Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет54/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   133
Гобустан – Бакынын ъянубунда, Хязярйаны даьлыг сащядяки дюрд мянтягядя 
(Бюйцк Даш даьынын ашаьы вя йухары ятякляриндя) йашы 10 000 или ютян гайацстц 
тарихи петроглиф «галарейасы» мювъуддур.


АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
105 
Хязяр сащилилляринин даьлыг щиссясиндя, Бакы шящяринин 
йахынлыьындакы яразилярдя йашамыш улу яъдады «дцнйа инъя-
сянятинин ясас предмети» сайырды. Доьрудан да Гобустан 
гайацстц рясмлярин йаранма тарихиня нязяр саланда эюрцрцк 
ки, тарихи хроноложи ъящятдян азярбайъан тцркцнцн илк йара-
дыъылыг иши еркян мезолитдя башлайыр, йонма техникасы иля 
щцндцрлцйц 1,5 м олан антропоморф силуетляр щазырланыр; сон 
мезолит вя неолитдя дашларын цстцня гравировка йолу иля 
анималистик сцжетляр, охатанларын иштиракы иля овчулуг компо-
зисийалары, чохсайлы «хор» дястяси вя екипажлы «эцняш 
гайыьы» якс олунур вя тунъ ясринин финалынадяк стероотип 
идеограмлара чеврилян щяндяси нахышлы контурларла кечиляр 
сыраланыр – бцтювлцкдя тарихчилярин щесабладыьына эюря, 
«гайацстц рясмляр он мин иллик дюврц ящатя едир» [151, 
114].
Азярбайъан халгынын маэийайа ясасланан эюрцшляринин 
сянядляшмясинин тарихи бу рясмлярля башланыр. Гайа цзярин-
дяки гадын-киши ялагясинин (анималистик сцжетлярин) тясвири 
йаранышларын бцнюврясинин гойулмасы кими верилир. Йухарыда 
гейд етмишдик ки, Азярбайъанын бязи бюлэяляриндя кечи пийи 
инди дя инсаны саьламлашдыран маэик эцълярдян бири сайылыр. 
Бу инамын кюкц дя Гобустан гайаларындакы илк кечи 
эюрцнтцсцндядир. К.Леви-Строс овчулуг ритуалларынын гай-
ацстц рясмлярдяки нишанялярини «мядяни еволйусийа» кими 
гиймятляндирир вя «маэийанын яйаниляшмиш тясвири» щесаб 
едяряк эюстярир ки, бу эцн илк бахышда «тарихягядярки гай-
ацстц рясмляр – сайына вя маьаранын ян дярин яразисиндя 
йерляшмясиня эюря бизим цчцн утилитар ящямиййятини итирмиш 
сайылыр; орадакы рясмлярин йарадыъылары овчулар идиляр: ола 
билсин ки, шякилляр дя овчулуг ритуалларына хидмят едирмиш» 
[234, 332]. Беляликля, инсан сирляря бяляд олмаьа тябиятин 
сярт ганунларыны юзцня табе етмякля башламышдыр. Бу ишдя 
илк яввял магийайа эцвянмиш, яшйа вя варлыгларын фювгял-
тябиилийиня инанмагла бири-биринин щяйатындакы тящлцкяляри 


Бярпа, эенезис 
106 
йа дяф етмяйя, уьурларын тяминатчысына чеврилмяйя, йа да 
башгасыны (дцшмянини) бялалара салмаьа чалышмышдыр. 
Алтынъы фетишизм вя култчулуг мярщялясидир. Фетишизм


мадди яшйалара итаятя ясасланан дцнйаэюрцшцдцр. Беля ки, 
маэийа мярщялясиндян сонра фювгялтябиилийин хцсуси пред-
метляр васитяси иля щяйата тятбигиня инам йараныр. Дуа вя 
яфсунларла тябиятя тясир етмяйин мцмкцнлцйцня разылашан 
улу яъдад ишини даща системли гурмаг мягсядиля хцсуси се-
щирли васитяляр дцшцнмяйя башлайыр. Е.Тайлора эюря, фети-
шизм анимизмин бир формасыдыр, фетиш ися рущларын йерляшдийи 
мякандыр [306, 331-332]. Биринъи гянаяти дягигляшдирмяк 
лазым эялир. Чцнки фетишизм яслиндя анимизмин яшйаларла 
тясдиглянмяси тяляб олунан формасыдыр. Беляликля, 
мцгяддясляшдирилян бцтцн мадди яшйалар фетиш кими гябул 
олунурду. Демяк олар ки, динлярин щамысында хцсуси пред-
метляр вар ки, она итаят вя ибадят едирляр. Христианлыгда хач, 
«Товрат» вя икона, исламда Кябядяки гара даш вя «Гуран» 
диндарлар тяряфиндян гейри-адилик дяряъясиня галдырылыб фетиш-
ляшдирилмишдир.
Фетишизм Азярбайъан мифик эюрцшляриндя юзцня хцсуси 
йер тутур. Тцрк тяфяккцрцндя фетишляшян варлыглардан илкини 
одун ялдя едилмяси иля йаранмышдыр. Маьараларда галанан 
оъаглар мцгяддясляшдириляряк няслин давамлылыьыны билдир-
мишдир. Тясадцфи дейил ки, дилимизин мящсулу олан «оъаг» 
сюзц архетипик символа чевриляряк яксяр халглара кечмиш вя 
ейни мянада ишлянмишдир. Цмумиййятля, Азярбайъан 
халгынын нязяриндя кичик мяишят яшйаларындан тутмуш си-
лащлара (ох, йай, гылынъ), булаглара, тяпяляря, гайалара кими 
щамысы илащиляшдирилиб тарихин мцхтялиф дюнямляриндя инсан-



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет