Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Әдейі қателесу
Монро Бердсли мен У.K. Уимсат 1949 жылы құрастырылған «Әдейі қателесу» ( The Intentional Fallacy ) – жаңа критицизм өкілдері арасында қызу пікірталас тудырған маңызды мақала. Жаңа критицизм өкілдері әдебиетті өзгеше қырынан, әсіресе әдеби мәтіндерді автордың өміріне сілтемелер жасай отырып қарастырғанды жөн көрді. Оларды тарихи және өмірбаяндық сын тарихынан, басқа зерттеу нысандарынан оқшаулауға бел буды. Шекспир «Отеллода» «Тайгер» ( Tiger ) деп аталатын кеме туралы айтады. Өйткені оның корольдік сот саясатына қатысы бар. Оған қоса, ол I Елизавета патшайымның билігі тұсында министр Роберт Сесилдің өзі пайдаланған кеме болатын. Әдебиетте осындай деректілік жайында алғаш рет сөз қозғалды. Жаңа критицизм өкілдері бұл пікірмен келіспеді. Олардың пайымдауынша, әдебиеттің мәні әлдеқайда тереңде. Көлденең тартқан пікірлері: автор қалыптастырған мәтіндік бейнелеу іске қосылған соң ғана сипатталып, өзіне ғана тиесілі мағыналық өлшемге ие болмақ. Жазушы шығармасының жазылуы тіл тарихымен байланысты болғандықтан, қалам тартқан еңбегінің мазмұны да сол тарихпен біте қайнасып кетеді. Ондай шығармалар объективті сипатқа ие болған соң, оның мәні субъективті болудан қалады. Өйткені әдебиет өзінің күрделі лингвистикалық формалары арқылы жалғыз ғана саналы ой-пиғылмен шектелмейтін әмбебаптықты, көп мағыналы мазмұнды туындатады. Бұл пікір аталмыш мақалада айтылмаса да, оны Уимсеттің өзге де еңбектерінен табуға болады (мәселен, «Нақты әмбебап» ( The Concrete Universal ) кітабынан). Монро Бердсли – Тэмпл және Суэрзмо университеттерінің профессоры, философ. Ол өз еңбектерінде эстетика мен өнер теориясына, сонымен қатар көптеген субъектілердегі сыншылдықты зерттеуге баса мән берді. Бердсли – «Эстетика: философия сыншылдығындағы мәселелер» ( Aesthetic: Problems in the Philosophy of Criticism, 1958) , «Эстетикалық ой-пікір» ( Aesthetic Point of View, 1982) сынды басқа да еңбектердің авторы. У.K. Уимсет – Йель университетінің профессоры, еңбектерінің дені сыншылдық пен теорияға арналған. Ғалымның «Әдеби сыншылдық: қысқаша тарихы» ( Literary Criticism: A Short Historу, 1957) және «Вербалды Икон: поэзияның мәні жөніндегі зерттеулер» ( Verbal Icon: Studies in the Meaning of Poetry, 1954) деген кітаптары бар. Уимсеттің теориялары таза формализмге терең бойлап, XX ғасырдағы жаңа критицизм қозғалысының сыншылдық ағымына сүбелі үлес қосты. Қайратымен қажырлы, жазды еңбек қаншама. Жарамсыз болса, не шара, жазғандары жан сала. Жанашыр бір сезім жоқ, селт еткізер кісіні, Қалыптасқан ойы да, əсер етпес баршаға. Уильям Конгрив, «Əлемнің жолына» алғысөз. (А.Ə. * ) Сыншы пікіріндегі интенцияға қатысты автордың пайымдауы біршама талқылауларда, мəселен, профессор Льюис пен Тильярд арасындағы «Жеке күпірлік» ( The Personal Heresy ) деп аталған басқосуда қарсы пікір тудырды. Тіпті 1940 жылғы «Симпозиумдар» ( Symposiums ) сынды мерзімді мақалалары «Оңтүстік жəне Кеньон шолуларында» 1 ( Southern and Kenyon Reviews ) тағы да жанама түрде көтерілді. Солай бола тұра, бұл пікірдің көптеген романтикалық салдары əлі күнге дейін көпшіліктің талқысына түспегені күмəнді көрінеді. Осы күнгі жазушылар əдеби сын сөздігіне арналған «Интенция» ( Intention ) 2 деп аталатын қысқаша мақалада ( intention – авторлық ұстаным мен идеяны зерттеуге бағытталған дискурстық жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|