Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| La nausée
) ( Nausea ; 1938) туындысы антироманды метароманға өзгертті. Сартрдың баяндауы белгілі бір тəртіпке құрылған оқиға желісін əлжуаз сенімнің нышаны ретінде сипаттайды. Тіршіліктің түбегейлі құбылмалы сипатын адамдар табиғатына жат түрде тоқтатып тастауға ұмтылатын тарихтан ерекшелей отырып (Nausea 37, 39–40), нарративтің мүмкін еместігі мен тілекке келмейтіні жайлы ой толғайды. Уақыт ағысы идеясының Рокентин үшін «адамның өнертабысы» ( «une invention des hommes» ) екенін ескеріп жəне «əрбір тіршілік иесі өмірге кездейсоқ келеді, əлжуаз тіршілік ағынымен өмір сүреді де, аяқ астынан өліп қалады» (132, 133, 168, 169) деген ойларды тілге тиек етеді. Адам ғұмыры жайлы əңгіме шертетін дүниелер бастан-аяқ сандыраққа толы деп көрсетеді. Менің тіршілікке қатысты жасандылау көзқарасым неғұрлым сценарийлер арасына дендеп енген сайын, бір қызығы, соғұрлым көп əңгімелердің байыбына бара бастаймын (Nausea 56–57, 95–96). Дегенмен мəтіннің тақырыптық сипаты талдау стратегияларымен қарама-қайшы əрекет құрылымдарын жасауды керек етеді. Мəтін тақырыптары осының төңірегінде шоғырланады. Сөйтіп, Сартрдың нарратив пішіні тəжірибесі түбегейлі диалектикалық сипатта көрініс табады, ол оқырмандарды бір мезетте шынайы əрі жасанды болып саналатын ұстанымға бекуге мəжбүрлейді. Олар Рокентиннің бұрынғы əлем модельдерінен бас тартуын, оның мүлдем сценарийсіз шарттарға талпынысын, тек оның ым- ишараларын əртүрлі тəжірибелік репертуарларға бекіту арқылы қайта жаңғырта алады. Шынымен де, əдеби тарих зерттеулеріндегі сценарий концепциясын толығырақ жүзеге асыру нарратив пішіндерінің өзгермелі əлем модельдерімен орын ауыстыруын, кеңейтілген салыстыруын, сонымен бірге сценарийлер мен əңгімелер арасындағы өзара байланысты жəне осы бағыттағы негізгі тəсілдердің ауқымды зерттелуін талап етуі мүмкін. Дегенмен менің екінші зерттеу болжамыма сəйкес, сценарий қолданысының уақыт ағынымен диахронды зерделенуі осы уақытта əртүрлі жанрлар бойынша синхронды зерделеумен қосылуы қажет. Əлемдік білім аясындағы нарративтер ретінде танылған, жоғарыда түсіндірілген дəйектемелер желілерді анағұрлым ірі нарратив топтарының мүшелері ретінде талдауға мүмкіндік береді (күнделік, роман, өмірбаян, жолжазба т.б.). Жанрдағы ерекшеліктер талдау стратегияларындағы ерекшеліктермен, бəлкім, үйлесер; олар бірден қажетті жəне алуан түрлі желілер арқылы көрініс табады. Жалпы кодтарда туындайтын мұндай стратегиялар көпөлшемді болуы да мүмкін. Жекелей алғанда, желілердің əртүрлі типтері əлемдік модельдермен азды-көпті сыни һəм рефлексивті тұрғыдан байланысуы ықтимал. 16 Бірқатар көрнекі ( репрезентативті ) желілер нарратив жанрларының басым сценарийлерге қарай беталысын əрі қарай зерттеудің нобайын құрауы мүмкін. 16, 17 жəне 18-желілер бір-бірінің арасына ондаған жылдар салып жазылған шығармалардан алынған. Бірінші желі балалар əдебиеті жанрына, екіншісі өмірбаянға, үшіншісі тəжірибелік əдеби нарративке жатады. Осы желілерді сарапқа салғанда, əлдеқайда көпөлшемді немесе рефлексивті талдау стратегияларын қолдану керек. Сценарийлерді жөнсіз пайдалануға кедергі келтіргенде немесе оны қолдануға шектеу болғанда, нарративтерді талдау да тым күрделеніп кетеді. Үш əңгімеде үш түрлі оқиға желісі баяндалады: бірінші əңгімеде кейіпкердің басына құмыра киіліп қалған; екіншісі – қарулы сарбаздарға қасқайып қарсы тұру жайлы; үшіншісі иттің кейпін келтіріп, төрт аяқтап жүрген жанды суреттейді. Бұларды басқа нарратив жанрлар ішінде де талдауға болады. Сəйкесінше, ортақ ерекшеліктер мұндай нарратив мазмұнымен емес, түсіндіру бағыттарының күрделілігімен жəне ұзақтығымен байланысты. Оқырмандар оларға нарратив мазмұндарын тұжырымдау кезінде қол жеткізеді (мəселен, мысалдардың біріндегі əңгіме тараулары арқылы). 16-желі А.А. Милннің «Винни Пух» ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|