и  противостоять  злу. 
Своего  героя  писательница  увидела  из  окна  поезда, 
это  был  мальчик  в  очках  со  шрамом  на  лбу.  Да  и 
звучная  фамилия  для  него  была  уже  припасена,  с 
мальчиком по фамилии Поттер она играла в детстве. 
Роулинг  вспоминает,  что  писала  роман  о  Гарри 
Поттере, когда ей было очень плохо и хотелось чего-
то достичь. 
«Как  и  многие  писатели,  Джоан  не  начинала 
сразу  связное  повествование,  а  лишь  делала 
отрывочные  наброски,  которые  складывала  в  ко-
робку  из-под  туфель.  К  примеру,  не  написав  еще  и 
абзаца первой главы, она уже до мелочей продумала 
правила  волшебной  игры  квиддич»  [3].  Имена 
героев,  названия  различных  предметов  и  видов 
занятий, как и сами идеи для семи романов о Гарри 
Поттере,  приходят  в  голову  случайно,  уверяет 
писательница.  «Понятия  не  имею,  откуда  они 
берутся, - рассказывает Роулинг. - Вся радость была 
бы  для  меня  испорченной,  если  бы  вдруг 
выяснилось,  что  у  меня  просто  есть  маленькая 
извилина в мозгу, которая заставляет меня думать о 
невидимых платформах поездов» [4]. 
Джоан  признает,  что  некоторые  персонажи 
похожи  на  ее  знакомых,  однако  в  авторском  во-
ображении  реальный  образ  трансформируется 
иногда до неузнаваемости, превращаясь в книжный. 
Так  профессор  Снейп  и  Гилдероя  Локхарт 
начинались как копии знакомых Роулинг, однако на 
страницах  книги  изменились  до  неузнаваемости. 
Гермиону  автор  «списала»  с  себя  одиннад-
цатилетней.  А  вот  главный  герой  для  экранизации 
романов  о  Гарри  Поттере  попал  в  фильм  уже  с 
магической  среды  -  Дэниел  Рэдклифф  ассистировал 
на  выступлениях  самому  Дэвиду  Копперфильду. 
Впоследствии  продюсер  Дэвид  Хьюман  вспоминал, 
что с первого взгляда распознал в Рэдклиффе Гарри 
Поттера.  Однако,  чтобы  получить  его  согласие  на 
съемки, пришлось долго убеждать родителей парня. 
Писательница  провела  колоссальную  работу  по 
сбору фактической информации для книги; собирала 
необычные названия среди растений, средневековых 

Л. Мухамадиева 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
138 
ISSN 1563-0242 
святых,  в  картах,  словарях  и  даже  на  памятниках 
жертвам 
войны. 
Большинство 
заклинаний 
вымышлены,  но вот идея спортивной  игры  квиддич 
пришла  писательнице  в  голову  во  время  ссоры  со 
своим  тогдашним  парнем  в  Манчестере.  «Я  всегда 
мечтала увидеть игру, в которой одновременно было 
бы  больше  чем  один  мяч.  Идея  меня  просто 
поразила.  С  магловских  видов  спорта  квиддич 
напоминает  баскетбол,  который  я  больше  всего 
люблю  смотреть»,  -вспоминает  Роулинг,  добавляя, 
что  она  все  еще  сохраняет  тетрадь  не  только  с 
записями,  но  и  с  диаграммами  и  предыдущими 
названиями всех мячей [4, с. 4]. 
Свою  книгу  Джоан  Роулинг  разослала  ли-
тературным  агентам.  Кто-то  отвечал,  что  они 
слишком  серьезны  для  детей,  кто-то  присылал 
обратно,  даже  не  читая.  Однако  в  1995  году  все 
изменилось. 
Ее 
новый 
литературный 
агент 
Кристофер  Литтл  отвез  роман  «Гарри  Поттер  и 
Философский камень» на Франкфуртскую книжную 
ярмарку. 
Книга 
приглянулась 
известному 
британскому  издательству  «Блумсбери»,  которое 
приобрело  роман  за  четыре  тысячи  долларов. 
Завершению работы над книгой способствует также 
грант  на  8  тысяч  фунтов  от  шотландской  Рады  по 
вопросам культуры и искусства. 
Первый  тираж  «Гарри  Поттера»  был  пятьсот 
экземпляров.  Но  уже  через  четыре  дня  в  ведущих 
английских  газетах  появились  благосклонные 
рецензии. Американские представители, славящиеся 
деловым 
чутьем, 
выкупили 
права 
для 
тиражирования  в  США  за  100  тысяч  долларов  - 
абсолютный  рекорд  для  детского  писателя-
дебютанта.  Книга  стала  сенсацией  и  мировым 
бестселлером,  получила  награду  «Детская  книга 
года». 
Настоящее  имя  писательницы  -  Джоан  (Джо-
анна)  Роулинг.  Третье  имя  появилось  позже.  И  это 
тоже  был  издательский  ход.  Им  хотелось,  чтобы 
книги  писательницы  раскупались  и  мальчиками, 
поэтому было решено не выписывать  полное имя,  а 
лучше  имена  оформить  как  инициалы.  Роулинг 
выбрала  для  второго  инициала  имя  своей  бабушки, 
Кэтлин, и звучало оно красиво 
-  JK  Rowling.  И  первое  время  хитрость  издателей 
работала, автора Гарри Поттера признали и девочки, 
и  мальчики.  В  дальнейшем  это  не  было  камнем 
преткновения для признания и общения. 
Книга  с  успехом  путешествовала  по  свету. 
Джоан  Роулинг  наконец  получила  долгожданную 
финансовую  свободу  и  могла  посвятить  себя  ли-
тературе. Уже  летом 2000 года было  продано  более 
35  миллионов  экземпляров  первых  трех  книг  на  35 
языках.  Состояние  детской  писательницы  выросло 
на  480  миллионов  долларов.  Пришло  признание, 
слава и богатство. 
Вся  история  Гарри  Поттера  уместилась  в  семи 
книгах  -  «Гарри  Поттер  и  философский  камень» 
(1997),  «Гарри  Поттер  и  тайная  комната»  (1998), 
«Гарри  Поттер  и  узник  Азкабана»  (1999),  «Гарри 
Поттер  и  Кубок  огня»  (2000),  «Гарри  Поттер  и 
Орден  Феникса»  (2003),  «Гарри  Поттер  и  Принц-
полукровка» (2005), «Гарри Поттер и Дары смерти» 
(2007). 
После  признания  жизнь  Роулинг  пошла  совсем 
по  другому  сценарию  -  интервью,  участие  в 
телевизионных программах и шоу, автограф-сессии, 
выступления  и  туры  по  Европе.  Тихая,  уединенная 
жизнь  осталась  позади,  теперь  каждый  шаг  был  на 
виду.  Изменилась  и  личная  жизнь  -  в  2001  году 
Джоан  Роулинг  вторично  вышла  замуж  (за  врача-
анестезиолога  Нейла  Мюррея,  от  которого  родила 
сына и дочь). 
Магия  и  волшебство  в  книге  -  обычное  дело, 
однако  иногда  странные  вещи  случаются  и  в  ре-
альной  жизни.  На  гребне  популярности  книгу  о 
Гарри Поттере ждала еще одна неожиданность 
-  из  реальности.  На  кладбище  недалеко  от  Тель-
Авива  обнаружили  могилу  девятнадцатилетнего 
рядового  Королевского  полка  Великобритании, 
полного  тезки  литературного  персонажа  -  Гарри 
Поттера.  Благодаря  творчеству  Дж.  К.  Роулинг, 
могила  стала  привлекать  множество  туристов,  и  ее 
даже  добавили  в  официальный  список  досто-
примечательностей. 
Роулинг  известна  не  только  своими  книгами  о 
мальчике-волшебнике.  Например,  произведение 
«Фантастические  животные  и  где  их  искать»  (2001 
год)  -  своеобразный  учебник  по  дисциплине  «Уход 
за  магическими  существами».  В  2008  году  вышла 
еще  одна  книга  Джоан  Роулинг  «Сказки  барда 
Бидля».  Они  были  написаны  писательницей  для 
близких  людей.  Рукопись  существовала  лишь  в 
шести  экземплярах,  написанных  и  нарисованных  от 
руки.  Готовится  к  выпуску  новая  книга  Джоан 
Роулинг. Фантазия автора не иссякает. 

Л. Мухамадиева 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
139 
ISSN 1563-0242 
Казахстанские  издатели  только  растят  своих 
авторов.  Учатся  быть  по-особому  заинтере-
сованными  произведением,  глубоко  понимать 
специфику  художественного  творчества,  уважать 
писательский талант. Непреложная истина состоит в 
том,  что  автору  нужен  благоприятный  климат, 
способствующий 
совершенствованию 
его 
произведений.  Выпуск  художественного  текста 
всегда  связан  с  тайнами  творчества,  созидания  и 
особенностями 
издательских 
процессов. 
С 
искусством  литературное  произведение  связывают 
предмет  и  функции,  с  издательским  делом  - 
читательский  адрес  и  целевое  назначение  изданий. 
«Чтобы  качественно,  грамотно  подготовить  к 
изданию 
литературно-художественное 
произ-
ведение,  необходимо  понять  его  свойства  как 
произведения искусства, а также его специфику как 
литературного  труда.  Тогда  редактор  сможет 
эффективно  обеспечить  издательскую  интерпре-
тацию работы автора» [5]. 
Книжная  индустрия  Казахстана  только  при-
спосабливается  к  новым  условиям  тиражирования 
новых  имен.  Есть  с  кого  брать  пример,  так  как 
современные  издательские  проекты  строятся  по 
одному образцу. Прежде чем запускать издательский 
проект,  нужно  понять  его  цели  и  возможности: 
ориентироваться  в  читательском  спросе,  знать 
запросы  отечественной  аудитории,  целевую  группу 
данного  вида  литературы,  уметь  в  нужном  формате 
и качестве «доносить» продукт до потребителя и т.д. 
Коммерческие  авторы  превращаются  в  бренды, 
условия  популярности  которых  -  узнаваемость  и 
присутствие.  Профессиональные  издатели  знают, 
что обязательным составляющим авторской карьеры 
является  «само-промоушен:  встречи  с  читателями, 
автограф-сессии,  интервью,  блоги,  лекции  и 
видеоуроки  и  другие  формы  паблисити»  [1,  с.  70]. 
Процесс  этот  идет  очень  медленно.  К  сожалению, 
можно  легко  представить,  что  было  бы  с  Джоан 
Роулинг,  родись  она,  например,  в  небольшом  селе 
под  Карагандой:  в  лучшем  случае  фрагмент  ее 
произведения  был  бы  опубликован  в  журнале.  А 
потом о ней бы забыли, и, скорее всего, она так бы и 
осталась  безвестной  чудаковатой  писательницей, 
пишущей некую «абракадабру». 
 
Литература: 
 
1 Книжный бизнес в 2012 году: прогнозы и пер-
спективы // Книжная индустрия. - 01. 2012. 
-  С. 69. 
2 http://fanfikgp.beon.ru/ 
3
 
Биографическая статья о Дж. Роулинг. http:// 
potter.claw.ru/ 
4
 
Роулинг,   Джоан.   http://ru.wikipedia.org/ 
wiki/ 
5  Редакторская подготовка изданий: учебник / 
под ред. С.Г. Антоновой. - М.: Логос, 2004. 
-  С. 194. 
 
 
Мақала авторлық брендті қалі>ттастыруда туындайтын өзекті мәселелерге арналған. Автор шетелдік баспа жобаларында 
британдық Джоан Роулинг шығармалары негізінде баспа интерпретациясын қарастырды. Шетелдік баспа ісінің тәжірибесін 
үйреніп, авторлық бренд қалыптастыру кітап шығару саясатындағы алға басушылық пен жарнаманы белсенді түрде жүзеге 
асыруға  ерекше  ұмтылыс  тудырады.  Осы  ретте  Джоан  Роулинг  жетістіктерінің  феномені  баспагерлерді,  редакторларды, 
кітаптаратушъгларды кітап ісін игеруге толыққанды жұмылдырып, оған көңіл бөлуге қызмет етеді. 
Article is devoted to topical issues of formation of an author's brand. The author considers on an example of the foreign project 
publishing interpretation of  works British author Joanne Rowling. Studying of foreign publishing experience of  creation of author's 
brands  is  of  special  interest  for  the  Kazakhstan  book  publishing  which  is  actively  building  new  publishing  policy  in  the  field  of 
promotion and advertizing. The phenomenon of success of Joanne Rowling is worthy also fixed studying of publishers, editors. 
 
М. Майлықұтова 
 
Кітап шығару ісін мемлекеттік қолдаудың әлемдік тәжірибесі 
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы қ. 
УДК 655/4/.5; 655.55 

Л. Мухамадиева 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
140 
ISSN 1563-0242 
Аңдатпа.  Мақалада  Қазақстан  кітап  басу  және  кітап  тарату  жүйесінің  проблемалары  қарастырылған.  Шетелдік 
және отандық басылымдардың ҚҚС пайыздық көрсеткіші келтірілген. Автор Қазақстан кітап басу ісінің нормативті-
құқықтық  базасының  жоқтығына  назар  аудартады.  Баспа  және  кітап  тарату  ісін  мемлекеттік  қолдаудың  әлемдік 
тәжірибесі және заңнамалық аспектілері сарапталады. 
ҚҚС-қосымша құн салығы 
 
Көптеген 
елдердің 
баспагерлері 
жалпы 
қоғамның 
қажеттіліктерін 
қанағаттандыруға 
бағытталған әлеуметтік маңызы бар әдебиет-тердің 
түрлерін шығаруда мемлекетік қолдау-дың тікелей 
және  жанама  екі  түрі  бар.Тікелей  қолдау  бүтіндей 
кітап  өндірісін  дамыту  үшін,  әсіресе  ұлттық 
сипаты  бар  жекелеген  баспалық  жобаларды,  кітап 
саудасымен 
айналысатын 
фирмалар 
мен 
кітапханаларды, сондай-ақ кітап экспорты, құқығы, 
баспа  және  полиграфиялық  қызметтерді  орындау 
мақсатында 
мемлекеттік 
субсидияларды 
пайдаланумен  жүзеге  асады.  Тікелей  мемлекеттік 
қолдау  көрсету  жүйесінде  француз  моделі 
толыққанды  түсінік  береді  (Еуропа  Кеңесінің 
мәдениет  комитетінің  терминологиясы  бойынша). 
Француз  өкіметі  тарапынан  баспагерлерді  қолдау 
Мәдениет  министрлігімен  жүйеленеді.  Оның 
құрамында  кітап  ісінің  құқықтық,  салықтық, 
әлеуметтік  мәселелерін  шешуді  жүзеге  асыратын 
арнайы Оқу және кітап басқармасы құрылған. Бас-
қармаға, 
сонымен 
қатар 
француз 
кітабын 
шетелдерге 
жіберу, 
сараптамашы-баспаларды, 
әртүрлі  мемлекеттерде  француз  кітабын  сататын 
дүкендерді  қолдау,  француз  кітап-тарын  шетел 
тілдеріне  аудару  үшін  шетелдік  баспаларға  көмек 
көрсету  сияқты  міндеттер  тапсырылған.  Басқарма 
кітап  оқуды  насихат-тайтын,  кітаптың  қоғамдағы 
рөлін  арттыратын  шараларды  жүзеге  асырумен 
айналысады. 
Францияда жазушылар шығармашылығына, кітап 
шығаруды  дамытуға  тікелей  Ұлттық  әдебиет 
орталығы  ықпал  етеді.  Орталық  қол-дау  көрсетіп 
отырған  ең  ірі  жобалар  барлық  француз  тілді 
философтардың еңбектерін, В.   Гюгоның    толық   
шығармалар   жинағын басып шығару, қашықтағы 
әдеби  әлемге  қолдау  көрсету  болып  табылады. 
Тікелей  мемлекеттің  қолдауы  Испания,  Италия, 
Португалия,  бірқатар  Скандинавия  елдерінде, 
Оңтүстік  Корея,  Бразилия,  Канада  сияқты  елдерде 
жүзеге  асуда.  Баспа  ісіне  мемлекет  тарапынан 
көңіл  бөлудің  жанама  түрі  көптеген  елдерде 
қолданыста.  Жанама  қолдау  көрсету  бүтіндей 
баспа жүйесіне немесе ғылыми, оқулық т.б. сияқты 
жекелеген  түрлеріне  де  әсер  етеді.  Оның  ішіндегі 
маңыздысы  -  мемлекеттік  саясаттың  салық 
жүйесіне  қатыстылығы.  Салық  туралы  айтар 
болсақ,  баспа  ісі  дамыған  елдерде  кітап 
шығарушыларға 
айтарлықтай 
жеңілдіктер 
қарастырылмаған.  Дегенмен  де  бірқатар  елдерде 
салық  төлеуде  басымдықтар  бар.  Ереже  бойынша, 
бұл  өндіріске  жұмсалатын  қаржыға  байланысты 
(Франция, 
Германия, 
Италия, 
Норвегия, 
Швейцария,Ұлыбритания,  Нидерланды,  Мексика). 
Оңтүстік  Кореяда  шағын  баспа  кәсіпорындарына 
салық 
төмен-детілген. 
Жапонияда 
баспалар 
жергілікті салықтан босатылған. 
Кейбір  мемлекеттік  қолдаудың  негізінде  баспа-
лар  қосымша  құн  салығын  төлеу  барысында 
басымдық 
алады. 
Бразилия, 
Ұлыбритания, 
Норвегия, Оңтүстік Корея, т.б. елдерде кітап ісінде 
қосымша  құн  салығы  мүлде  ұсталмайды.  Еуропа 
елдерінің басым көпшілігінде қосымша құн салығы 
басқа  тауарларға  қарағанда  кітапқа  төмен 
салынады.  Германияда  қосымша  құн  салығының 
номиналды  көрсеткіші  16  пайыз  болса,  кітапқа 
салынатын  салық  7  пайызды  құрайды:  Францияда 
19,6-5,5%,  Грекияда  18-4%,  Испанияда  16-4%, 
Португалияда 17-5% пайыз[1]. 
Еуропалық  Одақтың  басқару  органдары  1991 
жылы  Еуропалық  одаққа  мүше  елдерде  қосымша 
құн  салығына  бірдей  мөлшер  енгізу  қажеттілігі 
туралы 
шешім 
қабылдады. 
Қосымша 
құн 
салығының  номиналды  мөлшері    15  пайыз  болса, 
онда  авторлық  құқыққа  (оның  ішінде  баспа  өнімі 
бар)  5  пайыз  мөлшеріндегі  жеңілдетілген  салық 
енгізіледі.  Кітапқа  құн  салығы  ұсталмайтын 
елдерде (Ұлыбритания, Норвегия, Швейцария) осы 
тәжірибені өзгертпеуге шешім қабылданған. 
 
 
 

М. Майлықұтова 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
141 
ISSN 1563-0242 
Кітап  баспасы  дамыған  барлық  елдерде  кітап 
экпорттауда  өз  баспагерлеріне  құқықтық  және 
қаржылай  көмек  береді.  Мысалы,  Нидерландта 
дамушы  елдерге  голландық  баспалар  шығаратын 
ғылыми-техникалық  әдебиеттерді  алуға  субсидия 
бөледі.  Мем-лекеттік  қаржыландыру  мен  Британ 
кеңесінің  бақылауымен  ағылшын  баспалары 
дамушы елдерге арнап, оның ішінде оқулықтар да 
бар,  кітап  шығаруды  жүзеге  асыруда.  Испанияда 
ол  қаражат  экспорттық  тасымалды  кеңейтуге 
жұмсалатын  болса,  онда  баспагерлер  салықтан 
толықтай босатылады. 
Кез  келген  қоғамда  ақпараттық  үдерістер  осы 
салада 
мемлекеттік 
саясатты 
іске 
асыру 
жолдарымен  реттеледі.  Мемлекет  осыған  сәйкес 
заң  актілерін  шығарумен  және  қаржы-эко-
номикалық  жеңілдіктер  жасау  арқылы  тікелей 
және  жанама  түрде  ықпал  ете  алады.  Біздің  ойы-
мызша,  мемлекет  кітап  шығару  ісін  ұзақ  мерзімді 
мәселе  ретінде  қарастырып,  нақты  көңіл  бөлмей 
отыр.  Кітап  ісінің  бірқатар  жалпы  мәселелері 
шешілмеген,  атап  айтқанда:  құқықтық,  салық-тық, 
және әлеуметтік. Оның ішінде: 
•
 
кітап  саласы  мемлекеттік  деңгейде  жет-
кілікті  реттелмей  келеді.  Еліміздегі  кітап  ісінің 
қарқынды  дамуына  бағытталған  нормативтік-
құқықтық база жоқ; 
•
 
құн  салығын  ұстауда  салық  салу  жүйесі 
жетілдірілмеген; 
•
 
кітап оқуға деген оқырмандар ынтасы-ның 
төмендеуі, әсіресе жастар аудиториясы; 
•
 
сонымен 
қатар 
қазақстандық 
кітап 
нарығына әсер ететін басқа да себептер: 
•
 
нарықтың  төмен  рентабельділігі  8-10 
пайыз,  бұл  саланың  қаржы  жүйесінің  тұрақ-
сыздығын, 
инвестициялық 
тартымсыздығын 
көрсетеді.; 
•
 
қордың баяу айналымы; 
•
 
басқа  аймақтарда  кітап  саудасы  және  баспа 
компанияларының жетіспеушілігі; 
•
 
баспа  және  кітап  саудасы  бизнесінің  басым 
көпшілігінің  Алматы  және  Астана  қалаларында 
шоғырлануы; 
•
 
бөлшек - сауда жүйесінің нашар дамуы; 
•
 
отандық  полиграфия  жүйесінің  қанағат-
танарлықсыз жағдайы; 
•
 
қағаздың қымбаттылығы; 
•
 
Мемлекет  тарапынан  баспагерлер  мен  кітап 
саудасымен айналысатын компанияларға қолдаудың 
жоқтығы; 
•
 
Нарықтың  ашық  еместігі  -  компания-лардың 
айналымы  жөніндегі  ақпараттардың  жоқтығы, 
шыққан  және  сатылған  өнімдер  деректерінің 
көрсетілмеуі; 
•
 
Нақты  өнімді  нақты  тұтынушыға  ұсынуға 
бағытталған маркетингтік жоспарлардың жоқ-тығы; 
•
 
Барлық 
деңгейдегі 
біліктілігі 
жоғары 
мамандардың жетіспеушілігі; 
Баспагерлер 
(баспа 
ісімен 
айналысатын 
ұйымдар) 
мен 
полиграфиялық 
кәсіпорындар 
тарапынан Қазақстанда шығарылған барлық өнімнің 
депозитарийі  -  кітап  палатасының  баспасөз 
мұрағатына міндетті және тегін да-насын тапсыруын 
реттейтін  нормативтік-құқықтық  базаның  жоқтығы 
еліміздің  мәдени  мұрасын  сақтауға  кері  ықпалын 
тигізіп  отыр.  Сонымен  қатар  Қазақстанның  баспа 
нарығының  жағдайына  қатысты  статистикалық 
деректер де нақтыланбауда. 
1992  жылы  22  маусымдағы  Қазақстан  Ре-
спубликасы 
Министрлер 
кабинетінің 
«Баспа 
№ 
Мемлекеттер 
Қосымша құн салығының 
стандартты мөлшері, % 
Кітаптарға салынатын қосымша құн салығының 
мөлшері,% 
1  Германия 
16,0 
7,0 
2  Франция 
19,6 
5,5 
3  Грекия 
18,0 
4,0 
4  Испания 
16,0 
4,0 
5  Португалия 
17,0 
5,0 
6  Еуропалық одақ 
15,0 
5,0 
7  Ұлыбритания 
17,5 
0 
8  Норвегия 
25,0 
0 
9  Швейцария 
7,6 
0 
 
Еуропа елдерінде кітапқа салынатын қосымша құн салығы 

М. Майлықұтова 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
142 
ISSN 1563-0242 
шығармаларының  бақылау  және  міндетті  да-
наларын  тарату  тәртібі  туралы»  №548  қаулысы 
күшін жойған. 
Қазақстанда  ұлттық  кітап  шығару  мәселесін 
келешекте дамытуға орай ұсыныстар. 
Елімізде  кітап ісінің қазіргі кездегі  көкейкесті 
мәселелерін,  оның  ішінде  кітап  оқу  дағдарысын 
мемлекеттің  саясатынсыз  шешу  мүмкін  емес. 
Қазақстандағы  кітап  шығару  ісін  қолдауға 
бағытталған  барлық  шаралар  біріктірілмеген. 
Осыған байланысты, кітап шығару мен кітап оқуды 
дамытудың 
ұлттық 
«мемлекеттік» 
тұ-
жырымдамасын жасау қажеттілігі туындайды.  Бұл 
- 
Кітап  палатасының  ғана  ұсынысы  емес, 
баспагерлер  мен  кітапхана  қызметкерлерінің  де 
ұсынысы. 
Негізінде  кітап  палатасы  оқырман  белсен-
ділігін  арттыруға  байланысты  ұлттық  бағдарлама 
құру  қажеттілігін  алға  тартады.  Мұндай  маңызды 
құжатты  дайындауда  еліміздің  кітап  нарығының 
көрнекті  өкілдері,  экономика  саласының  сарап-
шылары,  педагогтар,  психологтар,  социологтар, 
кітапхана ісі қызметкерлері қатысуы қажет. 
Қазіргі  таңда  Қазақстанда  баспа  ісі  мен  кітап 
тарату  саласын  реттейтін  нормативтік-  құқықтық 
құжат    жоқ.    Кітап    шығарудың    нормативтік-
құқықтық  базасын  жасау  арқылы  (қоғамды 
толықтай  ақпараттандыру)  кітап  шығаруда,  еліміз 
азаматтарының 
интеллектуалдық 
деңгейін 
көтеруде 
әлемдік 
деңгейде 
бәсекелестікті 
қалыптастыра аламыз. 
Көптеген баспалар кітап палатасына шығарған 
өнімдерінің міндетті даналарын тап-сырмайды.Бұл 
өз  кезегінде  баспагерлерге  (баспа  өнімдерін 
шығаратын  ұйымдарға)  міндетті  тегін  дананы 
тапсыруды  міндеттейтін  нормативтік-құқықтық 
базаның  жоқтығы  салдарынан  орын  алып  отыр. 
Осының 
салдарынан 
барлық 
па-раметрлер 
бойынша 
баспасөз 
статистикасы 
жөніндегі 
ақпараттар алынбайды. 
2010  жылдың  27  мамырында  Президент  Н. 
Назарбаев 
«Мәдениет 
туралы» 
Қазақстан 
Республикасының  Заңына  толықтырулар  мен 
өзгертулер  енгізу  туралы»  №280-IV  заңына  қол 
қойды.  Аталған  заңға  «Қазақстан  халқының 
мәдени  мұрасын  сақтау  мақсатында  ұлттық 
кітапханаларға 
өндірушілер 
тапсы-ратын 
басылымның  міндетті  тегін  данасы  редакциялық-
баспа  өңдеуінен  өткен,  шығу  мәліметі  көрсетілген 
баспа  данасы  (мәтіндік,  ноталық,  электронды, 
картографиялық,бейнелеу  басылымдары)  болып 
табылады»  деген  мәлімімен  енгізілді.  Ал  24-
баптың  2-2  пунктінде  «Басылымдардың  міндетті 
тегін  даналарын  дайындалған  күнінен  бастап 
күнтізбелік  отыз  күн  ішінде  басып  шығарушы 
немесе  оның  тап-сырмасы  бойынша  үшінші  тұлға 
Қазақстан 
Республикасының 
ұлттық 
кітапханаларына 
жібереді». 
Аталған 
пункте 
Қазақстан  Респу-бликасы  Ұлттық  мемлекеттік  кітап 
палатасы көрсетілмеген. 
Сондықтан  «Мәдениет  туралы»  Қазақстан 
Республикасы 
Заңының 
аталған 
пунктіне 
толықтырулар енгізу қажет деп білеміз. 24-баптың 2-
2  пунктіндегі  «Қазақстан  Ресупуб-ликасы  ұлттық 
кітапханасы»  деген  сөзден  кейін  «Ұлттық  академия 
кітапханасы  мен  Қазақстан  Республикасы  Ұлттық 
мемлекеттік  кітап  па-латасы»  деген  тіркестерді 
енгізу  қажеттігін  ұсынамыз.  Мұндай  норма 
«Бұқаралық  ақпарат  құралдары  туралы»  Қазақстан 
Республикасының 
Заңының 
16-бабында 
қарастырылған,  бұл  бап  өз  кезегінде  жақсы  жұмыс 
істеуде. 
Республикамыздағы  кітап  шығару  және  кітап 
тарату  жүйесінің  сараптамасы  және  әлеуметтік 
сауалнамалар  негізіне  сәйкес  кітап  басу  ісін 
жетілдіру мақсатында кітаптың және басқа да 
БАҚ  өнімдерінің  рөлін  арттыру  қазіргі  қоғамның 
тұрақты дамуының басымдықтары: 
•
 
Кітап  шығару  ісін  дамытудың  нормативтік-
құқықтық базасын құру; 
•
 
Елімізде 
көрме-жәрмеңкелерді 
өткізуді 
субсидиялау  және  ұйымдастыруда  мемлекеттік 
қолдау көрсету, отандық баспалардың халық-аралық 
кітап  көрмелеріне  қатысуын,  ұлттық  қазақстандық 
кітап 
экпозициясын 
қалыптас-тыруды 
қаржыландыру; 
•
 
Тұрғындардың  барлығына  қолжетімді  болуы 
үшін,  кітап  құнының  төмендеуін  қамтамасыз  ету 
үшін  оқу  және  әлеуметтік  маңызы  бар  әдебиетке 
қосымша құн салығын ұстамау; 
•
 
«Әлеуметтік 
маңызы 
бар 
әдебиеттерді 
шығару»  мемлекеттік  бағдарламасының  тақы-
рыптық  жоспарына  сәйкес  рубрикалар  (мысалы, 
балалар  әдебиетіне  15  пайыз),  үш  жыл  мерзімге 
квота  беруді  енгізу  және  тақырыптық  жоспар-ды 
жүзеге  асыру  үшін  баспаларға  нақты  жылы 
көрсетілуін енгізу; 
•
 
Бұқаралық  ақпарат  құралдарында  кітапты 
насихаттау,  республикалық  газеттер  мен  теледи-
дарда кітапқа арналған рубрикалар ашу; 
•
 
Кітап  ісі  саласында  халықаралық  ғылыми 
және  мәдениетті  байланыстарды  нығайта  оты-рып, 
баспагерлер  мен  кітап  таратушылардың  кәсіби 
қоғамдық 
бірлестіктердің 
ғылыми-ақпараттық 
қызметіне қаржылай қолдау көрсету; 

М. Майлықұтова 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
143 
ISSN 1563-0242 
•
 
ҚР 
Статистика 
агенттігіне 
ұсынатын 
статистикалық  есепке  «кітап  дүкендері»  және 
«кітап өнімдерін сату» атты бөлімді енгізу; 
•
 
ҚР  Қаржы  министрлігінің  Кеден  комитеті 
құжаттарына  «кітап  өнімдерін  әкелу  мен  әкету» 
СЭҚ (ВЭД) кодын енгізу; 
•
 
«Мәдениет  туралы» 
Қазақстан  Респу-
бликасы  Заңының  24-баптың  2-2  пунктіне 
Қазақстан  Ұлттық  мемлекеттік  кітап  палатасына 
басылымдардың  міндетті  тегін  даналарын  тап-
сыру туралы қосымша енгізу. 
Кітап  өндірісінің,  кітап  тарату  ісінің,  кітап 
оқудың  қазіргі  жағдайын  сараптай  келе,  қалыпты 
жағдайларға  қарамастан  (шығарылатын  кітаптар 
мен кітапшалар санын арттыру, жаңа баспалар мен 
кітап  дүкендерін  ашу),  Қазақстандағы  кітап  ісін 
жетілдіру қажет. 
Бұл,  негізінен  -  басылымдардың  сапасын  арт-
тыру,  ұлттық  МемСТ-тарды  өңдеу  және  бақылау, 
баспалардан  шыққан  барлық  баспа  өнімдерінің 
бақылау  данасын  тапсыру,  кітап  өнімдерін 
таратудың  жаңа  әдістерін  іздеу  және  көпшіліктің 
кітап  мәдениетіне  деген  көзқарастарын  жақсарту. 
Осының 
барлығы 
нормативті 
құжаттарда 
бекітілген  шаралар  жүйесін  қалыптастыруда 
мемлекет  пен  кітап  қоғамдастығының  бірлескен 
күш-жігерін талап етеді. 
Көтерілген  мәселелерді  тиімді  шешу  үшін 
мемлекет  қолдайтын,  жетекші  отандық  бас-
паларды, 
кітап 
өнімдерін 
таратушыларды, 
полиграфистерді,  кітапхана  қауымдастығының 
өкілдерін,  жазушылар  ұйымдары  мен  ассоциа-
цияларын  біріктіретін  Қазақстанның  кітап  одағын 
құруды қажет етеді. 
Қазақстандағы  кітап  тарату  ісі,  негізінен, 
кітап саудасы (көтерме және бөлшек) және әртүрлі 
кітапханалар  жүйесімен  (ғылыми,  бұқаралық 
әмбебап, әлеуметтік және т.б.) бай-ланысты. Кітап 
палатасы  2011  жылы  негізінде  әлеуметтік 
зерттеулер жүргізді. 
Еліміздегі  кітап  саудасының  жағдайына 
(көтерме  және  бөлшек  сауда  жасайтын  кітап 
дүкендері,  бір  кітаптың  орташа  бағасы  т.б.)  ҚР 
Статистика 
агенттігінің 
статистикалық 
материалдарында  кітап  саудасына  қатысты  нақты 
деректердің  болмауына  байланы-сты  баға  беру 
қиынға соғып отыр. Мысалы, 9-бөлімде азық-түлік 
емес  тауарлардың  орта-ша  бағасы  көрсетілген  [2]. 
«Қазақстан» 
жыл-намасында 
2.48-бөлімде 
Ақпараттық 
қоғамға 
енудің 
көрсеткіштері», 
«Мәдениет» 
қосымша 
бөлімінде 
театрлар, 
кітапханалар,  т.б.  [2.61б.]  жайындағы  деректер 
енгізілген. 
«Тұтынушылар 
шығынының 
құрылымында»  кітап,  мерзімді  басылымдар  және 
т.б.  тұтыну  көрсеткіштері  қарастырылмаған.  «ҚР 
Көтерме  және  бөлшек  сауда»  статистикалық 
жинағында 
кітап, 
мерзімді 
басылымдардың 
сатылымына 
байланысты 
жал-пы 
деректер 
көрсетілгенімен,  кітап  саудасымен  айналысатын 
ұйымдар  жайында  мәлімет  жоқ.  Бірақ  облыс 
бойынша 
дәріхана, 
мейрамхана, 
қоймалар 
жайындағы (саны, сауда алаңдары) мәліметтер бар. 
Осыған  байланысты,  Статистика  агенттігінің 
есеп  беру  материалдарында  және  ҚР  Қаржы 
министрлігінің  Кедендік  бақылау  комитетінің 
құжаттарына  елден  әкетілетін  және  әкелінетін  кітап 
өнімдерінің  СЭҚ  (ВЭД)  кодын  енгізу  қажеттілігі 
туындайды.  Кітап  саудасының  өсуімен  тікелей 
байланысты  Қазақстандағы  кітап  нарығының  даму 
үрдісі  осыдан  бірнеше  жыл  бұрын  байқалған.  Ол, 
негізінен, ресейлік кітап өнімдері және ұлттық кітап 
шығару нарығының бәсеңдігімен байланысты болып 
отыр. Оның қорытындысы Алматы қаласы бойынша 
жүргізген  әлеуметтік  сауалнамасы  нәтижесінде 
көрсетілген. 
«Алматы  кітап»  және  «Көкжиек»  дүкендерінің 
жүйесі  қазақстандық  кітаптардан  тұрады  (  70-тен 
80%-ға  дейін).  Басқа  да  кітап  саудасымен  айналы-
сатын  ұйымдарға  келсек,  бұл  көрсеткіш  қарама  - 
қайшы.  Мысалы,  «Гулянда»  кітап  дүкенінде  са-
тылатын кітап өнімдерінің басым көпшілігін (65-тен 
80%-ға  дейін)  ресейлік  басылымдар  құрайды, 
керісінше,  қазақстандық  өнімдер  15-пен  35  пайыз 
аралығында  ғана.  «Эврика»  кітап  дүкендер  же-
лісінде ресейлік өнімдер басымдылық танытады (75-
тен 85%-ға дейін), керісінше, қазақстандық өнім 15-
20 пайызды құрайды. 
Осыдан  шығатын  қорытынды,  елімізге  са-
тылатын  кітап  өнімдерінің  басым  көпшілігі  Ре-
сейден  (60-80%)  әкелінетіндігі.  Бұл  өз  кезегінде 
отандық  өнімдерге  сұраныстың  жоқтығынан  емес, 
қазақстандық  баспалардың  өз  өнімдерін  кітап 
дүкендері желісіне сатуға, таратуға бермейтіндігінде 
болып 
отыр. 
Қазақстандық 
ав-торлардан 
кітаптарына, 
әсіресе 
балаларға 
арналған 
басылымдарға,  көркем  әдебиетке,  анықтамалар  мен 
оқулықтарга  сұраныс  бар.  Көтерме  кітап  сауда-
сында  жағдай  бұдан  әлде  қайда  жақсы:  бұл  жерде 
нақты  баспалармен  тікелей  байланыс  орнатылған. 
(«Алматы  кітап»,  «Атамұра»,  «Аруна»,  «Бала-лар 
әдебиеті»  және  т.б.)  сатылатын  өнімдердің  70 
пайызы отандық өндірушілер шығарған кітаптар. 
Бұл 
жерде 
кітап 
саудасының 
көлемі 
айтарлықтай  жоғары.  Көрсеткіштер  айына  500 
мыңнан аса кітап сатылатындығын көрсетіп отыр. 

М. Майлықұтова 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
144 
ISSN 1563-0242 
Сонымен  қатар  сатылатын  өнімнің  айтарлықтай 
бөлігін  оқулықтар  құрайды.  Мысалы,  өткен  жылы 
тамыз  айынан  қазанға  дейінгі  аралықта  сауда 
көлемі 3 млн кітап болды. 
Егер  кітапханаларда  қазақстандық  баспа 
өнімдерімен  қамтамасыз  етілуін  қарастыратын 
болсақ,  онда  жіберілген  482  анкетаның  (60%) 
басым  бөлігінде  кітапхана  қызметкерлері  кітап-
ханада  кітаптардың  тапшылығын,  жаңа  кітаптар-
дың  жеткілікті  түспейтіндігінің  себептерін  атап 
өткен: 
1.
 
Отандық  кітаптар  аз  ғана  басылыммен 
шығаратындығынан; 
2.
 
Баспалар, кітап дүкендері мен кітапхана ара-
сында тікелей байланыстың болмауынан; 
3.
 
Баспалардың  тақырыптық  жоспарының  та-
ратылу тәжірибесінің жоқтығынан; 
2011  жылы  кітап  сататын  ұйымдар  қорында 
дәстүрлі  емес  (аудио,  электронды  кітаптар)  кітап 
өнімдеріне  жатпайтын  өнімдердің  ара  салмағы 
көбейген. Бәрінен бұрын бұлар баспалар жанындағы 
дүкендер 
(«Жазушы», 
«Аруна» 
бас-палары 
жанында),  «Меломан»  дүкендер  жүйесі  мен  ірі 
супермаркеттердің 
кітап 
саудасы 
бөлімдері 
(«MEGA», «Maxima», «Спутник» және т.б.) бар. 
 

жүктеу/скачать 2,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: