Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Тілдік поэзия
Тілдік поэзия ( Language Poetry ) – жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысында Гертруда Штайн, Уильям Карлос Уильямс, Пол Зюкофски жəне Джордж Оппен сияқты ұлы модернистердің шығармаларында қалыптасқан, алдыңғы қатарлы қозғалыстардың бірі. Əрине, бұған өз шығармаларында 1940–1950 жылдардағы əйгілі композитор Джон Кейдждің бастамасымен əдістемелік-композициялық тəжірибе жұмыстарына тоқталған Джексон Маклоудың сіңірген зор еңбегін де қоса атап өткен жөн. Кейдждің шығармашылығы музыка, жазу, сурет салу жəне кейіннен қойылым өнері ретінде белгілі болған өнер түрлерінің шекараларын тоғыстырды. Оның көп бөлігі, негізінен, орындаушының арнайы нұсқауды жүзеге асыруын талап ететін бағыттар. Маклоу жалпы өзі ұстанған композицияның неғұрлым нақты əрі таптаурын ережелерін жиі қолданды. 1938–1985 жылдардағы «PFR-3 өлеңдері туралы мақалаларында» ( A Note on the PFR-3 poems ) өлең мəтіні үшін компьютерлік бағдарламаны пайдалану турасындағы ойларымен бөліскен. Төменде Маклоудың 1969 жылы (!) Лос-Анжелестегі «Information International» компаниясының «DEC-PDP-9 компьютеріне қосылған, фильмдерді оқуға арналып, бағдарламаланған PFR-3 құрылғысының көмегімен жасаған жұмысынан үзінді келтірілген: «Олардың (компьютердің) бағдарламалары маған «мəліметтер» ретінде «хабарлама» тізімін енгізуге мүмкіндік берді. Əуелі 100 жеке қатарлар болды, олардың əрқайсысы 48 таңбадан немесе аралықтан тұрды. Содан кейін екі, одан да көп жолдан тұратын сəл ұзақтау хабарламалар пайда болды. Бағдарлама кез келген тізімнен «хабарлама мүшелерін» (таңбалар, сөздер не байланысқан сөздер қатары; мысалы, хабарламаның ішінде аралықтармен бөлінген сөйлемдер) өз еркімен таңдап, бір қатарға орналастырып, олар мониторда көрсетілді. Ал басқару пернесін басқан кезде, экранға шыққан əрбір оныншы қатар басып шығарылды…» 15 Өлеңнің негізгі мəні мынаған саяды: СҰРАПЫЛ ОЙЛАР ТҮССІЗ ЖАСЫЛ ƏЛЕМГЕ ТАЛАП ҚОЙЫП ЕРКІН КЕРІП КЕУДЕСІН ЕРКІМЕН АЛЫСТАП КЕЛЕДІ ТƏП-ТƏТТІ ЕРКЕЛЕТУ БАЛ СИЯҚТЫ АРАЛАРДЫҢ ӨНЕРІ 16 (М.С.) Оқырмандар мұндай поэзиямен таныс емес. Сондықтан бірден «бұл мағынасыз өлең» деп ойлауы мүмкін. Шын мəнінде, өлең жолдары қиял тудыратын, байланыссыз бөліктерді жақындастыратын жетекші сөздер мен тақ салыстыруларға толы. «БАЛ СИЯҚТЫ… АРАЛАРДЫҢ… ӨНЕРІ» сөздері нағыз эллипстік болып тұр. Ал «ЕРКІН КЕРІП КЕУДЕСІН» деген жолды түсіну еш қиындық тудырмайды. Егер «ЕРКІМЕН» дегенді «ТƏП- ТƏТТІ ЕРКЕЛЕТУМЕН» бірге оқысақ күлкілі болып шығар еді. Маклоудың өзі мұндай поэзияны оқу үшін буддалық «ойсыз» дзэн тұжырымдамасына ұқсас нəрсені қабылдау керек деген. Яғни əр адам əрбір лингвистикалық оқиғаны жинақтамастан пайда болып, қайта жоғалып кететін өз бойындағы элемент сияқты қабылдайды. Тілдік поэзия пайда болған кезде жұлдызы жанғандар – Рон Силлиман, Чарльз Бернстайн, Баррет Уоттен, Брюс Эндрюс, Кларк Кулидж, Майкл Дэвидсон, Боб Перельман, Майкл Палмер, Рэй ДиПалма, Стив Бенсон, Роберт Гренье, Лин Хеджинян, Лесли Скалапино, Сьюзан Хоу, Карла Гарриман, Рей Армантраут жəне Ханна Винер сияқты дарынды ақындар. Силлиманның редакторлығымен көптен бері жарияланып келе жатқан «Америка бəйтерегі» ( In the American Tree ) антологиясында Маклоу кейбір адамдардың пікірлерімен санаспастан, «тілдік поэзия басқа əдебиеттерге қарағанда тілдік орта бола ала ма?» деген сұрақ қояды. Ол көптеген жазушылар қалыпты синтаксистен ауытқып кеткендіктен, «тақырыптың тез өзгеретінін» əрі эгоға қатысты белгісіздік пен жекеленудің байқалатынын мойындады. «Бұл жұмыстардың біразы ғана байланысқан оқиғаларды баяндайды немесе анық тезисті ұстанады»; «баяндау яки мазмұндау» болмайды. Сонымен қатар Маклоу «Бұл шығармаларды терминнің жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|