Әдістемесі тұрдалиева Г. Ж. Тұрдалиева бастауыш

ӘДІСТЕМЕСІ
Тұрдалиева

Г. Ж. Тұрдалиева
БАСТАУЫШ 
СЫНЫПТАРДА 
ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУ 
ӘДІСТЕМЕСІ
Оқу-әдістемелік қцрал
министрлігі
кәсіптік бастауыш жөне орта білім беру
ұсынады
С .  6 Е Й С Е
і
^БД£В  А Т Ы Ч Л А
у
і і Ч
и д у ч н а я  
твиші
А Й И С  Д  
ч ________________________
____ _____
«Фолиант» баспасы 
Астана-2007

ББК 67.404 
Т 23
Пікір жазғандар:
Ниязғалиева А. А. -  
филология гыльімдарының  кандидаты; 
Қалабаева Н. Б.  -  
қазақ  тілі мен эдебиеті оқытушысы
Т 
23  Түрдалиева Г.Ж.
Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі: 
Оқу-әдістемелік қирал.
 -  Астана: Фолиант, 2007.
292 6.
ІБВЫ  9965-35-098-1
одістеменің негізп мақсаты — бастауыш сынып оқушыларына 
арналған сауат ашу жөне тіл дамыту шараларын үсыну.
Мүнда  мөтінді  қабылдаттыру,  көркем  шығарманы  оқыту, 
оқушыларды грамматикалық талдау жасауға үйрету, диктант жаз- 
дыру  мөселелері  қарастырылады.
Көмекші  қүрал  бастауыш  сынып  мүғалімдері  мен  педагоги- 
калық колледж студенттеріне арналған. = = »
т  1203020400 
С.Бей 
; 
ББК 67.404
00(05)-06 
|і 
и , ы « д а ғ ы  
ғ ь і л н м ц
 
Ч 
ЩРЯІІІІ
I КІТАГТІГЛМ
а о
»  I  
% з і
І8В ^   9965-35-098-1
© Түрдалиева  Г.Ж .,  2007 
©  «Фолиант» баспасы, 2007

АЛҒЫ СӨЗ
Бастауыш  сыныпта оқыту  мен  төрбиелеудің  мазмү-
нын жаңарту,  оны жаңа деңгейге көтеру мұғалімдерге
үлкен жауапкершілік жүктейді. Оқушылар мүғалімнің
көмегімен  сөйлеу,  жазу,  ойлау дагдыларын  игере  бас- 
тайды.
Оқушыға терең де тиянақты білім, жан-жақты төрбие 
беруде қазақ тілі мен ана тілінің алатын орны ерекше.
Ж азу дағдыларын  қалыптастыру — олардың өмірін- 
дегі күрделі проңесс. Оқушылардың жазу шеберлігі мен 
сөйлеу шешендігі қалыптасады. Ана тілі сабағында оқу- 
шы мөтіннің мазмүнын терең түсініп, көркемдік мәнін 
үғады,  әдебиеттану түсініктері қалыптасады.  Бүл өдіс- 
темелік  қүралдың  басты мақсаты  —
  мектеп  мүғалімде- 
ріне, педагогикалық колледж студенттеріне қазақ тілін 
оқытудың  әдіс-төсілдерін  үсыну,  жүмыстарын  жеңіл- 
дету.  Мәтіндер іріктеліп,  қазақ халқы тарихынан, үлт- 
тық салт-дөстүрлерден мол танымдық тағылым беретін- 
дей мақсатта жинақталды. Оқушының жас ерекшелік- 
тері, сауаттылық деңгейлері, танымдық, логикалық ой- 
өрістерінің дамуы ескерілді.
з

I ТАРАУ
САУАТ АШУ ЖӘНЕ ТІЛ ДАМЫТУ 
ӘДІСТЕМЕСІ
1-тақырып.  Сауат  ашудың мақсаты  мен  міндеттері
Мектептегі  оқыту  процесінің сауат  ашудан бастала- 
тыны белгілі.  Сауат ашу жұмысының негізгі міндеті 1 
оқу мен жазуды үйрету. Осы сауат ашудан жас үрпаққа 
білім  негіздерін  меңгерту  мен  адамгерш ілік  тәрбие 
берудің іргетасы қаланады. Білім берудің негізгі бағыт- 
тарына  қойылатын  талаптардың  аса  күрделісі  -   жеті 
жастағы балаларды сауаттандыру мөселесі болып табы- 
лады. Себебі,  сауат ашу кезінде оқушылардың оқуға, ой 
еңбегіне бейімділігі, ынтасы қалыптасуы керек. Алғаш- 
қы оқу барысында мынадай ерекшеліктер ескеріледі:
1) оқу жылының бірінші жартысы толығымен сауат 
ашуға беріледі; 
-
2) сабақ үстінде  өрбір  10-15  минут  сайын  қимылды
оиын түрінде сергіту  минуттары өткізілш отырады;
3)  баланың  оқуға  деген  ынтасы  мадақтау,  мақтау, 
көңілдендіру  сияқты  әдіс-тәсілдер  арқылы  арттыры- 
лады; 
■
  ; А
4) үйге тапсырма берілмейді;
5) апта ортасындағы бір күн жеңілдетілген сабақтарға
арналады;
Сауат  ашу  -   аса  күрделі  де  жауапты  міндет.  Оны 
ойдағыдай жүзеге асыруда атқарылатын жүмыстар сан 
алуан. Олардың негізгілері мыналар:

1.  Балаларды мектепте сауат ашуға даярлау;
2.  Сөйлеу  тілінің  дыбыстың  ерекшеліктерін  мең- 
герту арңылы сөздердегі дыбыстарды айңын естіп, аның 
айтуға үйрету;
3.  Оңушылардыңжалпыой-өрісіндамытып, ойлауға, 
байқағыштыңқа төрбиелеу;
4.  Балалардың сөйлеу тілін жетілдіру,  сөздік қорын 
байыту, сөйлемдерді дүрыс, дөл жеткізе білуге үйрету;
5.  Сөзді жеке дыбыстардан қүрап, ежіктемей, дүрыс 
буындап  түсін іп ,  оқуға,  одан  әрі  сөзді  түтас  оқуға 
дағдыландыру;
6.  Дыбыстарды  өріппен  дүрыс  таңбалауды  жете 
меңгерту  арқылы  жазуды ң  каллиграфиялық  талап- 
тарын  сақтап,  әр іп тер ді  үзбей   ж өне  сөз  іш ін д егі 
байланысу  төсілдері  бойынша,  сөзді  түтастыра  жазуға 
үйрету;  ж еке  сөздер ді,  сөйлем дерді  көш іріп  ж өне 
естігенін жаза білуді жетілдіру;
7.  Сөйлемдегі  сөздердің  айтылуы  мен  жазылу ерек- 
шеліктерін  меңгерту;
Сауат ашу кезінде  жүргізілетін  тіл дамыту  жүмыс- 
тарының  өзгешелігі -  оқыту ісі, талдау және жинақтау 
проңесінің  бірлігінен  түратындығында.
Сауат  ашудың  негізгі  мақсаты -  оқу дағдыларының 
негізін қалау, тыңдауға, айтуға, жазуға үйрету, балалар- 
дың  сөздің   дыбыстық  қүрылысы  туралы  түсін ігін  
қалыптастыру,  әріп  таныту, әуелі буындап,  содан  соң 
түтас  сөзді,  сөйлемді,  мөтінді  оқуга  үйрету,  сауатты 
жазудың негізін қалыптастыру, өз бетінше оқуға, кітап- 
қа қызығушылығын  ояту, ауыз екі тілін дамыту.
"Әліппеге" дейінгі кезеңде, негізінен, оқушылардың 
бүрыннан  қалыптасқан  сөйлеу дағдыларына сүйеніп, 
оларға  мөтіннен  сөйлемді,  сөйлемнен  сөзді,  сөзден 
дыбысты бөлгізу  жүмыстары  жүргізіледі.  Бүл  кезеңде 
балалардың  тілін  дамыту  сөздерді  байланыстырып 
сөйлету  арқылы  іске  асырылып,  оларға  сөйлем,  сөз, 
буын, дыбыс туралы түсінік беріледі.
"Әліппеге"  дейінгі  кезеңде  заттарды  тегіне,  түріне, 
т.б.  белгілері бойынша  балалардың сөздік қоры жүйе-
5

ленеді.  Бұл  к езең дегі  басты  м індет  -   оңушыларға 
байланыстырып сөйлеу дағдысы арқылы оларға сөйлем- 
нің, сөздің, дыбыстың ерекшеліктері туралы үғым беру.
Даярлық  кезеңі  -   сөйлеммен  танысу:  сөйлеуді  -  
сөйлемдерге, сөйлемді -  сөздерге, сөздерді -  буындарға, 
буынды  -   дыбыстарға  бөлуді  үйрету,  яғни,  талдау- 
жинаңтау әдісі арқылы жүргізіледі.
Дыбыстар,  олардың  рөлі,  дыбыстық  қүрылысы  әр 
түрлі сөздерді талдау, дауысты және дауыссыз дыбыстар, 
олардың естілуі мен айтылуындағы ерекшеліктер, жуан 
және  жіңіш ке,  дауыссыз  дыбыстардың,  айтылуымен 
естілуіндегі  ерекшеліктер.
Қолды жазуға дағдыландыру: сурет салу, сызықтарды 
сызу,  ою-өрнек,  имек  жиектер  ж асау,  ирек  сызықтар 
сызу, кіші өріптердің элементтерін ж азу, ж азу техника- 
сының ережелерімен  танысу,  әріп  элементтерін  сызық 
бойымен жазу, жазу кезеңінде дүрыс отыру, дөптер бетін 
бағдарлау, т.б.
^И§Әліппені"  оқу  кезеңінде  оңушылардың  нақтылы 
дыбыстарды оқытып,таңбасын  жазуға үйретуде, сөздік 
жүмыс  бірінш і  кезекке  шығады.  С өздік  жүмысын 
үйымдастырудың  басты  принңипі  -   оқушылардың 
лексикалық  материалды  меңгеріп,  оны  сөйлеу тілінде 
қолдана білу. Сөздік жүмысын жүргізудің үтымды жағы 
оқушыларға  жаңа сөзді  меңгертуде сөзді  зат есім,  сын 
есім,  есімдік  формасындағы  сөйлемдерден  беру.  Мы- 
салы: Бүл -  үй. Бүл -  үлкен  үй. Бүл — ңызық кітап, т.б. 
Сөздік  жүмысы  сабақта  арнайы  сабақ  болып  жүргі- 
зіл м ей ді,  сабақтың  барлық  к езең ін де  ж ү р гізіл ед і. 
Әліппені оқытқанда,  кезінде оқушылардың жалпы ой- 
өрісін,  тілін  дамытуға  арнайы  көңіл  бөл ін еді.  Бүл 
кездегі тіл дамыту үш  түрлі салада жүргізіледі:  сөздік 
жүмысы,  сөйлем  қүрастыру,  байланыстырып  сөйлеуге 
үйрету. Сөздік жүмысын жүргізуде екі түрлі мақсат алға 
қойылады:  бірі -  оқылған сөздің мағынасын түсіндіру, 
сол  арқылы  оқушыларды  саналы  оқуға  баулып,  ойлау 
қабілетін  ж етілдіру,  екінш ісі  — ж аңа  сөздер  үйрету 
арқылы  оқушылардың  сөздік  қорын  дамыту.  Сөйлем
6

и
қүрастыруға үирету, оқушыларды өз оиын дүрыс ңүрыл- 
ған сөйлемдер мен жүйелі айтып немесе жазып баяндауға
и
даярлаиды
2-тақырып. Сауат ашу сабақтарына қойылатын
негізгі  педагогикалық  талаптар
Сабақ барысында сауат ашуга байланысты аса қажетті 
педагогикалық талаптар мүқият орындалуы тиіс. Ондай 
талаптардың негізгілері мыналар:
1. М цгалімнің  сөзі,  оқу  материалдары  баланың  жас 
ерекшелігіне сай тцсінікті болуы тиіс.
 Оқу материалды- 
рының  бәрі  де  бала үшін  өте  жеңіл  болу  керек.  Оқыту 
барысында -  балага шамасы жетпейтін аса қиын тапсыр- 
маларды үсынбау.
Сауат ашу кезеңіндегі негізгі оқу материалдары: же- 
ке сөздер,  сөз  тіркестері,  шагын  сөйлемдер.  Сөз балага 
таныс  және дыбысталу  жағынан  жеңіл  болса,  оны  оқу 
да, жазу да қиын болмайды. Оқушыларга сауат ашу ке- 
зеңінде нақты үғымды білдіретін сөздер үсынылады.
2.  Көрнекілік.
  Сауат  ашу  сабақтарында  қойылатын 
негізгі  педагогикалық талаптардың бірі -  көрнекілік. 
Бүл -  бастауыш мектептің төжрибесінде бүрыннан қол- 
данылып келе жатқан дәстүрлі әдіс.  Бастауыш сынып- 
тарда сабақтардың бірде-біреуі де көрнекіліксіз өткізіл- 
мейді.  Сауат  ашу  сабақтарында  қолданылатын  қима 
әліппе мен кестелер, схемалар, ойыншықтар, түрлі зат- 
тық үлгілер, плакаттар, оқу-техникалық қүралдар, түр- 
лі дидактикалық материал дар сабақ сапасын арттырады.
Көрнекі қүралдарды тиімді пайдалану -  мүғалімнің 
шеберлігі мен шығармашылық жүмыс жүргізу дөреже- 
сіне байланысты.
3. Оцу материалдарының білімділік және тәрбиелік 
мэні.
 Сауат ашу сабақтарында оқушылардың жалпы білі-
мш, ои-өрісін дамытуға аса қажетті мағлүматтармен төр- 
биелейтін оқу материалдары үсынылады.
7

Талдауға арналған  жеке сөйлемдер мен  сөздер білім 
мен тәрбие беру талантарына сай болуы керек.
4.  Жеке-дара  жүмыс.  Әрбір  оқушымен  жеке-дара 
жұмыс — сауат аніу ясүмысына қоиылатын басты талап'" 
тардың бірі.  Мектепке балалар  түрлі дайындықпен ке- 
леді. Ойыннан мектептегі ой еңбегіне ауысқан балалар- 
дың  өзіндік ерекшеліктерін  мүқият есепке ала отырып, 
мүғалім әрбір оқушымен жеке  жүмыс жүргізеді. Онсыз 
мектеп бағдарламасының барша балаға бірдей білім беру 
талабын ойдағыдай орындау қиын болады.
Сцрацтар мен т апсырмалар
1.  Қазақ тілі өріптері мен дыбыстарына сипаттама.
2 .  Сауат ашу кезеңінде дыбыс пен буынды меңгерту жолда-
рын көрсет.
3 .  Сауат ашу кезінде оқытудағы міндеттер мен талаптарды
ата. 
1 
4 ■
4 .  Сауат  ашу  кезеңінде  оқыту  мен  төрбие  қалай  ж үзеге
асырылады?
5 .  Сауат ашу жүмысының даму кезеңдері.
6 .  Талдау, жинақтау өдісі ңалай ж үргізіледі?
7 .  Талдау,  жинаңтау өдістеріне  мысалдар  келтір,  сабаң 
жоспарын  жаса.
3-тақырып. Бастауыш сыныптарда сауат
аштырудың  әдіс-тәсілдері
"Өліппе" -  көп деңгейлі, дамыта оқытылатын, үлттық 
ерекшелігі  бар, дөстүрлі мектепке арналган төл оқулық.
Тіл  пөнінің  жаңа  мазмүны  мен  дамытушы  қасиеті 
сауат ашу кезеңінен басталады. Оқу мазмүны мен бағдар- 
ламасы дамыта оқыту мақсатын көздейді. Дамыта оқыту 
оқушылармен шығармашылық түрде жүмыс жасауға үй- 
ретеді,  өр оқушыны  ізденіске жетелейді.
Дамыта оқытудың түпкі мақсаты -   пөнді оқытудың 
тиімді өдістерін,  түрлерін  таңдап  пайдалануға негізде- 
леді. Осы орайда өліппе, ана тілі, қазақ тілі  оқулықтары 
көп деңгейлі, дамыта оқылатын жаңабілім мазмүны мен
8

ұлттың ерекшелігі бар дөстүрлі  мектеп деңгейіне арнал- 
ған төл оңулыңтарымыз жаңа болып табылады.
"Әліппе"  оңулығы  Ш.Әуелбаевтың  жетекшілігімен 
ғылыми қызметкер Р.Ізғүтынова, Ә.Наурызбаева жөне 
А.Қүлажановалар жазып, 1997 жылы "Атамүра" корпо-
рациясынан басылып шыңты.
"Әліппеде" психология, педагогика, лингвистика ғы- 
лымы пөндерін басшылыңңа алады.
"Әліппені"  оқыту мынандай кезеңдерден түрады.
1  кезең :  "Әліппеге” дейінгі кезең -  2 апта,  14 сағат.
2 кезең : Сауат ашу кезеңі -  98 сағат.
Оқу материалдары осы кезеңдердің ерекшелігіне қа- 
рай орналасқан.
"Әліппенің”  алғашқы  беті  Елбасымыз  -   Қазақстан 
Республикасының түңғыш президенті Н.Ә. Назарбаевтың 
арнау сөзімен ашылған. Сонымен бірге Қазаңстан Респуб- 
ликасының рәміздері -  Елтаңбамыз, Көкбайрағымыз орын 
алган.  Олар егемендігімізді, үлттық тәуелсіздігімізді дә- 
ріптеп, жеткіншектерді елді сүюге үйретеді.
Бүл  рөміздерді әрбір оқушы танып,  біліп,  қадірлеп, 
қастерлеуге міндетті.
Әліппеге дейінгі дайындың  кезеңі
Әліппеге"  дейінгі  кезең — сауат ашуға даярлық  ке-
зеңі. Оқушының жаңсы сауаттылығы осы кезеңде жүр-
гізілетін жүмыстардың тиімділігіне тікелей байланыс- 
ты.
Д аярлық кезеңге оңу бағдарламасы бойынша 14 сағат 
бөлінген.  Осы аз  уаңыт ішінде  мүғалімге  көптеген  жү- 
мыс атқаруға тура келеді.  Партада дүрыс отырып, дөп- 
терді, қаламды дүрыс үстап, дүрыс пайдалануға, мектеп 
ережелері мен күн төртібін орындап, мүғалімнің айтқа- 
нын мүқият тыңдауға, дүрыс сөйлеуге, "сөйлем, сөз, бу- 
ын,  дыбыс”  үғымдарын  үңтыратын,  үйрететін  кезең. 
Әліппеге  дейінгі  кезең  жүмысын  өткізу  -   мүғалімнен 
үлкен кәсіби шеберлік пен ізденісті талап етеді.
9

"Әліппеге"  дейінгі  кезеңнің оңу  материалдары бала 
өмірімен  байланыстыра  үсынылган.  Негізгі  таңырып- 
тар: "Мектеп", "Мектепмүліктері" "Оңу-ңүрал жабдың- 
тарыI, "Денсаулың саңтау", "Көшелерде жүру тәртібі", 
"Қүстар”,  ”Жеміс-жидектер",  "Отбасы", т. б. таңырып-
тар берілген. 
' 
' 
т  ' 
*
Жеке суреттер балалардың тілін дамытады, сөздік ңо-
рын байытады, ауызша байланыстырып сөйлеуге үйре-
теді. 
.  "  .
Оңушылардың  сөйлем  ,  сөз  ,  дыбыс  ,  буын  туралы 
алғашқы үғымдары наңты мысалдар арқылы меңгертілуі
тиіс.
Дайындық кезеңіндегі кейбір сабақ үлгілерін үсына- 
мыз:
Сабацтың тацырыбы: Жабайы жануарлар. Аңдар. 
Буын.
Мақсаты -  білім беру: жабайы жануарлар мен аңдар- 
дың  өрқайсына түсінік беру.
Тәрбиелеу:  олардың  өзіне  төн  ерекшелігі,  пайдасы 
және оларды ңорғау, сақтау  туралы мөлімет беру.
Дамыту:  Оқушылардың сөздік қорын  молайтып, тіл
байлығын дамыту.
Сабақтың көрнекілігі: Жануарлар мен аңдардың су-
реттері. Буын талдау схемасы.
Сабақтың барысы:
I. Үйымдастыру бөлімі.
II. Жаңа сабақ.
1.  Оқулықтың  20-21  беттеріндегі  суреттер  бойынша 
жүмыс. 
'•  ■
 Г...■'  ■
 і . .г
а) 
Аңдар мен жануарларды көрсете отырып, атау. 
Тиін, арқар, елік, бүғы, керік, қосаяқ, ңоян, қасқыр, 
түлкі, аю, арыстан, жолбарыс.
2. Аңдардың ерекшеліктері мен олардың пайдасына 
тоқталу. Олардың өмір сүретін жерін айту. Біздің жергі- 
лікті жерде кездесетін аңдарга тоқталу.
3. Аңдар атауларына буындық талдау жасау.
10

Ти /  ін, ар /  ңар, е /  лік, т.б.
4. Сергіту сөті.
Тік үста бойыңды,
Жоғары соз ңолыңды.
Соз ңолыңды тағы да,
Жеткіз жираф бойына.
5. Суреттер бойынша сөйлемдер ңүрастыру.
Қоян секірді. Қасңыр үлыды. Аю үйыңтап жатыр, т.б.
6. Дөптермен жүмыс.
Сергіту сөті.
Таулар көріп өсеміз,
Баулар егіп өсеміз.
Жеміс теріп өсеміз,
Жеңіскер болып өсеміз.
7.  Біздің  елімізде  аңдар  мен  жабайы  жануарларды 
ңорғау, саңтау туралы заңдар бар. Сол заңдард ы орын дау
-  өрбір азаматтың міндеті. Мүны біз де осы кезден бастап 
үйрене  беруіміз  керек.  Табиғатты  ңорғау  -   баршамыз- 
дың  міндетіміз.
8. Бекіту сүраңтары.
Сабаң аяңталды.
Сабацтыц тацырыбы: Қцстар. Үй ццстары. Дыбыс.
Сабаңтың маңсаты -  білім беру.  Сөздерге дыбыстың
талдау жасау.  Оңушыларға үй ңүстарының ерекшелігі 
мен пайдасы туралы айту.
Төрбиелеу:  Үй  ңүстары  мен  дала  ңүстарын  ңорғау, 
саңтау жөнінде айту.
Дамыту:  Оңушылардың  сөздік  ңорын  молайту,  тіл 
байлығын дамыту.
Сабаңтың көрнекілігі: Үй ңүстарының жөне дала ңүс- 
тарының суреттері.
Сабақтың барысы:
1. Үйымдастыру  бөлімі.
2. Жаңа сабаң.
а) Үй ңүстарымен таныстыру:
Қаз, әтеш, үйрек, балапан.
ө) Сөздерге дыбыстың талдау жасау.
Қаз.  Қ -  дауыссыз,  а -  дауысты, з -  дауыссыз.
11

б) Дала қүстары:  Тырна,  қараторғай,  аққу,  шағала,
ж а п а л а қ , қарлы ғаш .
в) Сөздерге дыбыстық талдау жасау.
3. Сергіту сәті. 
! 1 ■
Торғай, торғай, тоқылдақ
Жерден тары шоқып ап 
?
Бөтекесі томпайып
Шық- шық десіп отырар.
4 . Д өп тер м ен  ж ү м ы с.
5. Жүмбақтар шешу. 
* 
'';
6. Үй қүстары туралы өлеңдер оқу.
Үйрек.
Қауіп-қатер жоқ алда,
Малту керек оған да,
Жүмыртқадан шыға сап,
Жүгіреді тоғайға.
Қаз.
Еске ал сол бір кезеңді,
Бадырайтып көзіңді
Талай мөрте ата қаз, 
^
Қуған шығар өзіңді.
7. Бекіту.
Сабақ аяқталды.
"Өліппе"  кезеңі
Сауат ашудың өліппе кезеңі аса күрделі де, жауапты 
проңесс. Бүл кезеңде сауат ашудың басты мақсаты -  оқу 
мен жазуды үйрету жүзеге асырылады. Сөздерді оқу мен 
жазу үшін тіліміздегі барлық өріптер мен дыбыстар оқы-
тылады. 
V’
Сауат ашу ең оңай дыбыс, буын, сөздерден басталуға
тиіс.  Оңайдан  қиынға  қарай  принңипін  жүзеге  асыра-
мыз. 
,гл  >
Сауат ашудың негізгі мақсаты -  оқу дағдысының негі-
зін қалау, тыңдауға, айтуға, оқуға, 
ж а з у ғ а  
үйрету, бала-
ларға сөздің дыбыстық қүрылысы туралы түсінік қалып-
тастыру, өріп таныту, өуелі буындап, содан сөзді түтас,
сөйлемді мағынасын түсініп оқуға үйрету, сауатты жа-
12

зудың негізін қалыптастыру, өз бетінше оқуға, ауызша 
диалогтық  жөне  монологтық  сөйлеуін  дамыту,  сөзді 
ауада жазып үйретіп, дыбыстық талдау жасайды. Буын- 
дап оқытып буындап жаздырамыз. Сауат ашудың негізгі 
белгісі  -   сөз.  Сөзбен  жүргізілетін  жүмыс  түрлері  сөзді 
ауызша айту,  оқу және  жазу.  Сабақта сөзге дыбыстық 
талдау  жасалады.  Бүл  -   дыбыстық  талдау,  жинақтау 
әдісі арқылы іске асады.
Талдау өдісі:  сөйлеуден  сөйлетуді,  сөйлемнен  сөзді, 
сөзден буынды, буыннан дыбысты бөліп аламыз.
Жинақтау әдісі: дыбыстан буын, буыннан сөз, сөзден 
сөйлем,  сөйлемнен  сөйлеу  арқылы  түтас  өңгіме  шыға- 
рамыз.
Оқушы сөйлем қүрастьфады,  мөтінді оқиды,  көшіріп 
жазады, сөйлеуге дағдыл анады. Талдаудың басты тәсілі -  
дыбыстық талдау.  Мүндай талдауда сөзден буын,  буын- 
нан дыбысты табады, орын ретін анықтайды.
Сауат  ашудың  талдау,  жинақтау әдісі  бойынша  сөз 
жеке  дыбыстарды  бөлек-бөлек  айту  арқылы  оқытыл- 
майды, буынға бөліп оқытамыз.
Сауат ашу кезеңінің міндеттері және оған қойылатын 
негізгі талаптар:
1.  Сөзге,  буынға дыбыстық талдау жасау. Дыбыстар 
мен әріптерді таныту мақсатында сөз бен жеке дыбысты 
бөліп алу үйретіледі. Бөліп алынған дыбыстың орын ре- 
тін анықтайды (басында, ортасында, аяғында). Жеке ды-