Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Айырмашылық
Пьер Бурдье Француз әлеуметтанушысы Пьер Бурдье «Айырмашылық» ( Distinction ) туралы бұл тарауда (1979) адамның әдеби талғамы сол дәуірдегі талғампаздықты қалыптастыратын факторларға байланысты деген ойды алға тартады. Адамдардың таптық мәртебесі, мәдениеті мен білімі олардың оқырман ретінде жіктелуіне, әдебиеттің бір жанрына қарағанда, екінші бір жанрын жақсырақ көретін топ ретінде қалыптасуына ықпалын тигізеді екен. Тап пен жіктелу Қос кесапаттың арасынан кесірі аздау бірін таңдау керек болса, екеуін де қаламас едім. Карл Краус «Талғам дегеніміз – ажырата алу мен саралай білуге бейімділік», – дейді Кант. Басқаша айтқанда, Лейбництің түсінігі бойынша, дербес (немесе қажетті) білім саналмайтын ажырату процесі арқылы айырмашылықты қалыптастыру жəне белгілеу деген сөз. 1 Өйткені бұл білімді айқындайтын айрықша ерекшеліктерді меңземей-ақ, объектіні қарапайым қалпында тануға кепілдік береді. 2 Һабитус ( habitus – ой, түсінік бейнелерінің жүйесі. – Ред. ) схемасы, яғни жіктеудің алғашқы формасы өзінің айқын белсенді сипаты үшін мынадай фактіге қарыздар: олар пайымдаушы зерттеулерден немесе қалау-тілектің бақылауынан тысқары, сана деңгейі мен тілдің астында (яғни сана мен тілден төмен тұрады) қызмет етеді. Əлдебіреулер ым-ишара мен дене мүшелерінің кез келген қимылын, яғни жүрісін, тыныс алуын, тамақтануы мен сөйлеуін, сол сияқты əлеуметтік қатынастардың құрылымы мен құндылықтарындағы басты принциптердің, яғни еңбек бөлінісі (таптарға, жас айырмашылығына, жынысына тəн) мен жұмыстарды бөлудің, бөлімшелердің қызметтерін белгілеу мен бөлімшелерге тəн қызметтерді белгілеудің, нақтырақ айтар болсақ, еңбек саласындағы жыныстық өзгешелік пен жыныстық еңбектің ерекшелігін анық көрсете алатын белгілерді ажырата алады. Міне, талғам дегеніміз – дəл осылай бөліп-ажырату қабілеті, сезіну мен интуиция деңгейінде түсіну қабілеті. Талғамы бар адамның əлеуметтік кеңістікте өзіндік орны болады. Талғам – əлеуметтік бағдар. Талғам адамға «əлеуметтік кеңістікте өзіндік орнын бере отырып», сол адамның жеке басының сұранысы мен қажеттіліктерін айналасындағы заттарға, іс-қимылдарға таңа бастайды. Талғамға қарап əлеуметтік кеңістіктегі іс-əрекеттердің құндылығын, мəнін, қоғам мүшелері мен материалдық дүние арасындағы сəйкестіктер туралы ой түюге болады. Сондықтан да əлеуметтанушылар жіктеген əлеуметтік агенттер жіктеудегі жетекші субъектілер ғана емес, сондай-ақ жіктеу əдісінің негізін қалаушылар да болып саналады. Əлеуметтік қатынастарды түсіну үшін ол қатынастар туралы практикалық білім қажет, əрі ол білім əлеуметтік қатынастарға ішінара да, толықтай да біржақты қарауға болмайды деген идеяға негізделуі тиіс. Һабитус схемасында білімнің объектісі өз кезегінде субъектіге айналатыны һəм бойындағы білімді объектіге таңа алатыны айтылады. Бірақ бұл жерде адамның білуге талпынатын бүкпесіз əлеміне оралу жайлы, əлемнің айқын сипатына жол ашатын білім (сонымен бірге оларды көрсететін күштер) туралы да əңгіме болып отырған жоқ. Бұл осы білімге түпнұсқа (төл) құраушы күштің берілуін де білдіреді. Бірақ объективті қасиетке тəн объективті концепция осы күшті терістейді. Ол жалпы білімді немесе теориялық білімді шынайы əлемнің жай ғана көрінісіне айналдырады. Маркс «Фейербах жайлы тезистерінде» ( Theses on Feuerbach ), сынмен түйрегендей, енжар ( passive ) жазбалармен ғана білім жасап (яғни білімді енжар жазумен ғана шектеп), идеализмге қатысты білімнің «белсенді қасиетін» тəрк еткен еді. Алайда білімнің материалистік теориясын тудырып жатырмыз дегендер барлық білімнің, тұтастай əлеуметтік білім əлемінің ой мен лебізді жүзеге асыру құрылымының əрекеті екенін, тіршілік пен тəжірибенің немесе түсінік шарттарының арасына күрескіш құралдардың белсенді қабілетінің килігетінін ұмытып кетеді. Ол механикалық түрткілермен механикалық тұрғыда əсерлесуден жырақ тұрып, əлемнің үндеуіне яки қауіптеріне жауап береді. Аталмыш құралдар осы əлемнің мəнін тудыруға көмектескен. Дегенмен осы əрекеттің принципі интеллектуалды жəне антигенетикалық идеализмнің қағидасы яки əмбебап формалар мен категориялар тəрізді емес. Бірақ ол ұжымдық тарих пен тəжірибеге арналған (тек білім үшін емес) практикалық күйдегі функция барысында құралатын, игерілген, пайда болған схемалар жүйесіне ұқсайды. жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|