Екінші том маса астана, 2022 ахмет байтұрсынұЛЫ

355
Балық жоқ, ауға оралған 
балдырды алды.
Салғанда және ауын екінші рет,
Теңізге бітетін бір шөп оралды.
Тағы да үшінші рет ауын 
салып,
Сүйретіп шығарды бір алтын 
балық.
Шал байғұс өз көзіне өзі 
сенбей,
Аңырайып тұрды біраз аң-таң 
қалып.
Жарқырап үсті-басы, оттай 
жанып,
Адамша сөз сөйлейді алтын 
балық:
«Жанымды бір шыбындай қи, 
ақсақал!
Бар болса не қажетің менен 
алып».
Шал сасып, абдырайды, есі 
кетіп,
«Балық, - деп, – бұ неғылған 
тілге жетік?!»
Керемет мұндай, сірә, көрген 
емес,
Ау салып отыз үш жыл кәсіп 
етіп.
Ойланып: «Тегін емес балық, 
- дейді,
Қалмайын киесіне алып, - 
дейді.
Еш нәрсең керек емес, жолың 
болсын,
Голосом молвит человечьим:
«Отпусти ты, старче, меня в 
море,
Дорогой за себя дам откуп:
Откуплюсь чем только 
пожелаешь».
Удивился старик, испугался:
Он рыбачил тридцать лет и три 
года
И не слыхивал, чтоб рыба 
говорила.
Отпустил он рыбку золотую
И сказал ей ласковое слово:
«Бог с тобою, золотая рыбка!
Твоего мне откупа не надо;
Ступай себе в синее море,
Гуляй там себе на просторе».
Воротился старик ко старухе,
Рассказал ей великое чудо.
«Я сегодня поймал было рыбку,
Золотую рыбку, не простую;
По-нашему говорила рыбка,
Домой в море синее просилась,
Дорогою ценою откупалась:
Откупалась чем только 
пожелаю.
Не посмел я взять с нее выкуп;
Так пустил ее в синее море».
Старика старуха забранила:
«Дурачина ты, простофиля!
Не умел ты взять выкупа с 
рыбки!
Хоть бы взял ты с нее корыто,
Наше-то совсем раскололось».

356
Сайран ет теңізіңде, барып, - 
дейді.
Балықты жіберді де, үйге 
қайтты,
Не ғажап көргенінің бәрін 
айтты.
«Жібердім еш нәрсе алмай», 
деген соң-ақ,
Кемпірі шалға көзін 
бажырайтты:
«Ақымақ, - дейді – алжыған, 
кеткен есің!
Былжырап айтып тұрсың сөз 
деп несін?
Жаңа астау тым болмаса алсаң 
едің,
Астаудың жарылғанын 
білмеймісің?»
Балыққа шал жөнелді 
жолықпаққа:
Ыдысқа астау алып 
молықпаққа.
Жыбырлап судың беті 
шимайланып,
Балық кеп: «Не айтасың?» - 
деді қартқа.
Шал айтты қол қусырып, 
тағзым етіп:
«Кемпірім ұрысып, әбден 
мазам кетіп,
Жаңа астау сұрайын деп 
келдім, тақсыр!
Жарамсыз астауымыз, жарық, 
кетік».
Вот пошел он к синему морю;
Видит, – море слегка 
разыгралось.
Стал он кликать золотую 
рыбку,
Приплыла к нему рыбка и 
спросила:
«Чего тебе надобно, старче?»
Ей с поклоном старик отвечает:
«Смилуйся, государыня рыбка,
Разбранила меня моя старуха,
Не дает старику мне покою:
Надобно ей новое корыто;
Наше-то совсем раскололось».
Отвечает золотая рыбка:
«Не печалься, ступай себе с 
богом,
Будет вам новое корыто».
Воротился старик ко старухе,
У старухи новое корыто.
Еще пуще старуха бранится:
«Дурачина ты, простофиля!
Выпросил, дурачина, корыто!
В корыте много ль корысти?
Воротись, дурачина, ты к 
рыбке;
Поклонись ей, выпроси уж избу».
Вот пошел он к синему морю,
Будет вам новое корыто;.
Воротился старик ко старухе,
Стал он кликать золотую 
рыбку,
Приплыла к нему рыбка, 
спросила:

357
«Қайғырма, – балық айтты, – 
үйіңе бар!
Сол болса бар жұмысың, оның 
болар!»
Қуанып, шал үйіне қайтып келсе,
Бір астау әп-әдемі жатыр даяр.
Ұрсады кемпір шалға 
келісімен:
(Сақтасын долы қатын 
перісінен!)
«Алыпсың астау сұрап, ақылы 
жоқ,
Айырылған, ақымақ шал» 
дейді, – есінен!
Деп ұрысты: «Миы ашыған, қу 
көк сақал!
Астауда қызыққандай қанша 
еді мал?
Қуанып қу астауға келген несі?
Көп нәрсе әкеліпсің, адырағал!
Үйіңнің үстіңдегі сиқы мынау!
Балықтан барып тәуір үй сұрап 
ал!»
Тағы да шал жөнелді теңіз 
жаққа,
Балыққа арыз айтып, мұң 
шақпаққа.
Бұзылып судың түсі лайланып,
Балық кеп: «Не айтасың?» - 
дейді қартқа.
Шал айтты қол қусырып, 
тағзым етіп:
«Бәлеге қалдым, тақсыр! 
Мазам кетіп!
«Чего тебе надобно, старче?»
Ей старик с поклоном отвечает:
«Смилуйся, государыня рыбка!
Еще пуще старуха бранится,
Не дает старику мне покою:
Избу просит сварливая баба».
Отвечает золотая рыбка:
«Не печалься, ступай себе с 
богом,
Так и быть: изба вам уж будет».
Пошел он ко своей землянке,
А землянки нет уж и следа;
Перед ним изба со светелкой,
С кирпичною, беленою трубою,
С дубовыми, тесовыми вороты.
Старуха сидит под окошком,
На чем свет стоит мужа ругает.
«Дурачина ты, прямой 
простофиля!
Выпросил, простофиля, избу!
Воротись, поклонися рыбке:
Не хочу быть черной 
крестьянкой,
Хочу быть столбовою 
дворянкой».
Пошел старик к синему морю;
(Не спокойно синее море.)
Стал он кликать золотую 
рыбку.
Приплыла к нему рыбка, 
спросила:
«Чего тебе надобно, старче?»
Ей с поклоном старик отвечает:
* * *
«Смилуйся, государыня рыбка!
Пуще прежнего старуха 
вздурилась,

358
«Үй алмай, астау алдың, 
алжыған!» - деп,
Барады сүйегімнен сөккені 
өтіп».
Арызын ақсақалдың қабыл 
алып,
«Қайғырма! Үйіңе қайт!» - деді 
балық...
Орнында лашығының ағаш үй 
тұр,
Келеді шал қуанып, 
таңырқанып.
Салған үй салтанатты 
сәніменен,
Бояған, оюлаған мәніменен.
Сайраған бақшасында түрлі 
құстар
Келтірер көңіл хошын 
әніменен.
Асылып терезеге кемпір 
тұрып,
Ұрсады келісімен шалға 
ақырып:
«Балықтан барыпсың да үй 
алыпсың,
Ақымақ, миың ашып, кеткен 
шіріп.
Ізіңмен, үйге кірмей, қайт 
балыққа!
Қадірсіз мұжық деген ат 
халыққа.
Айтпасқа қарашекпен қатыны 
деп,
Ақсүйек етсін мені, айт 
балыққа!»
Не дает старику мне покою:
Уж не хочет быть она 
крестьянкой,
Хочет быть столбовою 
дворянкой».
Отвечает золотая рыбка:
«Не печалься, ступай себе с 
богом».
Воротился старик ко старухе.
Что ж он видит? Высокий 
терем.
На крыльце стоит его старуха
В дорогой собольей 
душегрейке,
Парчовая на маковке кичка,
Жемчуги огрузили шею,
На руках золотые перстни,
На ногах красные сапожки.
Перед нею усердные слуги;
Она бьет их, за чупрун таскает.
Говорит старик своей старухе:
«Здравствуй, барыня сударыня 
дворянка!
Чай, теперь твоя душенька 
довольна».
На него прикрикнула старуха,
На конюшне служить его 
послала.
Вот неделя, другая проходит,
Еще пуще старуха вздурилась:
Опять к рыбке старика 
посылает.
«Воротись, поклонися рыбке:
Не хочу быть столбовою 
дворянкой,
А хочу быть вольною 
царицей».
Испугался старик, взмолился:

359
Балыққа шал келеді қайтып 
тағы,
Кемпірдің мұң-мүддесін айтып 
тағы.
Тағзыммен қол қусырып арыз 
айтып,
«Азапты келдім, - деді, тартып 
тағы.
«Қайғырма, балық айтты, 
болар, де
Ақсүйек дәрежесі қонар», - 
деді.
Қатыны қайтып келсе, болған 
ханым,
Қасына шал қалайша жолар 
енді?
Биік үй салтанатты, сәнді түрі,
Бәрі мол, бәрі байлық, бәрі ірі.
Үстіне неше түрлі асыл киіп,
Паңсынып сыртқы есікте тұр 
кемпірі.
Қолында толған өңшең алтын 
жүзік,
Зумрет, березелі бар білезік.
Үстінде қамзол ішік, тысы 
қамқа,
Меруерт омырауы қойған тізіп.
Аяқта сақтияннан оюлы етік,
Бұрынғы мұжықтығы естен 
кетіп,
Жұмсап тұр біріне ұрсып, бірін 
ұрып,
Ақырып малайларға әмір етіп.
«Что ты, баба, белены 
объелась?
Ни ступить, ни молвить не 
умеешь,
Насмешишь ты целое царство».
Осердилася пуще старуха,
По щеке ударила мужа.
«Как ты смеешь, мужик, 
спорить со мною,
Со мною, дворянкой 
столбовою? -
Ступай к морю, говорят тебе 
честью,
Не пойдешь, поведут 
поневоле».
Старичок отправился к морю,
(Почернело синее море.)
Стал он кликать золотую 
рыбку.
Приплыла к нему рыбка, 
спросила:
«Чего тебе надобно, старче?»
Ей с поклоном старик отвечает:
«Смилуйся, государыня рыбка!
Опять моя старуха бунтует:
Уж не хочет быть она 
дворянкой,
Хочет быть вольною царицей».
Отвечает золотая рыбка:
«Не печалься, ступай себе с 
богом!
Добро! будет старуха 
царицей!»
Старичок к старухе воротился.
Что ж? пред ним царские 
палаты.
В палатах видит свою старуху,
За столом сидит она царицей,

360
Шал келіп: «Сәлем бердік, 
ханым! - деді,
Ризалық тапты ма, енді 
жаның?» - деді.
Жаратпай шалдың сөзін, 
кемпірі ұрсып:
«Әдепсіз, ақылы жоқ, жарым, 
- деді.
Ат бақсын, ат қораға 
апарыңдар!
Мұжықтың мына біреу 
шалын...» - деді.
***
Қанағат болды десек етер 
шағы,
Құтырды өскен сайын кемпір 
бағы.
Өткен соң бірер жұма, 
шақыртады
Балыққа жібермекке шалды 
тағы.
Айтады: «Қазір жылдам бар, 
балыққа!
Жеткен жоқ жаным әлі 
ризалыққа.
Ақсүйек дәрежесін азсынамын,
Патша етсін, мені дереу бір 
халыққа!»
Шал айтты: «Құтырдың ба? 
Түзу ме есің?
Болмасын астамшылық, мұның 
кесір!
Білмейсің іс ретін, сөз мәнісін,
Жұрт күлер: қор болған деп 
бақыт, есіл!»
Служат ей бояре да дворяне,
Наливают ей заморские вины;
Заедает она пряником 
печатным;
Вкруг ее стоит грозная стража,
На плечах топорики держат.
Как увидел старик, - испугался!
В ноги он старухе поклонился,
Молвил: «Здравствуй, грозная 
царица!
Ну, теперь твоя душенька 
довольна».
На него старуха не взглянула,
Лишь с очей прогнать его велела.
Подбежали бояре и дворяне,
Старика взашеи затолкали.
А в дверях-то стража 
подбежала,
Топорами чуть не изрубила.
А народ-то над ним насмеялся:
«Поделом тебе, старый невежа!
Впредь тебе, невежа, наука:
Не садися не в свои сани!»
Вот неделя, другая проходит,
Еще пуще старуха вздурилась:
Царедворцев за мужем 
посылает,
Отыскали старика, привели к ней.
Говорит старику старуха:
«Воротись, поклонися рыбке.
Не хочу быть вольною царицей,
Хочу быть владычицей 
морскою,
Чтобы жить мне в Окияне-
море,
Чтоб служила мне рыбка 
золотая
И была бы у меня на посылках».

361
Бұл сөзге кемпір қатты 
ашуланып,
Жіберді шалды жаққа салып-
салып.
Қалайша маған қарсы сөз 
айтасың?
Сен мұжық, мен ақсүйек, қой - 
деп, танып!
Сөз айтар шалда хәл жоқ, 
жөнеледі.
Қарайып теңіз беті түнереді:
Шақырған шал дауысына 
балық келіп,
«Ақсақал, не айтасың? Сөйле!» 
- деді.
Шал айтты: «Өлдім әбден 
тынышым кетіп,
Таянды жындануға кемпір 
жетіп.
«Ақсүйек дәрежесін 
азсынамын,
Бір жұртқа қойсын, - деді, – 
патша етіп».
«Қайғырма!» балық сөйлеп, 
«кәрім!» - деді, – 
«Істермін айтқанындай бәрін», 
- деді.
«Жүргізіп жұртқа әмірін 
мейілінше,
Айбынды болар патша 
жарың», - деді.
Шал қайтса, салтанатты 
сарайлар тұр,
Ішінде сарайлардың кемпірі 
отыр.
Ничего не сказала рыбка,
Лишь хвостом по воде 
плеснула
И ушла в глубокое море.
Долго у моря ждал он ответа,
Не дождался, к старухе 
воротился -
Глядь: опять перед ним 
землянка;
На пороге сидит его старуха,
А пред нею разбитое корыто.

362
Жарқырап алтын киіп, оттай 
жанып,
Патшасып кемпір отыр, 
ызғарланып.
Ақсүйек, өңшең бекзат 
қызметінде,
Ішкізіп арақ-шарап, азаптанып.
Билетпей шалға бойы, буын 
құрып,
Сарайға шал сескеніп келді 
кіріп,
Бас ұрып кемпірінің аяғына:
«Болды ма жаның риза!» - деді 
тұрып.
Есіркеу кемпірде жоқ, шалын 
аяп,
Адам деп елеп оған қарамай-ақ,
Деп еді: «Шығарыңдар!» Сол-
ақ екен,
Жұдырық, жан-жағынан жауды 
таяқ.
Желкелеп, сүйреп, жұлқып 
жұлмалайды,
Ағына сақалының кім 
қарайды?
«Ақымақ, әдебі жоқ, алжыған 
құл,
Кірлейсің аяғыңмен, - деп, 
сарайды!» –
Жұрт күліп, шал екенсің, - 
деді, жарым,
Ақылың кем болған соң, кімге 
обалың?
«Болмаса өзің шанаң, отырма» 
деп

363
***
Бір-екі мұнан кейін жұма өтті,
Тілейтін жаңа тоят кезі жетті.
Қызығы патшалықтың тозды 
жылдам,
Жарлық қып, кемпір патша 
шалды іздетті.
Шалды айдап алып келді 
дірдектетіп,
Байғұстың түсі қашқан, өңі 
кетіп.
Үстінде алтын тақтың кемпір 
патша
Тапсырды шалға жұмыс, әмір 
етіп:
«Бек тығыз бұйырамын саған, 
- деді,
Сөз қатсаң, жыртылады жағаң, 
- деді,
Мақсатым суды билеп, суда 
тұрмақ,
Балыққа айт, менен көп-көп 
сәлем! - деді,
Қаратып теңіздерді қол 
астыма,
Шабарман болсын өзі маған», 
- деді.
Әлі жоқ сөз қайырар, шал 
кетеді,
Қорыққаннан жылдам жүріп, 
тез жетеді.
Қара бұлт, қара дауыл 
толқынды айдап,
Сапырып теңіз суын, 
желдетеді.

364
Балықты шақырып шал, сөзін 
айтты,
Жұмыстың тығыздығын, тезін 
айтты.
Кемпірдің сұрағанын естіп 
балық,
Бір соғып суды бетке, кейін 
қайтты.
Балықтан жауап күтіп тұрып-
тұрып,
Шал қайтты кешке жақын әлі 
құрып.
Көре алмай салтанатты 
сарайларды,
Көз салды жан-жағына 
мойнын бұрып.
Қараса, лашығында кемпірі 
отыр,
Баяғы жарық астау жырық-
жырық.
Түсіріп таз кебіне бір-ақ күнде,
Қойыпты қу қақбасты Құдай 
ұрып.

жүктеу/скачать 6,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: