Әдебиет теориясы. 1-том
Тәжірибе жүзіндегі теория. Сәби немесе скрипка: Элис Манро
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Тәжірибе жүзіндегі теория. Сәби немесе скрипка: Элис Манро
әңгімелеріндегі этика мен әйелдік қасиет Наоми Моргенштерн Наоми Моргенштерн – Торонто университеті ағылшын тілі бөлімінің аға оқытушысы. Ол Уилла Кэсер, Тони Моррисон, Эдгар Лоренс Доктороу шығармашылығы жөнінде және феминистік һәм психоаналитикалық теориялар жайында мақалалар жариялаған. Мұны ізгілік атымен, тіпті «Басқаның» игілігі үшін жасау бізді тек кінəдан ғана емес, ішкі күйзелістердің барлық түрінен де сақтайды. Жак Лакан Ааааа! Ақылгөйсу жоқ. Енді ешқашан ақылгөйсу болмайды! Элис Манро 1982 жылғы сұхбат кезінде «Өзінің əңгімесіне ақыл айтуды енгізді ме, жоқ па?» деген сұрақ қойылғанда, Элис Манро «жоқ» деп ашық айтты ( Hancock, 223). Бұлай деп айтуының да жөні бар. Өйткені ешкім де Элис Манроны мораль жазушысы деп атағанды қаламайды. Оның баяндаушылары ( narrator ) мен бас кейіпкерлері оқырмандарды этикалық байланыстарды сипаттайтын күрделі əрі мүмкін емес жайттармен бетпе-бет қалдырып, соңғы пайымдау əрекеттеріне қасақана қарсы тұрады. 1 Дерек Аттридж жақында ғана жазылған бір əңгімесінде: «Мораль «нəтижелерді барынша көрегендікпен бақылауды талап ететін əлеуметтік контекстегі нақты ситуацияларды басқаратын айқын міндеттерге» жатады. Ал этикалық талаптар болса, «жауапкершілік» пен «міндетті», сонымен бірге «болжалсыздық пен тəуекелді» де қосып алады», – деп жазды (28). 2 Манроның əңгімелері тіпті бізге «жеке міндеттер» мен «нақты жағдайлардан» өзге нəрсе бермейді деп саналатын этикалық қауіптерді («Басқаның» үндеуі сəйкес келмеуі мүмкін; «Басқаның» бөтендігі оған қатысты жауаптармен үйлеспеуі мүмкін; этикалық басқыншылық субъектісі өзін ешқашан түзете алмайды деген қауіп) көрсетеді. Мəселен, жақында шыққан «Діңгек пен бөрене» ( Post and Beam ) əңгімесін алайық. Екі баласы бар, тұрмыстағы жас əйел Лорнаның үйіне жағдайы нашарлап, қиналып жүрген бөлесі Полли қыдырып келеді. Жауапкершіліктен қашып, іштей одан жалтаруды ұйғарған Лорна Полли мен төркініндегі өзге туыстарын «өзі білетін əрі жақсы көретін, бірақ жауапты емес» (103) жандар ретінде ойлауға тырысады. «Өмір сіздікі! Сіз өз өміріңізді сүруіңіз керек», – дейді ашуланған Лорна, жасы үлкен бөлесіне жеки сөйлеп (100). Көп ұзамай Лорна мейманды үйде қалдырып, отбасымен бірге демалысқа кетеді. Бірақ «Полли біз жоқта өзіне-өзі қол жұмсап жүрмесе болғаны ғой…» деген уайым (өте айқын бейнеде) оның жанын жегідей жейді. «Поллиді бəлеге ұшырататын болдым; ол енді менің қоңырауыма жауап бермеуі мүмкін» деген ойлар ызыңдап, Лорнаның санасынан кетпей қояды. Лорнаның түсінігінде, егер біреу өзгелер үшін жауапкершілік арқалаудан (бұл, əрине, жай ғана мəселені қиындатады, кейде оқиғаны) бас тартса, олар бір бəлеге ұшырайтындай көрінеді. Машинамен үйге қайтып келе жатқанда Лорна Полли үшін мойнына жауапкершілік алмаудың жолдарын қарастыруға тырысады. Жол бойы ойланған ол, ақыры: «Полли ересек; ал менің балаларым бар, олардың қамын жасауым керек», – деген шешімге келеді. Бірақ осы уəжін орынды деп тапқан кезде өздері ашпақшы болған сыртқы есіктің ар жағынан салбырап тұрған жансыз өлі дене есікке соғылып жатқандай болады. «Өлі мүрде, сұрғылт тəн. Мүлде ештеңе болмаған Поллидің денесі» (105) сияқты салқын ой санасын сызып өтеді. Лорнаның бөлесі үшін қам жеуден құтылуды ойлауға деген талпынысын сезімнен тысқары пішін деп аталатын қасиет бұзады. Ол уəжін орынды деп тапқан кезде мынадай ойға кетеді: «Үйге жетіп, есікті өздері ашуға тырысып жатыр. Бірақ ар жағынан адамның дыбысы естіледі» (105). Манроның сөзі мұқият қарауды талап етеді. Бұл арада Лорнаны жауапкершілікке үндеу өліктің есікті қағып жатқан кезінде шыққан қорқынышты «тықылы» ретінде сезіледі. Оның үстіне, бұл өлік субъектіні жауап беруге шақырып жатқандай (есікті ашып). Түптеп келгенде, Поллидің образы (қиялда мəйіт болып туындаған оның жалбарынуы болса да) жауапкершілікке шақыруды сыртқы үндеу ретінде көрсетіп тұр. Тіпті Лорна денені қозғалтуға тырысып, есікті қатты итерсе де, Поллидің өлі денесі Лорнаның пайымын терістеп, есікті тықылдатып жатыр. Лорна өз үрейлерінің «невротикалық», «жабайы» балалық сипаты мен тіпті өзінің мазасын қашырған, басқалардың бөтендігін бағаламауға бейім пиғылы екенін де жақсы біледі. Дегенмен ол теңселіп тұрған өлікті қозғай алмайды. Сондықтан үйге қайтар жолда «келіссөз» жасауға бекінеді (109). Полли өзінің опасыздығына кешіріммен қарау үшін Лорна нені құрбандыққа шалуы керек?.. Шындығында, Лорна үйіне келгенде, Поллидің жағдайы əлдеқайда жақсы еді. Ол өте жайбарақат, ешкімге кіріптар емес кейіпте көрінді. Тіпті еш уайымсыз жандай «отбасының досы» Лайонелмен əңгімелесуге кіріседі. Ал Лорна үшін жауапкершіліктен қашуға талпыныс көлеңкелі іске жалтаруға деген мүмкіндік ретінде көрінеді (106). Лорнаның түсінгені – басқалар оның қиялдағы өмірі мен психикалық экономикасынан тəуелсіз өмір сүреді деген ойға саяды. Ол артқы ауладан өзінің күйеуі Бренданға, Поллиге, Лайонелге, қызы Элизабетке, олардың үйреншікті байланыстарына, өзгешеліктеріне, олардың бөлек екеніне, бұл сəтте бақытты екеніне сырттай қарап тұрады. Бұл – əрі керемет, əрі қарапайым ақиқат: «Бұл қалай болғаны?.. Көрініс сиқырлы сəттегідей өте қарапайым əрі таңғажайып еді. Бəрі бақытты» (108). жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|