Дыбыстық поэзия / нақты поэзия

жоқтаудағы» екі «өзін-өзі» осы өлең жолының басындағы екпінді күшейте
түседі. Бірақ осының бəрі «қатты» сөзіне негізгі ойды білдіретіндей екпін
түсіріп, дыбыстық мағына беру қызметін атқарып тұр. «Қатты» сөзінің
дыбысталуы да қатаң. Мұнда біз критицизмнің дыбыс сезімді жеткізе
алады деген кеңінен таралған «дыбыс пен сезім» мысалын қарастырамыз.
Дыбыстық поэзияда поэзияның дыбыстық көрінісі дербес; ол оның
жоқтығына мəн беру қабілетін сақтай отырып, мағынадан толық бас
тартады.
Оқырмандар үшін Льюис Кэрроллдың «Джаббероук» (
Jabberwocky
)
 
өлеңі
дыбыс пен мағынаның аралық шекарасын бейнелейді. Біз құбыжықтың
қандай екенін елестете аламыз, бірақ мұнда оның ақиқатқа қаншалықты
жанасатыны жайында тіс жармаған. Əрине, Кэрролл біздің екі түрлі тілден
өзара ұқсастық іздеп, кірме сөз арқылы оны өзімізше «елестетуімізге»
мүмкіндік береді. «Өте зұлым» (
Frumious
) сөзі «қаһарлы» мағынасын
беретіндіктен 
қорқынышты 
естіледі. 
Джаббероук
сөзіндегі 
wock
жұрнағынан 
walk
(қыдыру, серуендеу) сөзін де тануға болады. Ал ол 
talk
(сөйлеу, айту) сөзіне ұқсай ма? 
Джаббероук
сөзінің өзі екі мағыналы.
Өйткені ол 
jabbering
(
jabbering 
(бос сөйлеу, дыбыс шығару) жəне 
walkin
g
(қыдыру, жүру сияқты) əрі өлеңнің контексінде солай берілуі ықтимал
jabbing
сөзінің де мағынасын береді. Бұл өлең бізді тілдік опциялардың
ортасында ұстап тұрады да, нəтижесінде нақты бір аударма жасауымызға
мүмкіндік бермейді.
Абайла, Джаббероуктен, ұлым менің!
Тұмсығымен шоқитын, шеңгелімен бүретін.
Юбжуба құсынан да сақтанғайсың,
Өте зұлым құбыжық ол ілетін! (А.Ə.)
Стив Маккаффри бізге дыбыстық өлеңдер 1916 жылдың өзінде-ақ
дадаизмнің Цюрих стилінде əртүрлі жанрларда пайда болған деп
топшылайды. Олардың ішіндегі ең бастылары «бір сəттік өлеңдер»
(
simultaneous poem
) мен «сөзсіз өлеңдер» болды».
22
Бір сəттік өлеңдерді
Анри Барзун мен Фернанд Дивуар ойлап тапқан. Ондай өлеңдерде «дыбыс,
мəтін, сəйкессіз дыбыстар, ысқырық, айқай мен шуылдан» тұратын
дыбыстық коллаж болады. Мұны дадаизмдегі ірі тұлғалардың бірі, сөзсіз
өлеңмен шектелген Хуго Балль басқаша айтады. Балль: «Мен дауысты
дыбыстардың теңгерімі тек қана бастапқы реттіліктің мағынасы бойынша
салмақталып, таралатын «
Verse ohne Worte
» [сөзсіз өлеңдер] немесе
Lautgedichte
(дыбыстық өлеңдер) деген өлеңнің жаңа жанрын ойлап
таптым», – деген.

Сондай-ақ ол: «Бұл фонетикалық өлеңдерде тілшілер дұрыс пайдаланбаған жəне бұрмалаған
тілден толық бас тартамыз. Біз сөз сиқырының тереңіне қайта бойлауымыз керек. Поэзияның ең
соңғы һəм қасиетті мекенін сақтап қалу үшін сөздің ең асыл алхимиясына қайта оралып, керексіз
сөзді екшей білгеніміз жөн. Біз «солақай» жазудан, яғни ойқы-шойқы сөздерден де арылуымыз
керек, қолданыста жүрген, жаңадан пайда болған сөздерді (сөйлемді айтпағанда) пайдалануда
ұқыптылық танытуымыз қажет» деген.
23
Мұндай поэзия тілді қарапайым пайдалануды анықтап, оны бұзуға жəне
анық мағынасын түсіне бермейтін дыбыстың нақты мағынасын енгізуге
арналған. Дыбыстық поэзияда не туралы айтылғанын сұрағанда оған жауап
таба алмасақ та, мағынасын дыбысталуы арқылы түсініп тұрған шет тіліне
ұқсап қалады. Əрине, ономатопея (

жүктеу/скачать 5,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: