Әдебиеттегі көркем образ және образдылық мәселесі
жүктеу/скачать 206,29 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 54. Тарихи романдар (І.Есенберлин, Ә.Кекілбаевт.б.). М.Әуезовтің тарихи роман дәстүрі Тарихи роман
| 51.Роман жанры теориясы
52.Натурализм 53. Көркемдік әдіс. Дүниетаным Керкемдік әдіс) әңгіме еткенде, суреткердіңдуниетанымы мен өмірге көзқарасы, оны түсініпқабылдауы қандай болды деген заңды сұрақ туадыдеп жоғарыда айттық. Жазушы дуниетанымыноның қоғамдық-саяси көзқарастары ғана десекқателесеміз, ол әлдеқайда кең ауқымды: оныңфилософиялық, діни, тарихи, адамгершілік , салт-саналық, эстетикалық көзқарасын, табиғаттытануын, қоғамдағы адамның орны, қызметжөніндегі ой-түсінігін қамтиды. Бұл тұстақаламгердің поэтикалық мазмұндағы дүниетанусипаты манызды орын алады. Дуниетаным — суреткердің жеке шығармаларындағы дүние, адам, табиғат, болмыс туралы жалпы көзкарастарының,таным-түсініктерінің күрделі жүйесі ғана емес, сонымен бірге көркем шықармашылыкта көріністапқан өмірлік пәлсапасы. Шығармашылық адамының еңбегі, айналыпкелгенде, оның адами кейпін, азаматтықпозициясын айқындайды. Жазушының дуниетанымы көркемдік ойлау түрі менбайланысты, оның шығармаларындағы бейнелеу құралдарына (көркем бейнені жасау ерекшеліктері, қақтығыс мінезі, әсірелеулер, символиканы пайдалану т.б.) да әсер етеді. Қаламгер көркем шығармада қоғамда болып жаткан әлеуметтік оқиғаларды суреттеп қана қоймай, оған өз көзкарасын танытады. 54. Тарихи романдар (І.Есенберлин, Ә.Кекілбаевт.б.). М.Әуезовтің тарихи роман дәстүрі Тарихи роман — белгілі бір тарихи оқиғағабайланысты туған шығарма. Тарихи шығармалардаоқиғаның дәлдігі сақтала бермейді, әр кезеңніңтарихи-әлеуметтік, қоғамдық-саяси бет-бедерікөркемдік тұрғыдан қорытылып бейнеледі. Бұлжанрда жалпыхалықтық мемлекеттік мүдделербасты сипат алады. Тарихи роман негізін тарихтаболған оқиға желісі құрайды. Тарихи роман кейіпкерлері де - өмірде болған адамдар. Ілияс Есенберлиннің тарихи тақырыпқа жазғансоңғы шығармасы «Алтын Орда» атты үш томдықроманы (1983). Мұнда ХІІІ ХV ғасырларда күштімемлекет болған Алтын Орданың саяси қоғамдық, мәдени өмірі суреттеледі. Орыс тарихы мен әдебиетінде кездесетін (кейде оқиғалардысыңаржақ көрсететін) еңбектер болмаса, бұлтақырыпқа бұрын бірде бір қазақ қалам тартыпкөрген емес. Осы жағынан алғанда, І. Есенберлинроманы біздің раихи көркемдік ой пікіріміздежаңасөз. Онда Алтын Орданың біртұтас мемлекетболып қалыптасу, кемелдену кезі, құралу жолықамтылған кейіпкерлер нақты іс әрекетіменкөрінеді. Бату, Бірке, Өзбек хан, Орыс хан, Әмір Темір, Тоқтамыс, Едігелер қатысуымен өткен тарихкең сурет тапқан. Алтын Орданың Ресей, Қырым, Кавказ, Мауреннахр, Иран мемлекеттеріменбайланысы ашылған. М. Әуезовтың тарихи роман дәстүрі Қазақ әдебиетін зертеу тарихында текстологиялықжұмыстар жүргізудің алғашқы қадамы да Абай мұрасын зерттеу саласында жүргізілгенжұмыстармен бірге туды. Абай шығармалары мен ақын өмірбаянын арнайызерттеуді 20-жылдар басында саналы түрде қолғаала бастаған М. Әуезов ұлы мұраны тереңіректанып, түбегейлі меңгеру жолында сүйенертүпнұсқа дерек көздері мен текстологиялықжұмыстар жүргізу қажеттілігін кімнен болса да, ерте сезінді.1924-жылдың ішінде — ақАбайшығармаларының толық жинағынқұрастырып, жариялауда алдымен қолға алды. Тұңғыш төл жинақты құрастыру процесінде асылтүпнұсқа ретіндсгі Мүрсейіт Бикеұлының қолжазбакөшірмесінде хатқа түскен Абай өлеңдсрі мен дсхатқа түспей санаулы кісілер санасында сақталыпкеле жатқан көпшілікке беймәлім шығармаларымен аса күрделі текстологиялық зерттеулер жүргізуқажеттілігі көлденең тұрды. Абай іиығармаларын асыл түпнұсқа қалпынакелтіру мақсатымен автор ақын мұрасын қамтығандеректер кезі мен текстологиялық зерттеуде ақынөмірі мен шығармалары жайлы ғылыми еңбектержазу жұмысын бірлікте жүргізді. М. Әуезов Абай мұрасын зерттеуді о баста-ақ бөліп жармай, тұтасалып, қарастыруды мақсат еткен. Абайтануеаласында атсалысқан замандастары арасында М. Әуезов ақын шығармалар хронологиялық принцип негізінде тұтас қамти зерттеуімен де дараланады. М.Әусзов Абай мұрасы жайлы зерттеулерінде асылтүпнұсқаға тірек негіз болар сан қилы деректер көзіне айрықшакөңіл бөлді. Бірақ сол ортада туып, сол жерде өссе де, Абай қолымен жазылғаиасыл түпнұсқа қолға түспеді. Абай қолымен жазылып қалды дегенавтограф ретіидегі бip ғана хат пеи «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққанытуралы» деген шығармасының бір бөлігі ғана (2-бет) сақталған да қалған автограф түгелдей бүгінгіұрпақ қолыиа жетпей қалды. Осы себепті М. Әуезов Абай шығармаларының асыл түпнұсқасыретінде 1896 жылдан бастап көшіріліп, қолжазбаpeтінде таратыла бастаған МүрсейітБикеұлытоптастырғанкөшірмелерді пайдаланған. М.Әуезов Абай мұрасына ерте көңіл бөліп оны жинастыру, деректер жию, зерттеу процесінденегізгі қайнар көздері ретінде пайдаланған тірек – негіз іспетінде ұстанған арналары бар. М. Әуезовтің әйгілі «Абай жолы» роман-эпопеясытұрды деп батыл айтуға болады. Оны шығарманыңэпикалық қарымынан, бүкіл композициялықжүйесінен анық байқаймыз. М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясына да осындай сипат тән. Жазушы шығармасының бас кейіпкерлері Абай мен Құнанбайды тар өрістеалмай, оларға қатысты ортаны, қоғамдық жікті кеңкөлемде көрсетіп, ХІХ ғасырдағы Шыңғыстауөңіріндегі қазақ халқының тыныс-тіршілігі мен Семей қаласының әкімшілік-мәдени ортасын жан-жақты бейнелейді. Шындығына келгенде, Бөжейбастаған атқамінерлердің, Тәкежан, Әзімбайозбырлықтарының, Абай бастаған жаңашыл жастармен көзі иегінің астындағыдан әріні көрмейтіннадандық, дүниеқоңыздық иелерінің кең ауқымменәр тарап бейнеленуі – олардың шығармада образ ретінде дара суреттелуінен, жеке іс-әрекетжасауынан деп білеміз. жүктеу/скачать 206,29 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|