Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет56/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
109 
Щявва кими янъир йарпагларындан дцзялтмишдир, йа да Ро-
бинзон Крузонун йолу иля эетмишдир. Тябиятля тякбятяк га-
лыб заман щиссини итирдикдя она ня йардым едя биляр? Эцнд-
цзляр ятраф мцщитин тябии варлыглары, эеъяляр ися ишыглы эюй, 
гаранлыгда ишаран улдузлар, эцняш вя ай. Тябият щадисяляри-
нин ейни гайдада тякрарланмасы – эеъянин эцндцзля явяз-
лянмяси, фясиллярин дяйишмяси, варлыгларын йараныб йоха 
чыхмасы илк бахышда онда еля тясяввцр ойадаъаг ки, бцтцн 
бунлар щансыса гцввянин ирадяси иля ганунауйьун шякилдя 
йериня йетирилир, тябиятин юзцндя бир ритм, ащянэ, ъанлылыг 
вар. Вя «мюъцзяляр»ин эюйдян, эцняшдян, улдузлардан вя 
тябиятин юзцндян асылылыьыны зянн едяъяк. Чцнки ян ващимя-
ли чаьларында онларын щимайясини, йахынлыьыны дуйаъаг. 
Дярд-сярини онлара данышаъаг, цмидини онлара баьлайаъаг. 
Эюйдяки ишартылар вя йердяки аьаълар, щейванлар, гушлар 
онун щямсющбятиня чевриляъяк. Яэяр адада эцняш, ай вя 
улдузлар йоха чыхса, чайлар, эюлляр, мешяляр, даьлар, аьаълар 
олмаса, о адамын баьры чатлайар, еля биляр ки, дцнйанын ахы-
рыдыр. Гядимлярдя дя беля олмушдур. Заманын вя мяканын 
мцяййянляшмясиндя улу яъдадын кюмяйиня чатан илк васитя 
эюйдя ишартылар, йердя ися тябиятин тез-тез дяйишян щадисяля-
ри, гцввяляри иди. Онлар эцндцзляр ов овламыш, гаранлыг 
дцшяндя ися бир маьарайа чякилиб динъялмишляр. Йазда 
якмиш, пайызда мящсул топламышлар. Вахтын ишыглы щиссясиндя 
башлары ишя-эцъя гарышмыш, гаранлыгда ися имкан тапыб щяйат, 
тале, дцнйа щаггында примитив дя олса, дцшцнъяляря дал-
мышлар. Эцнцн бир йарысы зящмятля, о бири йарысы эютцр-гой 
етмякля кечмишдир.
 
Миф вя
сакраллыг 
 
Мифик дцшцнъянин ясасында дуран амиллярдян бири дя са-
краллыгдыр. Мцхтялиф предметляр, яшйалар, щадисяляр вя инсан-


Бярпа, эенезис 
110 
лар мцгяддясляшдириляряк щяр щансы бир яламяти, кейфиййяти 
вя фяалиййяти иля Йарадыъыйа баьланыр. Сакраллашан варлыглар 
вя щадисяляр ъазибя гцввясиня малик олдуьундан еталон-
лашыб кцтляляри архасынъа апарыр. Сакраллыг дини идейаларын 
формалашмасына да тякан вермишдир. Щятта мцяййян 
чаьларда ъямиййятин сийаси вя иътимаи институтлары, сосиал вя 
елми дцшцнъяси, мядяниййят вя инъясяняти дя мцгяддяс-
ляшмянин (сакраллыьын) тясири алтына дцшмцшдцр. Сакраллыьын 
мащиййятиндя дцнйявилийин якси - илащи алямя йахынлыг вя 
илащи гцввяйя итаят дайаныр. Цмумиййятля, улу яъдадын 
ягидясиндя йарадыъы иля ялагялянян, баьланан щяр шей 
мцгяддяс иди. Мясялян, дейирляр ки, тотем ана марал буй-
нузуну гоз аьаъына сцртмцшдцр. Бу щалда топлумун бцтцн 
цзвляри цчцн гоз аьаъы мцгяддясдир. Йахуд бир инанъа 
эюря, танрынын атынын налы бир даьын ятяйиня дцшмцшдцр. 
Демяли, о даь мцгяддясдир.
Инкишафын башланьыъ мярщялясиндя инсан тяфяккцрцндя 
сакраллашан илкин варлыглар заман, мякан вя рягямлярдир. Бу 
анлайышлар мифик дцшцнъянин илк мящсуллары кими гябул еди-
лир. Чцнки мякансыз щеч ня йарана билмяз. Еляъя дя заман 
щярякятя эялмяся, йериндя донуб галса, доьум, инкишаф 
олмаз. Дцнйанын йаранмасы цчцн илкин шярт мякан вя за-
манын мейдана эялмясидир. Аллащ варлыглары йерляшдир-
мякдян ютрц мяканы дцзятдийи андан заман да «доьулуб 
фяалиййятя» башламышдыр. Сонра йаранышлар цст-цстя эялдикъя 
кямиййятин – сайларын йардымына ещтийаъ дуйулмуш, рягям-
ляр кяшф едилиб мцгяддясляшдирилмишдир. Инсанын дцнйанын 
дяркиня доьру аддымладыьы йолда бу цч анлайыш ялифба ролу-
ну ойнамышдыр. 
Мякан. Нйутонун классик механикасында ясасландырылыр 
ки, мякан сонсуздур, узунлуьу бцтцн истигамятлярдя 
биръинслидир, щяр щансы бир нюгтясиндя щямишя ейни универсал 
ганунлар мювъуддур. Дцнйаны дярк етмяк тяшяббцсцндя 
олан гядим инсанлар ися мяканы тамамиля якс шякилдя тя-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет