3 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМІ
3.1 Бағдарламалық өнімді құрастыру үшін уақытты есептеу
Бағдарламалық жасақтаманы әзірлеу бойынша жобалар үшін жоспар-графикті, өзіндік бағасын және еңбегін бағалау үшін экономикалық көрсеткіштердің барлық есеп-қисабы бағдарламалық жасақтаманы әзірлеу бағасын бағалау COCOMO II алгоритмдік моделімен сәйкес өткізіледі, бұны әзірлеген Барри Боэм.
Бағдарламалық өнімді құрастыру үшін уақытты есептеу (өнім бірлігін өндіруге кетірілген жұмыс уақытының шығындары) адам-сағатпен есептелетін, сегіз кезеңнен тұрады. Бағдарламалық жасақтаманы құрастыру үшін жалпы уақыттың құрылымы бірінші кестеде көрсетілген.
Кесте 1 – Бағдарламалық өнімді құру үшін жалпы уақыттың құрылымы
Кезеңнің №
|
Аталған кезеңнің уақытын белгілеу
|
Кезеңнің мазмұны
|
1
|
Тпо
|
Міндетті сипаттауға дайындық
|
2
|
То
|
Міндетті сипаттау
|
3
|
Та
|
Алгоритмді әзірлеу
|
4
|
Тбс
|
Алгоритмнің блок-сызбасын әзірлеу
|
5
|
Тн
|
Бағдарламаны PHPтілінде жазу
|
6
|
Тп
|
Бағдарламаны жазу
|
7
|
Тот
|
Бағдарламаны өңдеу және тестілеу
|
8
|
Тд
|
Құжаттарды,пайдаланушының нұсқаулығын, түсініктеме хатты рәсімдеу
|
Уақыт адам сағатын сағаттың көмегімен есептеледі, Тпо нақты жұмсалған уақыт бойынша алынады, ал басқа кезеңдердің уақыты Qкомандаларының шартты саны бойынша анықталады.
Qкомандасының шартты саны келесі формула бойынша анықталады:
(1)
Q = 1470*1,20 = 1764 команд
q бұл – коэффициент, міндеттің типіне байланысты командалардың шартты саны есептеледі;
с – коэффициент, бағдарламаның күрделілігін және жаңашылдығын ескереді.
q коэффициентінің мәнін екінші кестеден таңдауға болады.
Бағдарламалық өнімдер жаңашылдық дәрежесі бойынша төрт топтың біріне жатқызылуы мүмкін:
А тобы – принципиалды жаңа міндеттерді әзірлеу ;
Б тобы – біртуар бағдарламаларды әзірлеу;
В тобы– типтік шешімдерді пайдаланумен бағдарламаны әзірлеу;
Г тобы–бір реттік типтік міндет.
Кесте2 –q коэффициентінің мәні
Міндеттің типі
|
Коэффициенттің өзгеру шегі
|
Есептің міндеті
|
от 1400 до 1500
|
Жедел басқару міндеті
|
от 1500 до 1700
|
Жоспарлау міндеттері
|
от 3000 до 3500
|
Көптәсілді міндеттер
|
от 4500 до 5000
|
Кешенді міндеттер
|
от 5000 до 5500
|
Күрделілігі жағынан бағдарламалық өнімдер келесі үш топтың біріне жатқызылуы мүмкін:
1 – оптимизациялау және жүйені модельдеу алгоритмдері;
2 – есептің, есептіліктің және статистиканың міндеттері;
3 – стандартты алгоритмдер.
С коэффициенті і кестеден күрделілік тобы мен жаңашылдық дәрежесінің қиылысында анықталады.
Кесте 3 –с коэффициенті
Бағдарламалау тобы
|
Қиындық тобы
|
Жаңашылдық дәрежесі
|
А
|
Б
|
В
|
Г
|
Жоғары деңгейлі
|
1
|
1,38
|
1,26
|
1,15
|
0,69
|
2
|
1,30
|
1,19
|
1,08
|
0,65
|
3
|
1,20
|
1,10
|
1,00
|
0,60
|
Төмен деңгейлі
|
1
|
1,58
|
1,45
|
1,32
|
0,79
|
2
|
1,49
|
1,37
|
1,25
|
0,74
|
3
|
1,38
|
1,26
|
1,15
|
0,69
|
1 формулаға сәйкес Qкомандасының шартты саны анықталады.
Бағдарламалық өнімді құрудің әр кезеңіне жіберілген уақыт есептеледі:
1. Тпо (міндетті сипаттауға жіберілген уақыт), факты бойынша алынады және адам пайдаланыт сағат арқылы өлшенеді және 8 сағатқа тең.
2. То (міндетті сипаттауға жіберілетін уақыт) келесі формула бойынша анықталады:
(2)
To=(1764*1,4)/(50*0.8)=61,74 (сағат)
Бұл жерде В – міндеттің өзгеру есебінің коэффициенті, міндеттің күрделілігіне байланысты және санның өзгеруіне байланысты және 1,2 бастап 1,5 арасында таңдалады.
К – бағдарламалаушының коэффициентін ескеретін коэффициент (Кесте 4).
3. Та (алгоритмді әзірлеуге жіберілген уақыт) келесі формула бойынша есептеледі:
(3)
Та=1764/(50*0.8)=44,1(сағат).
Кесте 4 – К коэффициентінің мәні
Бағдарламалаушының еңбек өтілі
|
К коэффициентінің мәні
|
2 жылға дейін
|
0,8
|
2 жылдан 3 жылға дейін
|
1,0
|
3 жылдан 5 жылға дейін
|
1,1 – 1,2
|
5 жылдан 10 жылға дейін
|
1,2 – 1,3
|
10 жылдан көбірек
|
1,3 – 1,5
|
4. Тбс (блок-схеманы әзірлеуге жіберілетін уақыт) Та сияқты 3 формула бойынша анықталады:
Тбс=1764/(50*0,8) =44,1 (сағат).
5. Тн (бағдарламалау тілінде бағдарламаны жазуға жіберілген уақыт:
Тн= (1764*1.5)/(50*0.8)=66,15 (сағат).
6. Тп (бағдарламаны толтыру уақыты) келесі формула бойынша анықталады:
(5)
Tn=1764/50=35,28 (сағат)
7. Тот (бағдарламаны өңдеу және тестілеуге жіберілген уақыт) келесі формула бойынша анықталады:
(6)
Tom=(1764*4.2)/(50*0.8)=185,2 (сағат).
8. Тд (құжаттардығ пайдаланушының нұсқаулықтарын, түсініктеме хаттардың ресімделуі) факты бойынша алынады, адам пайдаланатын сағатпен өлшенеді және 2 сағатқа тең.
Әрі қарай бағдарламалық өнімді құрастыру үшін жалпы уақытты есептеу жүргізіледі:
+Тд (7)
Т = 8+61,74+44,1+44,1+66,15+35,28+185,2+2 = 446,57(сағат).
Жобалау жұмысын орындау үшін еңбек ақыны анықту үшін, бағдарламаны әзірлеу үшін еңбектің шығынын білу қажет және бұл жұмыстарды орындаған жұмыскерлердің білікті құрамын білу керек.
Қазақстан Республикасының 2017 жылдың 30 қарашасындағы №113-V «2018-2020 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» заңының 8 бабына сәйкес 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап еңбек ақыны минамалды көлемі 42500 мың тегені құрайды. Оның көлемі кәсіпорындар мен мүліктің әр түрлі формалы ұйымдар қызметкерлерінің жалақысын есептеу кезінде негізге алынады, ал басқа болса ҚР қолданыстағы заңнамасымен қарастырылмайды.
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрінің 2016 жылдың 29 қаңтарындағы № 123 «білім және ғылым саласындағы мемлекеттік қызметкерлердің лауазымдық реестрін бекіту туралы» бұйрығына сәйкес бағдарламалаушының лауазымы «С» блогына жатады (әкімшілік ұжым). Орта білікті деңгей мамандары С3 тобына жатады.
Жоғарыда аталған қызметкерлердің жалақысы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылдың 31 желтоқсанындағы №1193 «Қазыналық кәсіпорындар қызметкерлері, мемлекеттік бюджет қаражатының есебінен қамтылатын кәсіпорындар қызметкерлерінің, мемлекеттік қызметкерлердің еңбегін төлеу туралы» Қаулысына сәйкес есептеледі. (әрі қарай Қаулы).
Кәсіпорындар қызметкерлерінің ЛМ сәйкес келетін коэффициентерінің көбейтілуі арқылы анықталады (тарифтік жүктеме), олардың ЛМ есептеу үшін бекітілген (тарифтік жүктеме) мамандық бойынша еңбек өтілі мен функционалды блоктарға алып жатқан лауазымдарына, берілген біліктілік разрядтарына (жұмыскерлер үшін), БДО мөлшеріне, Қаулыда белгіленген 1 тармағының 1 тармақшасымен байланысты. Қазыналық кәсіпорындар қызметкерлері, мемлекеттік бюджет қаражатының есебінен қамтылатын кәсіпорындар қызметкерлерінің, мемлекеттік қызметкерлер үшін базалық лауазымдық жалақының мөлшері 17697 теңгеге тең.
5 кестеде Қаулының 2 Қосымшасына үзінді ұсынылған, лауазымдық еңбек ақыны есептеу үшін коэффициеттерді анықтауға байланысты.
Кесте 5- лауазымдық еңбек ақыны есептеу үшін коэффициенттері
Топ
|
саты
|
Мамандық бойынша жұмыс өтілі, жылмен
|
00-1
|
1-2
|
22-3
|
33-5
|
55-7
|
77-10
|
110-13
|
13- 16
|
116-20
|
220- 25
|
25 жоғары
|
Блок С – әкімшілік ұжым
|
С3
|
|
2,05
|
2,10
|
2,15
|
2,20
|
2,25
|
2,30
|
2,35
|
2,40
|
2,46
|
2,52
|
2,58
|
1. Қызметкерлердің айлық тарифтік жүктемесі:
(8)
Тм=42500* 2,05 = 87,12 (теңге),
Бұл жерде: БДО – базалық лауазымдық еңбек ақысы, 42500теңге;
Kt – тарифтік коэффициенті (Кесте5).
2. Тд бір күндік тарифтік жүктемесі жұмыс уақытының 20,50 орта айлық балансы кезінде ай үшіндегі жұмыс күндері анықталады:
Тд = Тм / 20,50 (9)
Тд=87,12/20,50 = 4,250 (теңге)
3. Сағат бойынша Тч тарифтік жүктемесі берілген разряд үшін 8 сағаттық жұмыс күні кезінде келесі формула бойынша есептеледі:
(10)
Тч =4,250 / 8 = 531,2 (теңге)
Әрі қарай қызметкердің еңбек ақысы анықталады:
(11)
Зп = 531,2*446,57= 237217 (теңге),
Бұл жерде Т – бағдарламалық өнімді құрастыру үшін жіберілген жалпы уақыт.
Әрі қарай қызметкердің еңбек ақысынан алым-салымдар есептеледі. Қазақстан Республикасының «Салық және басқа да бюджетке төленетін міндетті салымдар туралы» Кодексінің 485 бабы 1 тармақшасына сәйкес (2018 жылдың 01 қаңтарының жағдайына) қызметкердің жалақысы әлеуметтік салық салу объектісі 10 % ставкасы бойынша болып табылады:
СНиСО = (Зп –ОПВ(10%))*10% (12)
Бұл жерде СНиСО – әлеуметтік салық және әлеуметтік салымдар,
ОПВ (10%) = Зп *10% (13)
ОПВ(10%) =237217*10%=23721,7
СНиСО = (237217-23721,7) *9,5% = 20282 (теңге)
Міндетті медициналық сақтандыру (ММС) алымдарының көлемі 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық салудың объектісінен 1,5 % құрайды, сонымен қатар арифметикалық ережеге сәйкес тұтас өлшемге дейін дөңгелектеу міндетті:
ОСМС (1,5%) = Зп * 1,5% (14)
ОСМС (1,5%) =237217 *1,5 % =3558 (теңге).
3.2 Компьютердегі жұмыстың 1 машина-сағатының өзіндік бағасын есептеу
Берілген бағдарламалық өнімге қатысы бар, ПЭВМ пайдалануы мен мазмұнына шығындарды есептеу үшін негізі болып 1 машина-сағаттық ПЭВМ жұмысы.
Алдымен әр компоненттің өзіндік бағасының жылдық шығындары анықталады (Кесте 6), олардың ішіне кіреді:
Кесте6 – Техникалық құрылғының өлшемдері
Периферийя мен жабдықтардың атауы
|
Бағасы (Теңге)
|
Ноутбук Lenovo Idepad 320
|
30 000,00
|
АналықтақтаIntelBLJHG31PR
|
25 000 ,00
|
Жедел жады DDR2 1024/800
|
3 000,00
|
КорпусDelux, ATX, Black, 400W
|
10 000,00
|
Қатты дискHDDWD 120 Gb 7200 rpm, SATA 3, 16Mb, (WD5000AAKX)
|
11 000,0
|
Бейнекарта PCI-E Saphire ATI Radeon HD1500XT 128Mb 64 bit
|
13 500,0
|
Процессор Intel Dual-Core 2.2 GHz
|
20 500,00
|
Тышқан,Перне тақта
|
21 500,00
|
Барлығы:
|
134 500,00
|
Амортизациялық алымдар 20 пайыздан 40 пайызға дейін ПЭВ теңгерімдік бағасынан анықталады.
А = Кб * 25 % (15)
Бұл жерде Кб – бір ПЭВМ периферийямен бірге теңгерімдік бағасы.
А=134 500* 25% =33 625 теңге
Бұл бағдарламаны жасау жұмысының уақыты 446,57 сағат, заңнама бойынша жұмыс уақыты 8 сағатты құрайтынын ескере отырып, ал айына орташа 20,50 жұмыс күні болса сонда амортизацияны 2,55 айға аламыз, сол себеті есептеуге 33625 теңгеге амортизацияны қосамыз.
Аи=А/12*2,55 (16)
Аи= 33625/ 12 * 2,55 =7145,3 теңге
2. Электр энергиясына кететін шығындар келесілерден алынады:
- күштік электр энергиясын кететін шығындар;
- жарықтандыруға жіберілетін электроэнергия шығындары.
Күштік электр энергиясын жіберілетін шығындар келесі формула бойынша анықталады:
(17)
Бұл жерде: Цэ –1кВт/сағаттың теңгедегі бағасы; Р – соммалық қуаттылығы кВт/сағатта ПЭВМ периферийямен. 1 кВт/сағат бағасы 17,51 теңгені құрайды.
Р = 0,5 кВт/сағат.
Зс.эн=446,57*17,51*0,5 = 3 909,7 (теңге)
Электр энергиясына жіберілетін шығындар, бұл жарықтандыруға кетеді келесі формула бойынша анықталады:
(18)
Зосв=446,57*17,51*0,22 = 1 720,3 (теңге)
Бұл жерде: Росв – соммалық қуаттылығы, кВт/сағаттарға жарықтандыруға кетеді. Дипломдық жобада = 0,22 кВт/час қабылдаймыз.
Енді электр энергиясына кететін жалпы шығындарды анықтаймыз:
(19)
Зэн=3909,7+1720,3=5630 (теңге).
3. Пайдаланатын материалдарына жіберілетін шығындар факт бойынша алынады.
Олардың құрамына дисктер, картридждер және принтерге арналған қағаздар және т.б. кіреді. Берілген бағдарламалық өнімді әзірлеген кезде пайдаланатын материалдардың шығындары: жарнаманың бағасы – 3500 теңге.
(тенге) (20)
4. Рпр профилактикасының шығындары ПЭВМ теңгерімдік бағасынан шеткерлігімен 2 пайызды құрайды.
(21)
Рпр=134 500*2%=2 690(теңге)
5. Басқа да өндірістік шығындар жоғарыда аталған шығындардың 15 пайыздық мөлшері көлемінде алынады, бұл ПЭВМ функционалдырылуын қамтамасыз етеді.
(22)
Рпроч = (7145,3 +5630+ 3500 +2690) * 15% = 2 844,8 (теңге)
6. пайдалану мен мазмұнының шығындары (Рсэ) 1 ПЭВМ.
Жоғарыда аталған компоненттер жиынтықталады, ДК пайдалануы мен мазмұнына кететін жылдық шығындары анықталады (Рсэ):
Рсэ = Аи+Зэ+Мр+Рпроч (23)
Рсэ= 7145,3+3909,7 + 3500 + 2844 ,8 = 17 399,8 (теңге).
ДК жұмысының Бір машина-сағатының өзіндік бағасы келесі формула бойынша анықталады:
Смч = Рсэ/Фэф (24)
Бұл жерде Фэф – жұмыс уақытының жылдық қоры: 1968=246 күні * күніне 8 сағат.
Смч = 17 399,8 / 1968 = 8,84 (теңге).
3.3 ДК пайдалануы мен мазмұнына шығындарды есептеу
Енді ДК 1 машина-сағат жұмысының өзіндік бағасын біле тұра және бағдарламалық өнімді құру үшін жіберілген уақыттың, ДК пайдалануды талап еткен, осы бағдарламалық өнімге жататын ДК пайдалануы мен мазмұнына кеткен шығындарды анықтауға болады. (Рсэп):
(25)
Бұл жерде: Смч – ДК бір машина-сағат жұмысының өзіндік бағасы; Т – бағдарламалық өнімнің әзірлеу кезеңдерінің соммалық уақыты.
Рсэп = 8,84* 446,57 = 3947,6 (теңге).
3.4 Бағдарламалық өнімнің өзіндік бағасын есептеу
Бағдарламалық өнімнің өзіндік бағасына келесі элементтер кіреді:
1. Бағдарламалық өнімді құру бойынша жұмысты орындаушының жалақысы;
2. әлеуметтік салық және әлеуметтік салымдар, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру;
3. амортизациялық ұстап қалулар;
4. ПЭВМ пайдалану мен мазмұнына кететін шығындар, осы бағдарламалық өнімге жататындар.
Енді барлық элементтерді біріктіріп бағдарламалық өнімнің өзіндік бағасын анықтау:
Сп.п = Зп + СНиСО+ОСМС+Аи+Зэн+Мр+Рпр(26)
Сп.п =237217+20282+3558+7145,3+5630+3500+2690=280022,3 (тенге).
Техникалық-экономикалық көрсеткіштердің салыстырмалы кестесі. Дипломдық жұмыстың экономикалық бөлімінің есептеу нәтижелері қорытынды 7 кестеге түсіру.
Кесте 7 - Техникалық-экономикалық көрсеткіштер
№
|
Наименование показателя
|
Сомма, теңге
|
1
|
Орындаушының еңбек ақысы
|
237217
|
2
|
Әлеуметтік салық және әлеуметтік шығындар
|
20282
|
3
|
Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға кеткен шығындар
|
3558
|
4
|
Амортизациялық бөлінген сомма
|
7145,3
|
5
|
Электроэнергияға жұмсалған шығындар
|
5630
|
6
|
Шығындалатын материалдарға жібеерілген шығындар
|
3500
|
7
|
Профилактикаға жіберілген шығындар
|
2 690
|
8
|
Бағдарламалық өнімнің өзіндік бағасы
|
280022,3
|
Бағдарламалық өнімнің өзіндік бағасы 280022,3теңгені құрайды.
Бағдарламалық жобаның өтелуі әр жоба үшін өзекті мәселе болып табылады.
Жоба өзін құруға жұмсалған соммамен жоба көмегімен жасалған келісімдердің барлығынан алынған пайдатеңелгенде ғана өтеледі.
Жобаның өтелі мерзімін келесі формула бойынша бағалауға болады:
So=Сп.п./(Kd*P), (27)
So – өтелу мерзімі, күндер;
Сп.п – бағдарламалық өнімнің өзіндік бағасы;
Kd – келісімдердің жалпы саны; P – пайда.
Жобаның өтелу мерзімінің болжамды есебін өткізейік.
Мысалы:
- жобаға шыққан шығын 280022,3теңге, бағдарламалық өнімнің өзіндік бағасына сәйкес;
- әр келісімнен түсетін болжамды пайда 30 000 теңге.
Сатып алушылардың болжамды саны (келісімдердің) күніне1-2.
Өтелу мерзімі = (280022,3)/( 2 * 30 000) = 4-5 (күн).
Орташа айлық баға = 2 * 30 000 * 30 = 1800 000-1900000 (тенге).
Достарыңызбен бөлісу: |