Әдебиет теориясы. 1-том

жасайтын дискурстарға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Грамшиден бастап Алтьюссер, одан Бурьдеге дейінгі теоретиктер атап
көрсеткендей, мектептер дискурстар мен «мəдени капитал» таралатын
негізгі 
идеологиялық 
аппаратты 
қалыптайды. 
Оқырмандар 
мен
көрермендер мағынаны белсенді туындатудың орнына белгілі бір мəдени
шектеулер аясында қалып қойған болса, онда мұндай мектептер
шəкірттерді тек бей-жай білім алушы ретінде тежейді. Сондықтан оларды
белсенді түрде білім мен мағына туындату ісіне тартқан жөн. Білім беру
процесі шəкірттерді мəдени нысандарға қатысты өзіндік ойларын
қалыптауына яки мəдени нысандардың тарихи һəм əлеуметтік тұрғыдан
өндірілу əдісін зерттеуге көмектесетін дискурстармен таныстырып жатса,
құба-құп. Бұған қоса, білім алушылар əдеби мəтіндерден «белсенді мағына
тудырушыларға» 
айналуы 
керек 
болса, 
өзінің 
оқу 
позициясын
тарихиландыруға көмектесетін дискурстарға мүмкіндік бергені де орынды.
Оқуды өткен шақтағы басқа да көрсеткіштермен диалектикалық қатынаста
болатын өндіріс процесі ретінде қарайтын жəне мəтінді өзінің тарихи күйі
етуге талпынатын дискурстарға да діттеген мақсатына қол жеткізуіне
жағдай жасалуы тиіс.
Жаңа дискурстардың үдесіне шығу дəл сол сəтте шəкірттерде оқудың
жаңа мүмкіндіктерін аша да қоймас. Дегенмен олар кейіннен «мəтінді
оқушымен белгілі бір қатынас деңгейінде оқу тəжірибесіне айқын əсер
етуші» (
Морли
, «Мəтіндер» 173) оқырмандар өмір сүретін «дискурстық
кеңістіктің қалыптасуын… шектейді». Студенттер өздері оқып, өздері
жауап іздейтін мəтіннің құрылымдық табиғатын танытатын дискурстық
кеңістікке орнығар болса, олар барынша тарихиланған, өзін жарқырата
көрсететін һəм орныққан мəтін оқу процесін жүзеге асырады. Сөйтіп,
мағына бұдан да белсенді туындатушыға айнала алады. Мұндай «сыни
сауаттылық» 
тəжірибесі 
радикал 
педагогиканың 
айтарлықтай 
ірі
қозғалысының бір бөлігі саналғанымен (
қараңыз
: Фрейре, Жиру, Саймон,
Уиллински т.б.), оларды медиапедагогика, кем дегенде, ішінара болса да
(білім берудің осы саласында басымдыққа ие пəннің теориясына белсенді
һəм ортақ түрде қатысудың арқасында), біршама оңай қабылдады.
Менің теориялық деңгейдегі ұстанымым бірқатар əдеби көзқарастардағы
идеяларды синтездейді əрі аудитория талдауына қатысты мəдениеттану
саласындағы зерттеу бойынша жасалған еңбектерді əдеби контекске
бейімдейді. Əдеби туындының қалыптасуына əсер еткен материалдық жəне
тарихи шарттарды зерттеудің кез келген түрі қазіргі заманғы маркстік

сынның алдында мейлінше борыштар. Əртүрлі, əйтсе де, бір-бірімен
қиюласып қалатын əдістер бойынша Терри Иглтон, Пьер Мачерей,
Фридрих Джеймсондар тарихи формацияларды зерттеудің маңызды екеніне
назар аудартты. Бұл жазылған мəтіннің қатыстылығы күмəнсіз саналатын
контексті түсіну үшін ғана емес, мəтін дүниеге келген һəм көбіне
бейсаналы түрде мəтінде орын алған əлеуметтік формацияның қарама-
қайшылығы мен шиеленісін 
симптомдық 
(
symptomatically
)
 
тұрғыда оқу
үшін де маңызды. Мачерей мəтінде жоқтығы айқын, бірақ сонда да мəтін
тарихының бір бөлігі саналатын «жоқ болулар» туралы айтады. Оның өз
сөзімен келтірсек, мəтін: «
қалаған
дүниесін айту үшін баяндауға 
мəжбүр
болады» (94). Сын осы «жоқ болуларды» артикуляциялауда күткендей,
мəтіндегі тіршіліктің адам төзгісіз қайшылығын електен өткізуге мүдделі.
Оған қоса, идеологиямен келісімге қол жеткізу үшін осы «жоқ болулар»
қалдырған ізді табатын əдісті ойлап табуға мəжбүр еді.
Алайда маркстік сын əдеби мəтінді қабылдаудағы материалдық һəм
тарихи жағдайлар жөнінде жарытымды ештеңе айтпайды. Ол, негізінен,
олардың туындау жағдайларына бағытталған. Мысалы, «Сын жəне
идеология» (

жүктеу/скачать 5,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: