Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| storyness
) ішкі сезімін қолданатындай ізденісте жұмыс жасағаны қажет еді. Əлбетте, мен олардың ұсыныстарын Манроның шешімдерімен, олардың түйсігін Манроның əртістік шеберлігімен салыстыруды мақсат тұттым. Мұндағы ойым – өз сөзіммен һəм ішкі түйсігім арқылы оқырмандарымның еркінен тыс білген мəліметтерін бір қисынға келтіріп, қалыпқа түсіру. Мен көптеген оқырманның өздері құрған сөйлем ретін Т-2 сөйлемінен бастағанына қайран қалдым. («Сенің бұдан оң нəтиже шығаратыныңнан екеуіміз де үміттіміз», – деді ол.) Тіпті бұл жерде «бұдан» сөзінің алдында ешқандай анықтауыш сөз жоқ болса да, төменде тізілген категориядағы оқырмандар – бастапқы абзацтың бірінші жақтан баяндалған нұсқасын оқығандар; үшінші жақтан баяндалған нұсқаны оқығандар; деректі шығарма оқып отырмын деп ойлағандар жəне көркем шығарма оқып отырмын деп ойлағандар осы таңдауды жасаған. Көпшіліктің көңілі ауған бұл таңдаудың себебін түсіндірудің жалғыз жолы – конвенцияның басым күшін мойындау. Бұл тенденция Хемингуэйдің көркем шығарманы да, деректі туындыны да іс-əрекеттің орта тұсында ( in medias res ), кенет кіріспе бөліммен ашуды ұнататын кезінен бастау алады. Көріп отырғанымыздай, Манроның сөйлем реттілігін бастау əдісі мүлдем бөлек. Неге олай? Оның көздеген мақсаты не сонда? Осы мəселелер туралы ойланбас бұрын маған басқа тізбектің аяқталуына, айтарлықтай кең ауқымды жабушы ( closural ) аралыққа көз жүгіртуіме тура келді. Оқырмандар соңғы сөйлемді таңдағанда көңілі нені қалағанын байқатты? Қатысушылардың қырық алты пайызы (46%) «Сөйлемнің орын тəртібіндегі» Т-7 1 сөйлемін екшеп алу арқылы бірдей аяқтау сөйлемін таңдаған. Респонденттердің жиырма алты пайызы (26%) аяқтау сөйлемі ретінде Т-6 сөйлемін таңдаған, ал 17% оқырманның қалауы Т-5 сөйлеміне түскен. Басқа ешқандай сөйлем жеткілікті деңгейде іріктеліп алынбаған соң, мен көптің таңдауы түскен осы үш сөйлемге ерекше назар аудардым. Олар əңгімені аяқтауды білдіретін сөйлем ретінде жабылуды ( closure ) меңзейді, яғни бұл – мен жылдар бойы зерттеп жүрген əңгімелердің ерекше қыры. Мен сол бұрынғы еңбекке əсіресе əңгіме-сөйлемдегі жабу нышанын ( signal ) яки таңбаларын ( markers ) анықтау үшін қалыптастырған жүйеме ұдайы сүйеніп отырдым. 2 Менің алғашқы қадамым осы үш сөйлемді микроскоппен қарағандай жіті зерделеуден басталды. Жабу таңбалары жалпы ( global ) немесе жалқы ( local ) санаттарға бөлінуі мүмкін, біріншісі əңгімедегі үлгілермен ( pattern ) тұтас байланыстырылған, екіншісі сөйлемнің өзінде бар. Менің түйгендерім мынадай: T-5: Сол кездері оның өмір бастауының қамын жасау үшін ақша жеткілікті болды. ( In those days, it was enough money to insure her a start in life ). ЖАЛПЫ: СИНТАКСИСТІК: кедергілерді жеңу | əлеуметтік-экономикалық тосқауыл жойылды. ЖАЛПЫ: СИНТАКСИСТІК: тепе-теңдікке қол жеткізілді | «ақша»; «мүмкіндік». ЖАЛҚЫ: ЛЕКСИКАЛЫҚ: жабу сөздері: абсолюттік/тым əсіре жай-күй | «жеткілікті»; «қамын жасау». ЖАЛҚЫ: ЛЕКСИКАЛЫҚ: жабу сөздері: уақытша өзгеріс [қазір] > «сол күндері». ЖАЛҚЫ: ЛЕКСИКАЛЫҚ: кілт сөздер: табиғи маңызы «ақша»; «өмір». ТҮЙІН: T-5 сөйлемі – билік/таңдаудың қомақтылығы мен ақша қомақтылығын теңестіретін бейтарап, ресми ( declarative ) мəлімдеме. Сөйлемнің ешқандай моральдық немесе кейіпкер тағдырына қатысты қоспасы жоқ, бірақ ол белгілі бір уақыт ішіндегі экономикалық шындықты көрсетеді. Бұл сөйлемді жабық тармаққа ( slot ) орналастырған сегіз оқырман деректі/ тарихи жағдайларға басымдық беру арқылы, мəліметке жүгінудің моралдық һəм психологиялық аясынан гөрі практикалық аясын ерекше атап өткен. Бұл таңдау ерлер тарапынан көп жасалған. Сондықтан да көлденең данагөй біреу «Мұның таңқалатын ештеңесі жоқ» деп айтуы да мүмкін. Бірақ осыдан бұрын əңгіме еткеніміздей, тəжірибеге қатысқан ер адамдардың тым аз болуы гендерлік сипатты бөлек бір шарт ретінде қарастыруды қажет етпейді. Сөзіміз нанымды болу үшін тағы бір тоқталатын тұс: бастапқы абзацқа ПОЗИТИВТІ ұластырушылар жазған шынайы өмірден алынған деректі білдіретін сөйлемдер де көңілден шықпады, ұластырушысы жайлы ӨТКЕН ШАҚТА кіріспе іс-əрекеттің алдында баяндағандар шала болды. Олардың жазғандары оқиғаны аяқтауға тұрарлық сөйлем ретінде есептелмеді. Сондықтан келесі əңгіме баяндаушылар аяқтауды басқа жерден, яғни Грейстің тамыры тереңнен бастау алатын ізденісіне айқынырақ жауап ұсынатын сөйлемдерден іздеуге тырысты. Т-6: Грейстің бірден ойлағаны – оны дереу қайтарып беру немесе жыртып тастау; кейде, тіпті қазірге дейін, ол бұл істі ғаламат нəрсе болар еді деп ойлайды. ЖАЛПЫ: СИНТАКСИCТІК: алдыңғы күйге оралу | ақшадан бас тарту іске ортақтасуға жол бермейді. ЖАЛПЫ: СИНТАКСИCТІК: антитеза немесе парадокс | нақты іс-əрекет жəне қиялдағы əрекет. ЖАЛҚЫ: СИНТАКСИСТІК: қайталау: аллитерация | «Ойлады» // «ойлайды». ЖАЛҚЫ: СИНТАКСИСТІК: қайталау: бірегейлік-арақатынас | «Ойлады» // «ойлайды». ЖАЛҚЫ: ЛЕКСИКАЛЫҚ: жабу сөздері: абсолютті / асылық ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|