Етістіктегі алғашқы он жұрнақ – тұқылдағы етіс жұрнақтары. Тұқылдың өзі де сингармонизм заңына толық бағынады

Етістіктегі алғашқы он жұрнақ – тұқылдағы етіс жұрнақтары. Тұқылдың өзі де сингармонизм заңына толық бағынады.

• Етістіктегі алғашқы он жұрнақ – тұқылдағы етіс жұрнақтары. Тұқылдың өзі де сингармонизм заңына толық бағынады.
• «Тіл – құралға» кірмеген шын жұрнақтар көп:
• 1) -лдырық, -лдірік (табалдырық, сағалдырық, тұмылдырық, көзілдірік, өмілдірік);
• 2) -ңғы, -ңгі, -ңқы, -ңкі (салбыраңқы, астыңғы, болдырыңқы, еңкейіңкі, үстіңгі, ауысыңқы);
• 3) -қақ, -кек, -ғақ, -гек (жарғақ, құрғақ, шорқақ, піскек, ілгек, үркек, іскек);
• 4) -қай, -кей, -ғай, -гей (балақай, қарағай, еңсегей, әшекей, өңкей, найзағай, жөнегей);
• 5) -қам, -кем (қалқам, салқам, жөргем, көркем, икем, желкем);
• 6) -ау, -еу, (қинау, жинау, көрнеу, ернеу, кернеу);
• 7) -маң, -мең (қылмаң, күлмең);
• 8) тағы талайлар.
• Жұрнақтың бәрін тізіп жату бұл жерде орын емес. Бірақ жұрнақтардың бәрін толық қылып жинау кезекті жұмыстың бірі болуы керек.
• Шала жұрнақ деп мағыналы сөзден өзгеріп жұрнақ қалыпқа түскен сөзді я жұрнақтықтың шын қасиетінен айырылып, қосалқы сөздің қалыбына аударылған жұрнақты айтамыз.

Шала жұрнақтар қазақ-қырғыз тілінде аз:

• Шала жұрнақтар қазақ-қырғыз тілінде аз:
• 1) -еке деген шала жұрнақ «әке» деген сөзден өзгерген, жуан түрі бүгінде жоқ, алғашқы жуан түрі -аға (-ақа) болса керек.
• 2) -нікі (-дікі, -тікі) деген құрама жұрнақ. Бұл «нің» (дің) деген жалғау мен «кі» деген жұрнақтың қосылуынан туған. -ніңкі (-діңкі) өзгеріп -нікі (-дікі) болған.
• -нікі – жұрнақтың жіңішке түрі, жуан түрі нықы. Біздің тілімізде жуан түрі бүгінде жойылған, айтылмайды, ноғай тілінде бұл жұрнақтың екі түрі (-нықы, -нікі) осы күнде де айтылады.
• «-нікі» қазақ тілінде жұрнақтың шын қасиетінен айрылып, қосалқы сөзге жақындаған.
• 3) -ғана бұрын шын жұрнақ еді, жіңішке түрі -гене (-ғана, -гене) еді. -гене бұл күнде қазақ тілінде айтылмайды, жойылған. -ғана жұбынан айрылған соң, шын жұрнақтықтан да айрылған. Бұл күнде қосалқы сөз ретінде айтылады.
• 4) -күнем (пайда-күнем, мас-күнем, қас-күнем). -күнемнің жуан түрі жоқ, сондықтан шала жұрнақ я қосалқы сөз ретінде сөйленеді.

жүктеу/скачать 136,06 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: