Әдебиет теориясы. 1-том

бар екенін əлсіз көрсетіп тұратын келесі бір тұжырым – жазу тұжырымы
(
écriture
). Осы ұғымның жүйелі қолданылуы бізге авторды еске алмай,
айналып өтуге əрі оның жоғалып кетуін түсіндіруге мүмкіндік береді. Жазу
тұжырымы заманауи қолданысында жазу əрекетін де, біреудің жеткізгісі
келген мəндерін бейнелеу үдерісін де қарастырмайды. Біз көп күш жұмсап,
əрбір мəтіннің жалпы жағдайын көрсетуге талпынамыз. Бұл жағдай
төмендегі егіз желіге тəуелді: оқиғаның ашылу сəтін қамтитын уақыт
желісі мен оның таралу мекенін білдіретін кеңістік желісі.
Алайда бүгінгі қолданысында жазу ұғымы нақты автордың тəжірибедегі
сипатын ырықсыз жасырын мəнге көшірді. Бізге тек қос тəсілді, оның
ішінде, сыни һəм діни көзқарасты жазуға тоғыстырып, автордың
тəжірибедегі сипатының елеулі белгілерін алып тастау жеткілікті. Жазуға
түпнұсқа маңызын беру – оның киелі табиғатының теологиялық мəні мен
шығармашылық болмысының сыни мəнін қайтадан дəлелдеуге талпыныс
жасау деген сөз. Жазудың өзінің жарыққа шығуына жол ашқан тарихтың
себебінен ұмытылуы не жоғалуы мүмкін екенін мойындау – оның жасырын
мəнінің (түсіндіруді қажет ететін) діни ұстанымын əрі ұйғарылған мəні мен
бұлыңғыр мазмұнының сыни ұстанымын (түсініктемеге мүмкіндік беретін)
мойындау. Жазуды жазушыдан тыс деп тану – бір мезетте оны мəңгі һəм
өзгеріссіз діни ұстаныммен, сонымен бірге орындалмаған дəстүрмен қатар
қою. Шығарма əрқашан өзінің авторын сезінетін эстетикалық ұстаным деп
қарау. Ол əрқашан өз авторының өлімінен жоғары тұрады.
Жазу ұғымының осы қолданысы автордың алдын ала белгіленген
артықшылықтарын сақтау қаупімен байланысты. Бейтараптанудың бірегей
күңгірт əлеміндегі нақ осы жазуда автордың айрықша бейнесін құрайтын
көріністердің жанды ойыны сақталады. Маллармеден кейін дағдылы іске
айналған автордың жоғалу құбылысы бірқатар кедергілерден өтеді. Ойлау
тəсілдеріндегі 
бүгінгі 
дүмпулердің 
түсініктемесін 
ХІХ 
ғасырдың
философиялық жəне тарихи дəстүрлерінен табуға болады деп сенетіндер
мен осы дəстүрден мүлдем құтылғысы келетіндер арасында үлкен
айырмашылық бар.
§
Алайда автор жоғалды деген құрғақ пікірді қайталай бергеннен ештеңе
шықпайды. Дəл осылай, Ницшенің ізімен Құдай мен адам бірдей ажал
құшты деу де жеткіліксіз (Бұл жерде Мишель Фуко Ницшенің «Құдай өлді»
деген сөзін, яғни адамдардың, барша жұрттың санасынан Құдай жоғалды,

Құдай туралы түсінік өлді, халықтың Құдайға деген сенімі азайды деген
ойын меңзеп отыр. – 
Ред.
) Автор жоғалғаннан кейінгі бос қалған кеңістікті
анықтау, осы кеңістіктегі саңылаулар мен сызаттарды айқындау жəне осы
жоғалудың қандай жаңалықтарға жол ашатынын бақылау маңызды.
Біз, алдымен, автор атына байланысты туындайтын мəселелерді айқындап
алуымыз керек. «Автордың аты» деген не? Ол қалай қызмет етеді?
Мəселенің шешімін табамын деуден аулақпын, мен тек осыған байланысты
туындайтын кейбір қиындықтарды көрсетемін.
Автордың аты – жалқы есім, сондықтан барлық жалқы есімдерге қатысты
сұрақтар оған тиесілі (Мен мұнда бəрінің ішінен Серлдің талдауларына
жүгінемін).
1
Жалқы есімді сілтеу есімдігімен айқындай алмайсыз. Ол
айқындаушы қызметтен ерекше, анықтаушыдан айрықша; ишара, біреуге
бағытталған саусақ, жалқы есімге қарағанда, ойымызды ақынырақ
жеткізеді. «Аристотель» деген кезде біз кез келген бірдей анықтамаларға
балама сөзді қолданамыз: «аналитиканың» авторы, «онтологияның негізін
салушы» т.б. Бірақ мұнымен тоқтап қалуға болмайды, өйткені жалқы
есімде тек жалғыз мəн болмайды. Біз Артур Рембоның «Рухани
ізденістерді» (

жүктеу/скачать 5,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: