Әдістемесі тұрдалиева Г. Ж. Тұрдалиева бастауыш

жасаған  көркем  бейнесі,  суреті  арқылы  қабылданады. 
Әңгімені оқыған кезде оқушыда елес (адамдардың порт- 
реті, табиғат көрінісі, т.б) туады. Бүл оқуш ының сезімін 
де  қозғайды. 
• 
щтшд
Мәтінде кездесетін ж аңа сөздер мен қиын үғымдарды 
түсіндіруді үмытпағаны  жөн.  Әңгіменің  ішіндегі  түсі- 
ніксіз сөздердің мән-мағынасын біліп алмайынша, оның 
мазмүнын үғу балаларға өте қиынға соғады. Ал оқулық- 
тардағы өрбір өңгімедегі осы түсініксіз болады-ау деген 
сөздердің барлығын теріп алып, мөтіннің аяғына сөздік 
ретінде бере беруге болмайды.
Ә ңгіменің м азм үн ы н   айту
Оқығанның мазмүнын жүйелі айтып берудің тәрбие- 
лік мәні бар.  Оқушы әңгімелеу арқылы дауыс ырғағы, 
бет-бейнесі көмегімен өз көзқарасын білдіреді. Оқушы- 
ның  баяндау  барысынан  әңгімені  қанш алы қты   терең, 
то л ық қабылдағанын байқауға болады.
Ж ақсы  үғынған әңгімені баяндағанда оқушы сөздерді 
таңдауға,  оларды  грамматикалық ж ағынан дүрыс қол- 
дануға, дүрыс сөйлеуге жаттығады. Баяндаудың тіл да- 
мыту үш ін маңызы зор.
Әңгіменің мазмүнын айтқызу екі түрлі жолмен іске 
асырылады:
1.  Толық;
2.  Іш інара.
Көлемі шағын әңгімелерді дайындық барысында то- 
лы қ  баяндатты ру  қаж ет.  Іш ін ар а  м азм үндау  көлемі 
үлкен өңгімелер бойынша жөне бөлімге бөліп оқу, жос- 
пар ж асау барысында, көбіне қорытынды әңгіме кезінде 
іске асады.
Баяндап беруде бастауыш сынып балаларына әңгіме- 
нің үлгісі  әсер  етеді.  І-ІІ  сынып  оқуш ылары  әңгімені 
ж атқ а  айтып  береді.  Оқушы  өз  сөзімен  де  әңгім елей 
алады. 
-і-.-
 
•  ч'.! 
.і
Ш ы ғарм аға ж оспар ж асау
Ж оспар  өңгім енің  мазмүны н  көрсететін  оқиғалар 
ж үй есін ен   түрады .  Ж осп ар  ж асау   ж ү й есі  ек і  түрлі 
жолмен іске асады:
82

1.  Әңгімені бөлімге бөлу;
2.  Бөлімдерге ат ңою, оны тәртіппен жазу.
Оңушылар әңгімені бөлімдерге бөлу үшін ондағы бас-
ты ойды және қрсыша мәселелерді анықтайды.
Жоспар жасау  әңгіменің  мазмұнын  толың  та терең 
түсінуге  мүмкіндік береді. Бөлімдерге бөлу проңесі әң- 
гімені  бір рет  түтас  оқып  шыңқаннан  кейін,  қайталап 
оқу  кезінде  іске  асады.  Ж оспар  кейде  қорытынды әң- 
гіме кезінде жасалады, кейде оны жасап келуді үйге де 
тапсыруга болады.
ІІІ-ІУ сынып оқушылары түтас әңгімені өздері бөлімге 
бөліп, әр бөлімге ат қою  жүмысын атңара алады. Яғни, 
әр әңгімеге  жоспар жасайды.
Мүндай жағдайда мүғалім тек "Бүл бөлімде не туралы
айты лады ?”  деген  сүрақтар  арқы лы   балаларға  бағыт 
беріп отырады.
Әңгімені бөлімге бөліп оқыған сайын әр бөлімге ат қоя 
беруге болмайды. Өйткені, әңгімеге ат қою —
 күрделі жү- 
мыс, көп ойлануды ңажет етеді.
Сондықтан қай материалға жоспар жасау керек, қай- 
сыларын бөлімге бөліп, біраң ат қойғызбай-аң оқытуға 
болады?  Қайсыларын  оңушылар  өздері,  қайсыларын 
мүғалімнің көмегімен бөледі? Олардың барлығын мүга- 
лім алдын ала ойластырады.
Жоспар немесе бөлімдерге ат қою бастауыш  сынып- 
тарда  өуелі  хабарлы  сөйлем  түрінде,  кейін  бірте-бірте 
сүраулы сөйлем, сосын атаулы сөйлем түрінде жасалады.
Әңгіменің  м азм үны   бойы нш а  ж үргізілетін
ш ы ғарм аш ы лы қ  ж үм ы стар
Бүл жүмыстар, біріншіден, оқылған материалды терең- 
ірек меңгеруге мүмкіндік туғызса, екіншіден,  балалар- 
ды  өз  беттерімен  ойланып  жүмыс  істеуге  талаптанды- 
рады.  Бастауыш  сыныптарда үйымдастыруга болатын 
шығармашылың жүмыстардың негізгілері:
а) өңгіменің баяндалу түрін өзгертіп өңгімелеу.
Мысалы, өңгіме I жақпен баяндалса, III ж аңқа айнал- 
дырып,  керісінше де өңгімелеуге болады.
83

ә) оқылған әңгіменің мазмүнын толық өзгертіп баян- 
дау. Ж үмыстың бүл түрін үйден орындап келуге тапсы- 
руға болады. Мүнда оқушылар өңгімедегі оқиғаға үқсас 
өз бастарынан өткен,  немесе өздері қатысқан не көрген 
оқиғалары жонінде айтады.
Ж үмыстың бүл түрі де оқылған өңгіменің мазмүнын 
балалар толық та саналы меңгерген кезде ғана үйымдас- 
тырылады. Мүндай жүмыс балаларды өз беттерімен ой- 
лануға, ізденуге және әңгімедегі жүйені пайдалана оты- 
рып,  өздіктерінен  әңгіме  қүрастыруға,  оны  қүрастыру 
барысында  көптеген  сөздерді  еске  түсіріп,  іш інен  қа- 
жеттілерін таңдап алуға үйретеді.
б) 
оқылған әңгіменің мазмүны бойынша суреттер са- 
лу. Ж үмыстың мүндай түрі өңгімедегі оқиғаны нақты- 
лай түседі. Әңгіменің мазмүны бойынша сурет салу оқу- 
шылардың елестету қабілеттерін арттырып, қиялын да-
мытады.
Сонымен, әңгіменің мазмүны бойынша жүргізілетін 
жүмыстардың барлығы да балаларды өз беттерімен ізде- 
нуге үйретіп, ақыл-ойы мен дүние танымын кеңейтуге, 
тілін  дамытуға септігін тигізеді.
Сцрацтар мен тапсырмалар:

жүктеу/скачать 14,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: