Әдістемелік нұСҚау павлодар 2008 Лист утверждения к Форма

     

          Методические указания                                                                               Форма

                                                                                                                                       Ф СО ПГУ 7.18.2/05

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Қазақ филологиясы кафедрасы

«Қазіргі қазақ тілі фонетикасы» пәні бойынша 050205 «Қазақ

филологиясы» мамандығына тәжірибешілік сабақтарға арналған

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

Павлодар 2008

Лист утверждения к                                                                                                  

Форма

       методическим указаниям                                                                                     Ф СО ПГУ 7.18.1/05

БЕКІТЕМІН

ФЖиӨ факультетінің 

деканы                                   

______________Ж.Т.Сарбалае

в

                                                                   

     

«___»_____________2008ж

Құрастырушы: ф.ғ.к., доцент  Г.К.Қажыбаева__________

                   

                                     

Қазақ филологиясы кафедрасы

Әдістемелік нұсқау

Тәжірибешілік сабақтарға арналған

 «Қазіргі қазақ тілі 

фонетикасы» пәні бойынша 050205 «Филология:

қазақ филологиясы»  мамандығының студенттері үшін

  Қазақ   филологиясы   кафедрасының  

   «___»___2008ж.

мәжілісінде ұсынылды.  

Хаттама №__ 

Кафедра меңгерушісі_______________________Қ.П.Жүсіп

          

                                   

Филология,   журналистика   және   өнер   факультетінің

«_____»_____2008   ж.     әдістемелік   кеңесінде   мақұлданды.

Хаттама №___

ӘК төрайымы____________________ М.В. Семенова 

1 Пәннің мақсаты мен міндеттері

«Қазіргі   қазақ   тілі   фонетикасы»   пәнінде   фонетиканың

зерттелу, зерделену тарихын пайымдату, тіл дыбыстарының

жасалу   ерекшеліктерін,   тіл   дыбыстарының   түрлері   мен

қасиеттерін, дыбыс ырғағы, дыбыс күші, дыбыс әуені, актив,

пассив   сөйлеу   мүшелерін,   фонема   қасиетін,   тіл

дыбыстарынан   айырмашылығы   мен   байланысын,   дауысты,

дауыссыз   дыбыстардың   акустикалық-артикуляциялық

қасиеттерін,   буын,   екпін   түрлерін,   интонация,   үндестік

заңының   ерекшеліктерін,   орфоэпиялық,   орфографиялық

норма,   дауысты,   дауыссыз   дыбыстар   емлесін,   тасымал

заңдылықтарын   игерте   отырып,     қазіргі   қазақ   тілі

фонетикасының   теориялық   курсын   жоғары   деңгейде

меңгерту.

Пәнді оқыту мақсаты

: 

-   «Қазіргі   қазақ   тілі   фонетикасы»   пәнінде   студенттердің

сауатты сөйлеуін, жазуын қалыптастыру; 

- дауысты, дауыссыз дыбыстардың  түрлерін ажырата білуге

дағдыландыру; 

- фонетика заңдылықтарын терең түсіне білуге үйрету;

- үндестік заңының ерекшеліктерін меңгерту;

- фонетикалық талдауға жаттықтыру.

Пәннің міндеттері:

- негізгі ғылыми және оқу әдебиеттерін білу;

-   сабақтың   нақты   әдістемелік   мақсатына   сәйкес   келу   үшін

тілдік материалдың мөлшерін білу.

Студенттер білуі тиіс:

- Фонетика  

  дыбыстың   түр-түрін   танытып   қана

қоймайтындығын,   сол   дыбыстардың   қарым-қатынас

құралы   –   тілдің   қызметін   түсініп,   басқаруға

жетелейтіндігін білуі тиіс.

- Дыбыстар мен буындардың үндесімін білуі тиіс.

Студенттер істей білуі тиіс:

-

Студенттер фонетикалық талдауды орындай алуы тиіс.

- Тілдік нормаларды сақтай білуі тиіс.

- Тіл   дыбыстарының   жіктелісін,   жасалу   ерекшеліктерін

игеруі тиіс.

- Дауысты   дыбыстардың   тілдің   қызметіне,   жақтың

ашылуына, еріннің қызметіне қарай топталуын меңгеруі

тіиіс.

- Дауыссыз   дыбыстардың   жасалу   орны,   жасалу   жолы,

дауыс қатысына қарай топталуын игеруі тиіс.

- Қазіргі   қазақ   тілі   фонетикасының   теориялық   курсының

алғы шарттарын білуі тиіс.

 2 Пререквезиттер:

  Тіл біліміне кіріспе.

  Орфография жне пунктуация

  Қазақ тілінің лексикологиясы.  

  Қазіргі қазақ тілінің морфология.

  Қазіргі қазақ тілінің синтаксисі.

ТӘЖІРИБЕШІЛІК САБАҚТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ

1-тақырып. Кіріспе. Фонетика туралы түсінік. Фонетика,

оның нысаны.

Тапсырма

-   фонетика   салалары;   фонетиканың   тіл   білімінің   басқа

салаларынан ерекшілігін көрсету.

-   қазақ   тілі   фонетикасының   зерттелуіндегі   алғашқы   кезең

айқындау;

-   фонетиканың   зерттелуіндегі   қазақ   ғалымдарының

пікірлерін дәйектеу. 

2-  тақырып.    Қазақ   тілі   фонетикасының   зерттелуі.

Фонетикалық   зерттеуде   қолданылатын   әдістердің   мақсат-

мәні

А.Байтұрсыновтың   фонетика   жөніндегі   зерттеулері.   «Тіл   -

құрал» еңбегінің маңызы. Сөз һәм буындар. Буын және һәм

дыбыс.   Қазақ   сөзіндегі   дыбыстар   һәм   олардың   харіфтері.

Қ.Жұбановтың қазақ тілі фонетикасы жөніндегі зерттеулері.

Фонетика   біздіңше   нендей   ғылым?   Тіл   дыбыстарының

табиғаты. Дыбыстарға  анықтама. Дыбыстардың жіктелуі.

Тапсырма

- А.Байтұрсынұлының қазақ тілі фонетикасының зерттелуіне

қосқан үлесін ғылыми тұрғыдан дәлелдеу;

-   фонетиканы   зерттеген   қазақ   ғалымдарының   еңбектеріне

шолу.

3 –тақырып. Дыбыс, әріп, фонема. Транскрипция мен 

транслитерация.  . 

Әріп,   дыбыс,   фонема.   Бұлардың   арақатысын   межелеудің

маңызы.   Транскрипцияның   орны.   Қазақ   сөздерін

транскрипциялау мәселесі.

Тапсырма

-Дыбыстың физикалық қасиеттері;

-фонема мен дыбыстың ұқсастықтары;

4-тақырып. Дыбыстарды қарастырудың аспектілері.

Жасалым   (артикуляция).   Айтылым   (акустика).   Естілім.

Айтылым  мен   жасалымның  үндесім,   үйлесіммен   байланысы.

Айтылым, жасалым, естілім және фонология. 

Тапсырма

- дыбысты қарастырудың анотомия-физиологиялық қасиеті;

- дыбысты қарастыруда акустикалық аспект;

- дыбысты қарастырудағы лингвистикалық аспект.

5-тақырып..  Дыбыстардың   түрлері   және   дыбыстар   тіркесі.

Дауысты дыбыстар 

Дауысты   фонемалар:   олардың   саны,   сапасы,   жіктелуі;

айтылу, жазылуындағы ерекшеліктер

Тапсырма

-қазақ тіліндегі дыбыстарға мінездеме беру;

- дыбыстың  ерекшелігін айқындау;

6-тақырып.. Дауыссыз дыбыстар

Дауыссыз   фонемалар:   олардың   саны,   сапасы,   жіктелуі;

айтылу, жазылуындағы ерекшеліктер

Тапсырма

- қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстардың зерттелуі;

- қазақ және орыс тіліндегі дауыссыз дыбыстар;

-   айтылуы   мен   жазылуына   сәйкес   келмейтін   дыбыстарды

айқындау.

7-тақырып.. Дыбыстар тіркесі.

Дыбыс   тіркесі.   Сөздің   дыбыс,   буын   құрамын   анықтау

мәселесі.   Дыбыс   тіркесіне   көзқарас.   Дыбыстың   түр-түрінің

өзара тіркесу ерекшелік, заңдылықтары. 

Тапсырма

-Дыбыстың түр-түрінің өзара тіркесу ерекшелігін көрсету;

- Дыбыс заңдылықтарын айқындау.

8-тақырып.. Дыбыстық құбылыстар

Сөз   басында,   сөз   ортасында,   сөз   соңында   қыстырылған

дыбыстар   туралы   түсінік.   Дыбыстық   құбылыстар:   протеза,

эпентеза,   эпитеза,   апокопа,   элизия,   аферезис,   редукция,

метатеза, гаплология.

Тапсырма

-Дыбыстық құбылыстар туралы көзқарастарды айқындау;

-Дыбыстық құбылыстар туралы көзқарастарды салыстыру;

- Дыбыстық құбылыстарға мысал келтіру.

9-тақырып.. Буын, бунақ, екпін.

Буын,   оған   тән   белгі-ерекшеліктер.   Буынның   маңызы,

түрлері. Буынды танып-білудің фонологиялық маңызы, орны.

Тапсырма

-буын мен дыбыстардың арақытнасын айқындау;

- қазақ тіліндегі буынның ерекшіліктерін көрсету.

10-тақырып.. Дыбыстардың үндестігі

Дыбыс   үндесімі.   Дауыссыз   дыбыстардың   өзара   үйлесімі.

Ықпал, игеру заңдылықтары. Жасалым, айтылымға қатысты

игерулер

Тапсырма

- үндестік заңның пайда болуы;

- үндестік заңның тілдегі көрінісін айқындау;

- дыбыстардың үндесуіндегі ерекшеліктер;

11-тақырып.. Буын үндестігі

Буын   үндесімі.   Тіл   үндесімінің   тілдегі   орны,   қызметі.   Ерін

үндесіміне   көзқарас.   Буын   үндесімінің   тілді   ұйымдастыру,

ерекшелеудегі маңызы.

12-тақырып. Дыбыс үндестігі

Дыбыс   үндесімі.   Дауыссыз   дыбыстардың   өзара   үйлесімі.

Ықпал, игеру заңдылықтары. Жасалым, айтылымға қатысты

игерулер.

Тапсырма

- қазақ тіліндегі ықпал түрлерін дәлелдеу;

- ықпалдың іске асатын позицияларын көрсету.

13-тақырып. Орфоэпия

Орфоэпияға   қатысты   түсінік-таным.   Орфоэпияның   мазмұн-

мәні, тілдегі орны. Орфоэпиялық заңдылықтар, ғалымдардың

көзқарасы.

Тапсырма

-Орфоэпия жөнінде ғалымдар пікірлеріне шолу.

- Орфоэпиялық сөздікпен жұмыс.

14-тақырып.  Графика

Графикаға қатысты түсінік-таным. Графиканың мазмұн-мәні,

тілдегі орны. Қазақ графикасының зерттелуі.

Тапсырма

- қазақ графикасы жөнінде ғалымдардың пікірлері;

-графика тарихына шолу

15-тақырып.. Орфография

Орфографияға   қатысты   түсінік-таным.   Орфографиканың

мазмұн-мәні,   тілдегі   орны.   Қазақ   орфографикасының

зерттелуі. Орфографиялық сөздік

Тапсырма

-Қазақ орфографикасының дамуы;

- Орфографиялық сөздікпен жұмыс.

Қолданылатын єдебиеттер

Негізгі:

1 Аралбаев   Ж.   Қазақ   фонетикасы   бойынша   этюдтер.   –

Алматы, 1988.

2 Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы, 1989.

3 Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. –Алматы, 1992.

4 Балақаев   М.   Қазақ   тілі   мәдениетінің   мәселелері.   –

Алматы, 1965.

5 Бейсенбаева   К.   Қазіргі   қазақ   тілінің   фонетикасы.   –

Алматы, 1973.

6 Досмұхаметұлы Х. Аламан. –Алматы, 1991.

7 Дүйсебаева М. Қазақ әдеби тілі орфоэпиясының кейбір

мәселелері. –Алматы, 1973.

8 Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. –Алматы,

1999.

9 Қазақ грамматикасы. –Астана, 2002.

10  Кеңесбаев І, Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лексика,

фонетика. –Алматы.1962, 1975.

11Қазақ   тілінің   орфографиялық   сөздігі.   Алматы,   I-

басылуы,   1963;   II-басылуы   ,   1978.,   III-басылуы,   1988.,

IV-басылуы, 2001.

12Қазақ тілінің анықтағышы. –Алматы: Арыс, 2004.-20 б.

13  Қалиев   Б.   Қазақ   тіліндегі   дауысты   дыбыстардың

редукциясы. –Алматы, 1984.

14Қожахметова Х. Мәнерлеп оқу. Алматы, 1982

15Мырзабеков С. Қазақ тілінің айтылым сөздігі. Алматы,

2001

16  Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. –Алматы,

1999.

17  Мырзабеков   С.   Қазіргі   қазақ   тіліндегі   дыбыстар

тіркесі. –Алматы, 2002.

18 Мырзабеков С. Қазақ тілі фонетикасы. Алматы, 2004

19  Неталиева   Қ.   Қазақ   тілінің   орфоэпиялық   сөздігі.   –

Алматы, 1977.

20Омарбеков   С.,   Жүнісов   Н.   Ауызекі   тіліміздің   дыбыс

жүйесі. Алматы, 1985

21Омарбеков С. Халықтық тіліміздегі тектес тілдер мен

ортақ   құбылыстар.   Дыбыстардың   қолдаанылу

ерекшелігі. Алматы, 1978

22  Серғалиев   М.   Қазақ   тілінің   орфоэпиялық   сөздігі.   –

Алматы, 1995.

23  Сыздықова   Р.   Қазақ   тілінің   анықтағышы.   –Астана,

2000.

24 Сыздықова Р. Сөз сазы. - Алматы, 1983.

25Тайлақбаев   Б.   Қазақ   тіліндегі   салдыр   шұғыл

дауыссыздар.– Алматы, 1981.

26  Томанов   М.   Тіл   тарихы   туралы   зерттеулер.   Алматы,

2002

27Джунисбеков А. Гласные казахского языка. Алма-Ата,

1979

28Джунисбеков   А   Сингармонизм   в   казахском   языке.

Алма-Ата, 1980

29Джунисбеков А. Просодика слова в казахском языке.

Алма-Ата, 1987

30Аралбаев   Ж.А.   Вокализм   казаского   языка.   Алма-Ата,

1970

31Баскаков   Н.А.   Историко-типологическая   фонология

трюкских языков

Ќосымша:

32  Абуов Ж., Жунисбеков А. Фонетическая запись 

казахского текста. – Алматы, 1991.

33 Вопросы казахской фонетики и фонологии. –Алматы, 

1979.

34 Фонетика казахского языка. –Алматы, 1969.

32Қалиев Ғ., Оралбаева Н., Қасымова Б., Шалабаев Б., 

Төлегенов О. Қазіргі қазақ тілі. Жаттығулар жинағы. –

Алматы, 1997.

36 Фонетика казахского языка. –Алматы, 1969.

«Қазіргі қазақ тілі фонетикасы» пәнінен емтихан

сұрақтары

1 Қазақ тілі - Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі.

2 Әріп, дыбыс, фонема 

3 Қазақ тіл білімінің салалары, олардың зерттелу дәрежесі.

4 Қазіргі қазақ тілі фонетикасының қалыптасу, даму, 

зерттелу тарихы

5 Фонетиканың зерттеу әдіс-тәсілдеріне қарай саралануы

6 Буын. Буын туралы ұғым. Сөзді буынға бөлу жолдары.

7  Тіл дыбыстары туралы түсінік.

8 Қазақ тіліндегі буынның өзгешеліктері 

9 Тіл дыбыстарының жасалуы мен дыбысталуы. Дыбыстау 

мүшелері

10 Қазақ тіліндегі буынның түрлері

11 Дыбыстау мүшелері. Актив және пассив мүшелер, олардың

тіл    дыбыстарын жасаудағы қызметі

12 Буынның алмасуы, жылысуы

13  Қазіргі қазақ тілі дыбыстарының құрамы мен түрлері

14 Қазақ тіліндегі буын саны, құрамы

 15 Тіл дыбыстарының жіктелуі.

 16 Екпін, сөз ішіндегі дыбыстардың сапасына тигізетін әсері.

 17 Дауысты дыбыстар, олардың сөйлеу мүшелерінің 

қатысына қарай бөлінуі

 18  Екпіннің сөз екпіні және тіркес екпіні болып бөлінуі

 19  Дауысты дыбыстардың жіктелісі, дауысты дыбыстардың 

құрамы

 20  Екпін түспейтін қосымшалар. Негізгі екпін және қосымша 

екпін

 21 Дауысты дыбыстар, олардың сөйлеу мүшелерінің 

қатысына қарай бөлінуі

 22 Екпіннің сөз екпіні және тіркес екпіні болып бөлінуі

23  Дауыссыз дыьбыстар, олардың жасалу орнына және 

жасалу тәсілдеріне   қарай жіктелуі

  24  Фразалық, логикалық екпін. 

25  Дауысты дыбыстардың үн мен салдырдың қатысына 

қарай үнді,үнсіз  болып бөлінуі

26  Интонация туралы түсінік. Итнонацияның 

грамматикалық мағыналарды білдірудегі рөлі.

  27 Дыбыстардың үндесуі мен алмасуына байланысты тілдік 

заңдылықтар

  28  Графика және орфография туралы түсінік

  29  Сингорманизм заңы, оның түрлері

  30 Орфоэпия туралы түсінік. Қазақ орфоэпиясының 

нормалары

   31  Ассимиляция, кездесетін орны

  32 Алфавит туралы түсінік. Қазақ графикасының тарихы

  33  Дыбыстарда болатын сапалық өзгерістер (элизия, 

редукция, протеза)

   34 Қ.Жұбановтың дыбыс жүйесі туралы зерттеулері

  35 Диссимиляция, кездесетін орны

  36 Орфография туралы түсінік. Негізгі принциптері.

 37 Дауысты дыбыстар

 38 А.Байтұрсыновтың дыбыс жүйесі туралы зерттеулері

 39 Х.Досмұхамедовтың дыбыс жүйесі туралы зерттеулері

 40 Дауыссыз дыбыстардың зерттелуі