Екінші том маса астана, 2022 ахмет байтұрсынұЛЫ

373
13. Лермонтовтан
Ахметтен
Лермонтовтан
Мтсыри
Екі өзен – Кура, Арагуа ағып 
келіп,
Кездесіп бір-біріне сәлем 
беріп.
Жерінде екеуінің нақ көріскен,
Аңсаған ағайындай бауыры 
еріп.
Монастырь тұрушы еді 
бұрынырақ,
Өзі жоқ, бұл күнде бар орны 
бірақ.
Жаяуға таудан шыққан 
көрінеді,
Бағандар қақпа орнында 
қалған құлап.
Бұзылған шіркеудің тұр 
қабырғасы,
Көрінбес қазір бірақ онда 
шырақ.
Бұл күнде монахтарда да жоқ 
ішінде,
Көп үшін дұға қылғыш тілек 
сұрап.
Құлаған орнын қарап бағатын 
бір,
Жан түгіл, өлім зорға табатын 
бір,
Күзетші, жарымжан шал 
молалардың
Тастарын сүртіп, шаңын 
қағатын бір.
Мцыри
Немного лет тому назад,
Там, где, сливаяся, шумят,
Обнявшись, будто две сестры,
Струи Арагвы и Куры,
Был монастырь. Из-за горы
И нынче видит пешеход
Столбы обрушенных ворот,
И башни, и церковный свод;
Но не курится уж под ним
Кадильниц благовонный дым,
Не слышно пенье в поздний час
Молящих иноков за нас.
Теперь один старик седой,
Развалин страж полуживой,
Людьми и смертию забыт,
Сметает пыль с могильных 
плит,
Которых надпись говорит
О славе прошлой – и о том,
Как, удручен своим венцом,
Такой-то царь, в такой-то год,
Вручал России свой народ.
И божья благодать сошла
На Грузию! Она цвела
С тех пор в тени своих садов,
Не опасаяся врагов,
За гранью дружеских штыков.
Однажды русский генерал
Из гор к Тифлису проезжал;
Ребенка пленного он вез.
Тот занемог, не перенес
Трудов далекого пути;
Он был, казалось, лет шести,
Как серна гор, пуглив и дик

374
Сөйлейді тас жазуы 
өткендерін,
Қайрылмай қандай дәурен 
кешкендерін.
Мәселен пәлен патша пәлен 
жылы,
Орысқа жұртын табыс 
еткендерін.
* * *
Бір жылы монастырға тұрған 
жолда,
(Ішінде монахтары бар кезі 
онда)
Келді де орыстың бір 
жандаралы,
Қасында жау баласы түскен 
қолға.
Тифлис шаһарына өтіп кетті,
Баланы науқастанған тастап 
сонда.
Шамасы бала сонда алты 
жасар,
Қурайдай жіп-жіңішке, нәзік, 
нашар.
Сықылды тау киігі 
жатырқағыш,
Жоламай жанға жақын сырттан 
қашар.
Батса да дерті жанға қанша 
қинап,
Сыр бермей жатты бала күшін 
жинап.
Қайыспас тұқымына біткен 
қайрат,
И слаб и гибок, как тростник.
Но в нем мучительный недуг
Развил тогда могучий дух
Его отцов. Без жалоб он
Томился, даже слабый стон
Из детских губ не вылетал,
Он знаком пищу отвергал
И тихо, гордо умирал.
Из жалости один монах
Больного призрел, и в стенах
Хранительных остался он,
Искусством дружеским спасен.
Но, чужд ребяческих утех,
Сначала бегал он от всех,
Бродил безмолвен, одинок,
Смотрел, вздыхая, на восток,
Томим неясною тоской
По стороне своей родной.
Но после к плену он привык,
Стал понимать чужой язык,
Был окрещен святым отцом
И, с шумным светом незнаком,
Уже хотел во цвете лет
Изречь монашеский обет,
Как вдруг однажды он исчез
Осенней ночью. Темный лес
Тянулся по горам кругом.
Три дня все поиски по нем
Напрасны были, но потом
Его в степи без чувств нашли
И вновь в обитель принесли.
Он страшно бледен был и худ
И слаб, как будто долгий труд,
Болезнь иль голод испытал.
Он на допрос не отвечал
И с каждым днем приметно вял.
И близок стал его конец;
Тогда пришел к нему чернец

375
Шынықты дертпен қатар іште 
ширап.
Ауырып жатса-дағы өлім 
халде,
Аңқылдап шақпас дертін еш 
адамға.
Жалғыз-ақ ишаратпен 
білдіреді,
Мейлі шаппағанын дәм-
тағамға.
Біреуі монахтардың 
жатсынбай-ақ,
Қарады бақты есіркеп, баланы 
аяп.
Емімен жаны ашыған 
жақындықтың,
Өлімнен аман қалды барып 
таяп.
Әуелі жүрді бәрін бөтенсініп,
Бала боп жоқ ойнау еш 
жеңілшілік.
Жатырқап жан адамға 
жоламастан,
Үндемей дәйім оқшау бөлек 
жүріп.
Сағынып туған жерін, 
күншығысқа
Қояды қарап-қарап құр 
күрсініп.
Сонан соң жат қолында 
жалғыздыққа,
Көрінді үйренгендей тілін 
біліп.
С увещеваньем и мольбой;
И, гордо выслушав, больной
Привстал, собрав остаток сил,
И долго так он говорил:
«Ты слушать исповедь мою
Сюда пришел, благодарю.
Все лучше перед кем-нибудь
Словами облегчить мне грудь;
Но людям я не делал зла,
И потому мои дела
Немного пользы вам узнать, –
А душу можно ль рассказать?
Я мало жил, и жил в плену.
Таких две жизни за одну,
Но только полную тревог,
Я променял бы, если б мог.
Я знал одной лишь думы 
власть,
Одну – но пламенную страсть:
Она, как червь, во мне жила,
Изгрызла душу и сожгла.
Она мечты мои звала
От келий душных и молитв
В тот чудный мир тревог и 
битв,
Где в тучах прячутся скалы,
Где люди вольны, как орлы.
Я эту страсть во тьме ночной
Вскормил слезами и тоской;
Ее пред небом и землей
Я ныне громко признаю
И о прощенье не молю.
Старик! я слышал много раз,
Что ты меня от смерти спас –
Зачем?.. Угрюм и одинок,
Грозой оторванный листок,

376
* * *
Баланы шоқындырды поп 
папасы,
Өскен соң монах қылмақ ер 
адасы.
Таныспай дүниемен талақ етіп,
Қалыпты қол тапсырар 
уағдасы.
Бір түні жоқ боп шықты 
қашып зытқан,
Айнала қалың орман, тауға 
шыққан.
Үш күндей әуре болып іздеп, 
іздеп,
Үмітті үзердей боп әрең 
тапқан.
Таптық деп жатқан жерде есін 
танып,
Қайтадан монастырға келісті 
алып.
Тартқандай аштық, бейнет, 
дерт азабын,
Бозарып, қатты жүдеп, қалған 
арып.
Ешкімге сұраса да түк 
үндемей,
Солады күннен күнге бейне 
гүлдей.
Өлерге таянғанда қарт монах 
кеп,
Үгіттеп, «қылмысың бар, – 
деді, – нендей?»
Балаға шалдың сөзі болды 
қайрақ,
Я вырос в сумрачных стенах
Душой дитя, судьбой монах.
Я никому не мог сказать
Священных слов «отец» и 
«мать».
Конечно, ты хотел, старик,
Чтоб я в обители отвык
От этих сладостных имен,—
Напрасно: звук их был рожден
Со мной. Я видел у других
Отчизну, дом, друзей, родных,
А у себя не находил
Не только милых душ – могил!
Тогда, пустых не тратя слез,
В душе я клятву произнес:
Хотя на миг когда-нибудь
Мою пылающую грудь
Прижать с тоской к груди 
другой,
Хоть незнакомой, но родной.
Увы! теперь мечтанья те
Погибли в полной красоте,
И я как жил, в земле чужой
Умру рабом и сиротой.
Меня могила не страшит:
Там, говорят, страданье спит
В холодной вечной тишине;
Но с жизнью жаль расстаться 
мне.
Я молод, молод... Знал ли ты
Разгульной юности мечты?
Или не знал, или забыл,
Как ненавидел и любил;
Как сердце билося живей
При виде солнца и полей
С высокой башни угловой,
Где воздух свеж и где порой
В глубокой скважине стены,

377
Көтеріп жерден басын, көзі 
жайнап.
Қатайып қалған бойда күшін 
жиып,
Тарқатып шерді бала айтты 
сайрап:
Сен келдің, өлерде айтар сыр 
тыңдауға,
Ризамын, келгеніңе бұл 
тыңдауға.
Көкірек жеңілткенім маған 
жақсы,
Сөзімді керек болса, кім 
тыңдауға.
Қылмыс жоқ, бәһре алып 
пайдаланар,
Ісім бар, айтып өтер құр 
тыңдауға!
Айтуға жан жарасын тіл жетер 
ме?!
Сала бер құлағыңды, мұң 
тыңдауға!
Дүние болды маған аз-ақ серік,
Ол-дағы тұтқындықта, қамауда 
еріп.
Бұл түрлі тіршіліктің екеуіне,
Толық бір өмір алу сатса беріп.
Жалғыз-ақ, ұлық тұттым 
ойдың күшін,
Жалғыз-ақ, бір құмарды 
сақтады ішім.
Жанымды құрттай жайлап, 
жегідей жеп,
Күйдіріп сол құмар-ақ бітірді 
ісін.
Шақырды құмар мені бұл 
орыннан,
Бықырсып, пысынаған жылы 
орыннан.
Дитя неведомой страны,
Прижавшись, голубь молодой
Сидит, испуганный грозой?
Пускай теперь прекрасный свет
Тебе постыл: ты слаб, ты сед,
И от желаний ты отвык.
Что за нужда? Ты жил, старик!
Тебе есть в мире что забыть,
Ты жил, – я также мог бы жить!
Ты хочешь знать, что видел я
На воле? – Пышные поля,
Холмы, покрытые венцом
Дерев, разросшихся кругом,
Шумящих свежею толпой,
Как братья в пляске круговой.
* * *
И близ меня перед концом
Родной опять раздастся звук!
И стану думать я, что друг
Иль брат, склонившись надо 
мной,
Отер внимательной рукой.
С лица кончины хладный пот
И что вполголоса поет
Он мне про милую страну...
И с этой мыслью я засну,
И никого не прокляну!..»

378
Қатерден қан қайнайтын жерге 
шық деп,
Өлімге тіршілігі құл орнынан.
Ой ұшты, адам құстай, азат 
жаққа,
Өлім мен өмір қатар қабат 
жаққа.
Таулары басын бұлтқа 
жасыратын,
Ләззат мол тіршілікте ғажап 
жаққа.
Сол құмар мен жасымнан 
баққан баптап,
Айтпастан еш адамға іште 
сақтап.
Асырап көз жасымен түн 
болғанда,
Жасырын жұрттың бәрі 
жатқанда ұйықтап.
Мұнымды жария ғып мойныма 
алып,
Ешкімге жалынбаймын, кеш 
деп ақтап.
* * *
Жел жұлған жапырақтай ұшып 
келіп,
Күн түспес күңгірт жерде 
солдым семіп.
Өлімге ара тұрып, алып қапсың,
Қажет не? Жақсы еді ғой 
қалған өліп.
Тұнжырап тұщы жүз жоқ, 
өстім жалғыз,
Сопылық, бала басым күнін 
көріп.

379
Сүйікті «әке-шешем» дейтін 
сөздер,
Оны айтпай еш адамға жан не 
төзер?!
Жүрекпен бірге туған тәтті 
сөзден,
Ұмытып жат қолында дедің 
безер.
Жанмен бір туған үндер 
жоғалар ма?
Қарасам үлкендерге, 
балаларға:
Туысқан, үй, ұлты, дос-жары 
бар,
Жоқ екен маған жақын 
молалар да.
Төкпейін көздің жасын дедім 
текке,
Ант ішіп өзімді-өзім салдым 
сертке.
Болсада түсі қаның, туғаны 
бір,
Төсімді таяп жақын көкірекке.
Құмардан ерте-кеш пе, шықпақ 
едім,
Өлетін болсам да нақ сол 
минутте.
Дариға, ол қиялым баққан 
жастан,
Жоғалды, енді артына 
қайрылмастан.
Жат жерде, жау қолында 
жалғыз өлем,
Жетімдік, тұтқындықтан 
құтылмастан.

жүктеу/скачать 6,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: