Әдебиет теориясы. 1-том
Әдеби мәтіндерді қабылдау және туындыларды теориялық
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Әдеби мәтіндерді қабылдау және туындыларды теориялық
тұрғыдан талдау, зерттеу мен оқыту Кетлин Маккормик Кетлин Маккормик Нью-Йорктегі Перчейз колледжінде (SUNY) əдебиет пен жазу өнерінен сабақ береді. Оның маманданған салалары – ирланд əдебиеті, Джеймс Джойс шығармашылығы, итальян-америкалық əдебиет пен оқу мəдениеті. Аталмыш мақалада оқу мен оқырман аудиториясының эволюциясын қарастырады жəне оны Джеймс Джойстің «Улисс» ( Ulysses ) романындағы Молли Блумның бейнесін қабылдау ( рецепция ) теориясы дəрістерінің негізінде ашып береді. Соңғы он жылда мəдениеттану саласындағы көптеген зерттеушілер аудиторияны өздеріне жаттанды мəдени дискурста «сөйлейтін» əлсіз субъект ретінде қарастыратын детерменистік позицияға қарсы шықты. «Скрин теориясы» (Маккабе) арқылы өте танымал болған мəтіндік детерменизм позициясына қарсы дəйек ұсынарда Стюарт Холл, Пол Виллеман жəне Дэвид Морли секілді теоретиктер «оқырмандар қарапайым «мəтін субъектілері» ғана емес» дегенді айтады. Бұған қоса, белгілі бір əлеуметтік формацияларда өмір сүретін һəм көптеген күрделі мəдени жүйеге сіңісіп тіршілік кешетін мəтін осы күрделі мəдени жүйенің тек бір ғана компоненті саналатын «əлеуметтік субъектілер» деген дəйекті алға тартты (Холл 136–38, Виллеман 48, Морли «Мəтіндер» 170–71). Мəтіндер оқырмандарда «ұнамды» ой қалдырады деп есептелгенімен, оқырмандардың көбісі «бейімделгіш» те, «оппозициялық» та элементтерден құралатын мəтіннің «келісілген» нұсқасын жасайды (Холл 137). «Танымына, сенімі [мен] болмысындағы қарама-қайшылығына» байланысты оқырмандар мəтінді əртүрлі мағынада құрап шығатынын (Морли, «Мəтіндер» 171) мойындау субъективтілік теориясына айтарлықтай өзгеріс алып келді. Əсіресе өзгерістер легі телевизия мен кино салаларында байқалды. Өйткені оқырман/көрермен белсенді əрі əлеуетті. Оқырман мен көрерменнің позициясы көбіне автономия мен əлеуметтік детерминация арасындағы теңгерім ретінде қарастырылады. Белгілі бір деңгейде зерттеушілер бетпе-бет келген қиындықтардың себебінен күш алған көзқарас бойынша, нақты аудитория мəтінді өздеріне тиесілі жыныс, нəсіл немесе əлеуметтік тапқа (Морли, Nationwide ; Хобсон, «Housewives», Crossroads ) қарай талқылайды. Автономия мен детерминизм арасындағы осы тепе-теңдіктің сипаты əлі де болса теориялық тұрғыда ойластырылады. Мысалы, Морли соңғы этнографиялық зерттеуінде «мəдени ресурстардың органикалық диапазонынан (осы мəдени ресурстардың құрылымы оған қол жеткізу мүмкіндігін сыйлайды) белсенді түрде мағына өрістетіп жатқан адамды көре алатынымыз жайлы позициямызды қалыптастыруды» басты мақсат етеді ( Family Television 43). Дейдре Прибрам «Əйел көрермендердің» ( Female Spectators ) кіріспесінде субъективтілік теориясының осылайша ұлғаюын фильм зерттеулеріне қосқанын атап өтеді: «Көрермендердің белсенді қатысуын білдіретін фильмді көру процесі – фильм кодының балама түрде қолданылуын қамтамасыз ететін шығарманың да, тұтынушының да атсалысуымен жүзеге асады дегенді алға тартатын анализ əдісі» (5). « Əйел көрермендер » мақалалар топтамасында ол нəзік жаратылысты көрермендерді əртүрлі субъективті позицияларда, яғни тұлға ретінде де, тарихи тұрғыдан қалыптасқан топ күйінде де, нақты бір мəтіннің көрермендері ретінде де зерттейді (5). Аудиторияның дискурстық позицияларын теориялық тұрғыдан қайта іздестіру білім беру тəжірибесіне айтарлықтай ықпал етті (Мастерман; Жиру, Симон жəне мен т.б.). Мысалы, Лен Мастерман: «Медиалық білім беру аясындағы аудитория жауабының маңыздылығына туындының ықпалы болғанмен, өз құқықтарының шеңберінде мағына мен мазмұнды студенттер өздері жасамайынша жетістікке жету қиын. Белгілі бір ақпараттар мен идеяларды қабылдаушылар ретінде ғана қарастыратын мұндай педагогиканы бұдан əрі жалғастыру мүмкін емес», – деп түйді (30). Аталмыш мақаланың нысанына іліккен басты нəрсе – əдеби туындыны оқытуды теориялық тұрғыдан қайта ойластыру мен басқа да осы секілді педагогикалық салдарлар. Телевизия көрермені – əдеби мəтін оқырмандарынан кем түспейтін, «белгілі бір əлеуметтік формацияның əртүрлі əлеуметтік тəжірибесі аясында тіршілік ететін» субъектісі (Морли, «Мəтіндер» 170). Бір жағынан, əдебиет оқырманы мағына жасау барысында автономия мен детерминизация арасындағы тепе-теңдікті сақтайды. Бұдан кейін, студент оқырмандар белгілі бір əдістің көмегімен автономия мен детерминизация арасындағы тепе-теңдікте сыни мəліметпен қарулану арқылы жұмыс істей алатын теориялық жəне тəжірибелік негіздерді алға тартамын. Бұл оларға əдеби мəтіндерді өз көзқарастарына сай, қорыта жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|