Бярпа, эенезис
40
тымыздан гырмызы хятля кечян архетипик символларын - хейир-
шяр, гаранлыг-ишыг, сойуг-исти, йерцстц-йералты дцнйа, вя с.
мифик тясяввцрлярин кюкцнц тякъя шаманчылыгла вя
атяшпярястликля ялагяляндирмяк
щеч дя уьурлу нятиъя вер-
мяз.
Шифащи халг йарадыъылыьынын еля бир жанры йохдур ки, миф-
лярдян майаланмасын. Аталар сюзцндян тутмуш чохшахяли
сцжетя малик епосларадяк щяр бир фолклор нцмунясини ди-
ггятля саф-чцрцк етсяк вя яски китаблардан («Авеста» вя
«Дядя Горгуд» кими) бизя мялум олан эюрцш системляринин
сцзъяэиндян кечирсяк Азярбайъан тцркляринин мифоложи мо-
делляри щаггында там тясяввцря малик оларыг.
Мифляримизи юзцндя якс етдириб йашадан «Китаби-Дядя
Горгуд» оьузнамяляри ян эярякли мянбядир. Щям илкин
тцрк тясяввцрляри, щям дя Гафгаз мцщитиндя формалашыб
йунан мифолоэийасыны беля гидаландыран ян архаик эюрцшляр
онун ичярисиндя синтез едилир. Бу мянада «Китаби-Дядя
Горгуд»у Азярбайъан тцрк мифолоэийасынын «Илиада»сы,
«Одиссейа»сы, «Билгамыш»ы, «Ригведа»сы щесаб етмяк олар.
Классик ядябиййатымызын гядим дюврляриня нязяр салан-
да диггятдян йайынан бир мясяляйя щейран галмамаг
мцмкцн дейил. Индийядяк йазылы епик янянядя «рясми щис-
ся» кими гябул едилян (минаъат, товщид, нят, ситайиш, йара-
дан щаггында) поема, дастан башланьыъларына дини дон эей-
индириб тящлилдян кянарда гоймушдуг. Лакин Гятран Тябри-
зи, Хагани, Низами, Явщяди, Фцзули кими классик сюз сянят-
карларынын поетик ирсинин щямин
щиссясиндя ислам мифоложи
эюрцшляри иля йанашы, дцнйанын йаранмасы щаггында халгы-
мызын даща гядим спесифик инамларына раст эялирик. Онларын
ясярляринин сцжетиндя мцщцм ящямиййят кясб едян щадися-
лярин дя яксяриййятинин мифлярдян йоьрулдуьуну эюрмямяк
мцмкцн дейил. Азярбайъанын Эянъя шящяриндя доьулуб
йашамыш, Тцрк Атабяйляр сцлалясинин вялиящдляринин
мцяллими олмуш Ябу-Бякр ибн Хосров ял-Устадын (XII яср)