Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| authenticity
) атап өтеді. Дегенмен ішкі түйсік оқиғамен бетпе-бет келгенде қағыс кетті. Мені таңырқатқаны, бəлкім, Манро да таңырқар ма еді, оқырмандардың жартысынан көбі (61%) мəтін АЛПЫСЫНШЫ ЖЫЛДАРЫ жарияланған деп ойлаған. Бірақ олар əлде, тек қана уақыт тізбегіндегі орта кезеңді қолайлы көрді ме екен?! Тəжірибеге қатысушылардың 20%-ы мəтінді ЖИЫРМАСЫНШЫ жылдардың туындысына жатқызды. Тек 15%-ы ҚАЗІРГІ УАҚЫТТЫ таңдады. (Екі адам, яғни 4%-ы сұраққа жауап бере алмады.) Бəлкім, бүгінгі ЖОО аудиториясындағы жас оқырмандар үшін Манро шығармашылығы біраз ескірген болар, бірақ бұл көнерді деген сөз емес. Оқырмандардың тек бестен бір бөлігі бұл мəтін ЖИЫРМАСЫНШЫ жылдарда жазылған деп бағамдады. Бұл кезеңді ЖАБЫҚ ұластырушы бөлімін жазғандардың 30%-ы таңдаған. Назарымды ЖАБЫҚ ұластырушыларға аударғанымда, олардың 55%-ы СЫРТҚЫ (46% нормаға теріс) жəне 20%-ы (13% нормаға теріс) ПОЗИТИВ екенін көрдім. Жиектер кішігірім болса да, əлі ЖАБЫҚ, СЫРТҚЫ жəне ПОЗИТИВ сипаттау арасында əлі де жақындық бар. Жасырын бірақ əзірге сұрауы жоқ күйдегі бұл деректер, «ескі» көркем шығарма бұрынғымен салыстырғанда, шешімі табылатын əрі берік болады деген болжамды растайды. Бір дереккөзінің ерекшеленетінін айтпағанда, ҚАЗІРГІ анықтау белгісінің төңірегіндегі ерекше белгілерді кластерлеу жоқ. Оқырмандардың тек 15%-ы ғана таңдаған бұл кезеңге, бір таңданарлығы, БЕЙТАРАП ұластырушыларды жазған шағын топтың 45%-ы сілтеме жасаған. Бұл жерде қандай да бір тұжырым жасау мүмкін емес, бірақ мұнда бүгінгі көркем əдебиетті елеусіз беймəлімдікпен байланыстыратын басқа бір стереотиптің айғақталатынын байқауға қызығушылық туады. Қайталап айтсақ, кейбір сандар статистикасы көз қуантарлық болғанымен, еш мағынасыз. Мысалы, əйелдердің 60%-ы ІШКІ ұластырушыларды, ал ерлердің 60%-ы сыртқы ұластырушыларды жазды. Тəжірибеге қатысқан əйелдердің диспропорционалды көп саны мен əйелдердің ішкі сезімге ерекше көңіл бөлетіні һəм еркектердің сырттан бақылау əрекетіне көбірек көңіл бұратыны туралы спекуляцияның сіңісіп кеткен сипатын ескерсек, бұл статистиканы көз қызығарлық, бірақ кəдеге жарамсыз деуге болады. Мен қанша қаласам да, «Шолпан мен Қызылжұлдыз» тұрғысында тұжырым жасаудан аулақ болуға тырыстым. Мүмкін, алдағы уақытта, əлдебір зерттеуші тəжірибе ауқымын кеңірек əрі жақсырақ таңдап, осы тұрғыдан зерделейтін шығар. Екінші жағынан, оқырмандардың нанымды деп танылған екі түрі топтың 56%-ының таңдауы түскен ІШКІ ұластырушылардың ортақ қалауының шырқын бұзды. Сыртқы əрекетті ұластырушыны БЕЙТАРАП күйде жазғандардың 64%-ы, ОСЫ ШАҚТА жазғандардың 56%-ы таңдаған. Бұл реттіліктен мен бір нəрсені ұқтым. Бейтараптық ішкі əлемдегі толғаныстарға емес (психикалық картаның жолына түсу), сыртқы əлемге (жолдарды көлікпен айналшықтап кері жүру) назар аудара отырып, сонымен ілесіп жүрді. Сондай-ақ сыртқы əрекеттің ОСЫ ШАҚ ұластырушыларынан үстем болуы да мені таңғалдырған жоқ. Бұл сөйлемдер бірінші параграфты перспективаға қатысты кері қайту деп емес, өз жолындағы ілгері қадам ретінде ғана қабылдады. Үстірт қарағанда, Манроның бірінші абзацы СЫРТҚЫ əрекеттердің жиынтығы: «Грейс іздеуге кетті», бірақ жолдар «өзгерген»; көлдер əлі де айнала орналасқан болса да, ол дұрыс жолды таба алмады. Оның əрлі-берлі жүруіне тура келді. Мұндай шығарманың іс-əрекеті, əрі іштей жүріп отыратын коннотациясы көбінесе НЕГАТИВ болатын сөздің астарын ұғыну үшін қырағы көзді талап етеді. Біз осы қабілетті сабақ барысында игеруге ниеттіміз. Сөзсіз, мұнда «күтпеген өзгерістерден», «тым көп» анадан да, мынадан да дегбірі қашқан «əдеттегі картаның» жарамсыздығын, жолды бағыттайтын белгілердің жоқтығын, сондай-ақ топырақ жолдардың сызын əрі оның жаңадан салынғанын байқаған, төселген даңғыл жолдың беріктігін сезген оқырмандар да болды. Грейс өз ішіндегі лабиринтке қарай аяқ басады. Тəжірибемдегі оқырмандардың басым бөлігі ағылшын тілінің маманы еді. Сондықтан мен олардың біразынан осы кідірістерді анықтайтынын, ІШКІ жəне НЕГАТИВ ұластырушылар жазатынын күткен едім, шындығында, солай болып шықты. Жоғарыда айтылғандай, мен ұластырушы үзінділерінен кілт сөздерді іздедім. Бірде-бір адам «haphazardly» (ретсіз) сөзін (бұл сөз бастапқы абзацтың ең соңғы сөйлемінде кездеседі) қолданбаған, бірақ жауап берушілердің көбі жолға жəне соған қатысты бейнелерге жүгінген. Өткел атаулары (тек жолды ғана емес, көше, даңғыл жол, бағыт, сүрлеу, жүру бағыты т.б.) 25 адамның сөйлемінде, яғни респонденттердің 54%-ында 34 рет кездеседі. Талдауда тығырыққа тірелген немесе ауытқып кететін өткел жолдары («шытырман», «лабиринт», «бұралаң», «жоғалған», «бұрылыс», «дезориентация» деген сөздерді қоса алғанда) 16 рет кездеседі. Бұған көлге не болмаса суға сілтейтін жерлерді, яғни тура жолды бөгейтін нəрселерді қоссаңыз, статистика саны 32 адамға дейін еселенеді. Бұл, жалпы алғанда, 22 адамнан тұратын топтың 48%-ын құрайды. Оқырмандар оқиғаны жазушы рөліне енгенде, ұластырушысын құрағанда жол образына басымдық берді. Жалпы алғанда, олар өткел мен тығырық арасындағы шиеленісте, қақтығыстың қарапайым формасында жəне жетелеу тұрғысынан, жолайрықтағы əңгіме нобайында ұқсастық барын байқады. Мен ұластырулар сипатын оларға қозғау салған нəрсемен байланыстыра отырып, ой сүзгісінен өткізген сəтте, жоғары білімді оқырмандар үшін баяндаудың (нарратив) қалай өрбіп отырғанын байқадым. Олар құраған қысқаша ұласқан шағын əңгіменің ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|