Экстарциялық аппараттар

Жоспар

• Жоспар
• 1 Кіріспе
• 2 Негізгі бөлім
• Қазақ қырғыз тіліндегі сингорманизм
• 4 Пайдаланылған әдебиеттер

Халел – лингвист. Х.Досмұхамедұлы – қазақ тілі терминологиясының негізін салған, оның фонетикасы мен емлесін, әдеби тіл, әдебиет тілі, түрік тілдерінің тарихы туралы ғылыми талдаулар жасап, артына өшпес мұра қалдырған лингвист-ғалым. Қазақ тілінде үнедстік заңына байланысты зерттеулер ерте кезден басталғаны белгілі. Қазақ тіл білімінің негізін қалаған ғалымдар А.Байтұрсынұлы, Х.Досмұхамедұлы еңбектерінде сингармонизм зандылығына ерекше мән берілген. Өз кезінде Х.Досмұхамедұлы "қазақ-қырғыз тілдерінде сингармонизм заңына көнбейтін сөз, сөз өзгерісі жоқ. Сингармонизм тілімізді үйренуге, үйретуге жеңілдетіп тұр, жаңа сөздер тудырып, сөздер қосып, адастырмайтын қарақшы даңғыл жол болып тұр" деп анықтап кетеді 

• Халел – лингвист. Х.Досмұхамедұлы – қазақ тілі терминологиясының негізін салған, оның фонетикасы мен емлесін, әдеби тіл, әдебиет тілі, түрік тілдерінің тарихы туралы ғылыми талдаулар жасап, артына өшпес мұра қалдырған лингвист-ғалым. Қазақ тілінде үнедстік заңына байланысты зерттеулер ерте кезден басталғаны белгілі. Қазақ тіл білімінің негізін қалаған ғалымдар А.Байтұрсынұлы, Х.Досмұхамедұлы еңбектерінде сингармонизм зандылығына ерекше мән берілген. Өз кезінде Х.Досмұхамедұлы "қазақ-қырғыз тілдерінде сингармонизм заңына көнбейтін сөз, сөз өзгерісі жоқ. Сингармонизм тілімізді үйренуге, үйретуге жеңілдетіп тұр, жаңа сөздер тудырып, сөздер қосып, адастырмайтын қарақшы даңғыл жол болып тұр" деп анықтап кетеді 

Түрік тілі – жалғамалы тіл. Жалғамалы тілдегі сөздердің түбірі өзгермейді. Сөз аяғына жалғанған қосымшалар арқылы өзгереді. Қазақ-қырғыз тілі – түрік тілінің бір тарауы. Сондықтан қазақ-қырғыз сөздері де түбін өзгертпей, аяғына қосылған жалғауменен өзгереді. Бұл заң «Тіл – құралдан» белгілі.

• Түрік тілі – жалғамалы тіл. Жалғамалы тілдегі сөздердің түбірі өзгермейді. Сөз аяғына жалғанған қосымшалар арқылы өзгереді. Қазақ-қырғыз тілі – түрік тілінің бір тарауы. Сондықтан қазақ-қырғыз сөздері де түбін өзгертпей, аяғына қосылған жалғауменен өзгереді. Бұл заң «Тіл – құралдан» белгілі.
• Қазақ-қырғыз сөзінің түбірі не соламайымен жуан айтылады, не соламайымен жіңішке айтылады.
• Жалқы сөздің түбіріндегі дыбыстардың біреуі жуан болып, біреуі жіңішке болып еш уақытта естілмейді. Қазақтың негізгі жалқы сөзінің түбірінде жуан дыбыстар мен жіңішке дыбыстар араласып ұшырамайды. Бір сөздің ішіндегі дыбыстардың бәрінің бірдей дауыспен (не жуан, не жіңішке) ұйқасып айтылуын білім тілінде «сингармонизм» дейді. Сингармонизм деген сөз, қазақша айтқанда, үндестік, ұйқастық деген мағанада.