БАЛА ТУУДЫҢ КҮРТ ҚҰЛДЫРАУЫ,
ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ДАҒДАРЫС ЖӘНЕ ХАЛЫҚТЫҢ
ОРТАША ӨМІР СҮРУ ЖАСЫНЫҢ ТӨМЕНДЕУІ
QUALITY OF LIFE
КАЧЕСТВО ЖИЗНИ
ӨМІР СҮРУ САПАСЫ
CHALLENGE
№
15
СЫНАҚ
ВЫЗОВ
66
ҚАЗАҚСТАННЫҢ 20 СЫНАҒЫ/20 ВЫЗОВОВ КАЗАХСТАНА/20 CHALLENGES FOR KAZAKHSTAN
НЕЗАВИСИМОСТИ
ЗА 20 ЛЕТ
INDEPENDENT
IN 20 YEARS
ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ
ЖЫЛЫНДА
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында біздің еліміз
біртұтас мемлекеттік құлдырау салдарынан
өндірістің күрт төмендеуіне, жұмыссыздықтың
белең алуына, күнкөріс сапасының нашарлауы-
на және ел ішінен азаматтардың миграциялық
ағылуына әкеп соқтырған экономикалық және
өзге де байланыстардың бұзылуынан бала
туудың күрт құлдырауы мен демографиялық
дағдарысқа тап келді. Қазақстан демографиялық
дағдарыс алдында тұрды.
В первые годы независимости наша страна стол-
кнулась с резким спадом рождаемости и демо-
графическим кризисом, которые были вызваны
распадом единого государства вследствие на-
рушения экономических и иных связей, что при-
вело к резкому снижению производства, увели-
чению безработицы, ухудшению качества жиз-
ни и миграционному оттоку граждан из страны.
Казахстан оказался на пороге демографическо-
го кризиса.
Әлеуметтік саланың дамуы, демографиялық
жағдайдың жақсаруы, бала тууды ынталанды-
ру және ана мен балаға қолдау көрсету мемле-
кет саясатының тәуелсіз 20 жыл ішінде басым
бағыттардың қатарына кірді.
2003 жылдан бастап балалы отбасыларға
қолдау көрсетуге бағытталған шараларды
қаржыландыру 20 есеге арттырылды, 2010 жылы
бала тууға жәрдемақы төлеміне мемлекет 15,0
млрд. астам теңге бөлді, ал бала күтіміне байла-
нысты – 19,0 млрд. астам теңге жұмсады.
Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың
жақсаруына байланысты денсаулық сақтау
жүйесін қаржыландыру 2002 жылы 1,9%-дан 2010
жылы ІЖӨ-нің 3,2%-на артты (566,9 млрд. теңге).
Экономикалық әл-ауқаттың өсуімен әлеуметтік
саладағы заңнама қарқынды түрде жетілдірілді.
Мемлекет қабылдаған шаралардың нәтижесінде
медициналық демографиялық статистикада оң
өзгерістер болып жатыр.
2011 жылдың 1 қаңтарына қарай Қазақстан
Республикасы халқының саны 2000 жылмен
салыстырғанда 9,6%-ға өсіп, 16,4 млн. адам-
ды құрап отыр. Адам өлімі көрсеткіші 1000
адамға шаққанда 8,94 дейін төмендеді. Бала туу
коэффициенті 1,5 есе артып, 2010 жылы 1000
адамға шаққанда 22,5 құрады. Осыған сәйкес,
халықтың табиғи өсімінің коэффициенті 2,9 есе-
ге өсіп, 1000 адамға шаққанда 13,6 құрады.
Развитие социальной сферы, вопросы улучше-
ния демографической ситуации, стимулирова-
ние рождаемости и поддержки материнства
и детства находились в числе приоритетных на-
правлений политики государства на протяжении
20 лет независимости.
С 2003 года бюджетное финансирование мер,
направленных на поддержку семей с детьми,
увеличилось более чем в 20 раз, в 2010 году на
выплату пособий на рождение детей государство
направило более 15,0 млрд. тенге, а по уходу за
ребенком — свыше 19,0 млрд. тенге.
По мере улучшения социально-экономической
ситуации в стране, увеличивалось финансиро-
вание системы здравоохранения с 1,9% в 2002
году до 3,2% от ВВП в 2010 году (566,9 млрд. тен-
ге). С ростом экономического благосостояния ин-
тенсивными темпами совершенствовалось зако-
нодательство в социальной сфере. В результате
принятых государством мер произошли положи-
тельные изменения в медико-демографической
статистике.
К 1 января 2011 года численность населения
Республики Казахстан увеличилась по сравне-
нию с 2000 годом на 9,6% и составила 16,4 млн.
человек. Показатель смертности снизился до
8,94 на 1000 человек. Коэффициент рождаемо-
сти возрос в 1,5 раза, и составил в 2010 году 22,5
на 1000 человек. Соответственно, коэффициент
естественного прироста населения увеличился
в 2,9 раза и составил 13,6 на 1000 человек.
ОҚИҒАЛАР
67
АЙРЫҚША МӘНІ БАР
Қазақстандықтардың орта жасының ұзақтығы 2010 жылы 68,4 жасты құрап, 2004 жылғы
көрсеткіштен 2 жасқа асты. Ел дамуының Стратегиясында 2020 жылға дейін халық жасының
ұзақтығын 72 жасқа жеткізу, ана мен бала өлімінің деңгейін 2 есеге төмендету, халықтың
жалпы өлім-жітімін 30 %-ға төмендету міндеті қойылып отыр.
Средняя продолжительность жизни казахстанцев в 2010 году составила 68,4 года, превысив
на 2 года показатели 2004 года. В Стратегии развития страны до 2020 года поставлена за-
дача увеличить ожидаемую продолжительность жизни населения до 72 лет, снизить в 2 раза
уровень материнской и младенческой смертности, снизить общую смертность населения на
30%.
Average life expectancy of Kazakhstan’s people in 2010 made 68.4 years exceeding the indicators of
2004 by 2 years. The strategy of development of the country till 2020 has a task to increase the life
expectancy of the population to 72 years, to reduce 2 times the level of maternal and infant death rate,
reduce the overall mortality of the population by 30 %.
In the first years of Independence our country faced
sharp recession of birth rate and demographic crisis
which were caused by disintegration of the uniform
state owing to infringement of economic and other
communications that led to sharp decrease in
manufacture, unemployment increase, deterioration
of life and migratory outflow of citizens from the
country. Kazakhstan appeared on the threshold of a
demographic crisis.
Development of social sphere, issues of improve-
ment of demographic situation, stimulation of birth
rate and motherhood and childhood support were in a
number of priority directions of the policy of the state
throughout 20 years of independence.
Since 2003 the budgetary financing of the mea-
sures allocated for support of families with children
increased more than 20 times, in 2010 on payment
of grants to birth of children the state allocated more
than 15.0 billion tenge, and on child care — over 19.0
billion tenge.
In process of improvement of social and economic
situation in the country, financing of system of public
health services increased from 1.9 % in 2002 to 3.2
% from GDP in 2010 (566.9 billion tenge). The legisla-
tion in social sphere was improved intensively along
with the growth of economic well-being. As a result of
taken by state measures there were positive changes
in the medical-demographic statistics.
By January 1, 2011, the population of Kazakhstan
increased in comparison with 2000 by 9.6 % and
made 16.4 million people. The death rate indicator
decreased to 8.94 per 1000 people. The coefficient
of birth rate increased 1.5 times, and made in 2010
-22.5 per 1000 people. In accordance with the coef-
ficient of the natural increase of the population, it in-
creased 2.9 times and made 13.6 over 1000 people.
QUALITY OF LIFE
КАЧЕСТВО ЖИЗНИ
ӨМІР СҮРУ САПАСЫ
68
ҚАЗАҚСТАННЫҢ 20 СЫНАҒЫ/20 ВЫЗОВОВ КАЗАХСТАНА/20 CHALLENGES FOR KAZAKHSTAN
НЕЗАВИСИМОСТИ
ЗА 20 ЛЕТ
INDEPENDENT
IN 20 YEARS
ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ
ЖЫЛЫНДА
«Сложные процессы, происходящие в экономике, недостаточно высокая отдача производства особенно тяжело отража-
ются на состоянии тех отраслей, которые традиционно называются социальной сферой. В этом году, несмотря на серьез-
ные финансовые трудности, нам удалось сохранить сеть государственных учреждений образования. Ситуация в этой
сфере остается крайне сложной.
Работники образования и науки, неудовлетворенные организацией своего труда, несовершенством материального
и социально-бытового обеспечения, покидают свои рабочие места.
Для любого общества это грозит катастрофой. Чтобы остановить этот процесс, нам следует немедленно определить
основные принципы формирования общегосударственной системы образования».
Из выступления Главы государства на торжественном собрании по случаю первой годовщины независимости РК
г. Алма-Ата, 16 декабря 1992 года
«The difficult processes occurring in the economy, insufficiently high output of manufacture reflected on the condition of those
sectors that are traditionally called social spheres. This year, despite serious financial difficulties, we managed to preserve the
network of the state educational institutions. The situation in this sphere remains extremely difficult.
Teachers of scientists are not satisfied with organization of work, imperfection of material and social maintenance and therefore
leave their workplaces.
For any society it threatens with accident. We should immediately define the main principles of the country-wide education
system formation to stop this process».
An extract from the speech of the Head of State at the meeting dedicated to the 1st anniversary of Kazakhstan’s independence.
Almaty, December 16, 1992
«Экономикада болып жатқан күрделі процестер,
өндірістің жеткіліксіз қайтарымы, әсіресе, әлеуметтік сала
деп аталатын салалардың жағдайынан көрініс табады.
Биылғы жылы айтарлықтай қаржылық қиындықтарға
қарамастан, мемлекеттік білім беру мекемелерінің желісін
сақтап алудың сәті түсті. Осы саладағы жағдай әлі де өте
күрделі жағдайда қалып отыр.
Өз еңбегінің ұйымдастырылуына, материалдық және әлеуметтік-
тұрмыстық қамсыздандырудың жетілмегендігі қанағаттандырмаған білім
және ғылым қызметкерлері жұмыс орындарын тастап кетуде.
Кез келген қоғам үшін бұл – апатты жағдай. Осы процесті тоқтату үшін
біз тез арада жалпы мемлекеттік білім жүйесін қалыптастырудың негізгі
принциптерін анықтап алуымыз қажет».
Мемлекет басшысының ҚР тәуелсіздігінің бір жылдығына орай салтанатты жиынында сөйлеген сөзінен
Алматы қ., 1992 жылдың 16 желтоқсаны
СЫНАҚ
ВЫЗОВ
ОҚИҒАЛАР
69
АЙРЫҚША МӘНІ БАР
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ДЕҢГЕЙДЕГІ МАМАНДАРДЫҢ
ЖЕТІСПЕУШІЛІГІ ЖӘНЕ НАРЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙҒА
ТЕҢ КЕЛМЕЙТІН БІЛІМ ЖҮЙЕСІ
ОСТРАЯ НЕХВАТКА СПЕЦИАЛИСТОВ МЕЖДУНАРОДНОГО УРОВНЯ
И НЕАДЕКВАТНАЯ РЫНОЧНЫМ УСЛОВИЯМ СИСТЕМА ОБРАЗОВАНИЯ
ACUTE SHORTAGE OF EXPERTS OF THE INTERNATIONAL LEVEL AND INADEQUATE
EDUCATION SYSTEM NOT MEETING THE MARKET CONDITIONS
QUALITY OF LIFE
КАЧЕСТВО ЖИЗНИ
ӨМІР СҮРУ САПАСЫ
CHALLENGE
№
16
СЫНАҚ
ВЫЗОВ
70
ҚАЗАҚСТАННЫҢ 20 СЫНАҒЫ/20 ВЫЗОВОВ КАЗАХСТАНА/20 CHALLENGES FOR KAZAKHSTAN
НЕЗАВИСИМОСТИ
ЗА 20 ЛЕТ
INDEPENDENT
IN 20 YEARS
ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ
ЖЫЛЫНДА
Жүйелі әлеуметтік-экономикалық дағдарыс және
құрылымдық экономикалық реформалар жүргізу
білім жүйесі мен отандық кадрлар дайындау-
да көрініс тапты. Қазақстан өз тәуелсіздігінің
алғашқы
жылдарында
елді
халықаралық
аренаға шығаруға және реформаларды әлемдік
даму стандарттарына сәйкес жүргізуге қабілетті
мамандарға зәру еді.
Системный социально-экономический кризис
и проведение структурных экономических ре-
форм отразились и на системе образования
и подготовки отечественных кадров. В первые
годы независимости Казахстан остро нуждался
в специалистах, способных продвигать страну на
международной арене и реализовывать рефор-
мы в соответствии с мировыми стандартами раз-
вития.
Тәуелсіздіктің 20 жылы ішінде бірқатар прог-
рессивтік құрылымдық реформалар жүргізілді,
нәтижесінде адам ресурстарын дайындау са-
пасын арттыруға, қоғам мен мемлекеттің,
жеке тұлғаның қажеттілігін қанағаттандыруға
бағытталған білім жүйесі қалыптасты.
Соңғы 10 жыл ішінде білім жүйесін қаржыландыру
7,5 есеге өсті. Егер 2001 жылы бюджеттен білімге
бөлінген шығындар үлесі ІЖӨ-нің 3,2%-ын неме-
се 103,1 млрд. теңгені құраса, ал 2007 жылы —
480,7 млрд. теңге немесе ІЖӨ-нің 3,7%-ы, ал
ағымдағы жылы ол 898,8 млрд. теңгеге неме-
се ІЖӨ-нің 4,2%-ына жетіп отыр. Осылайша 2011
жылы білім саласындағы мемлекеттік инвести-
циялар 2001 жылмен салыстырғанда 8,7 есеге
дерлік ұлғайған.
2010 жылы Адам дамуының индексі бойынша
Қазақстан АДИ жоғары деңгейдегі елдер тізіміне
еніп отыр (66-орын).
1993-2010 жылдары 7 мыңнан астам адам «Бола-
шақ» бағдарламасының стипендиаттары болды.
2010 жылы мектепке дейінгіден жоғары білім
деңгейінің барлығын түбегейлі жаңартуға бағыт-
талған 2011-2020 жылдарға арналған Қазақстан
Республикасында білім беруді дамытудың
мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
Бүгінде Қазақстан еуропалық білім кеңістігінің
(Болон процесі) толыққанды мүшесі атанған
тұңғыш Орталық Азия мемлекеті болып отыр.
Жоғары білімге қайта құрылымдау жүргізілді:
кадрлар дайындаудың үш сатылы моделі енгізілді
(бакалавриат-магистратура-докторантура Ph.D).
За 20 лет независимости проведен ряд прогрес-
сивных структурных реформ, в результате ко-
торых сформирована система образования, на-
правленная на повышение качества подготовки
человеческих ресурсов, удовлетворение потреб-
ностей личности, общества и государства.
За последние 10 лет финансирование системы
образования возросло в 7,5 раз. Если доля расхо-
дов бюджета на образование в 2001 году состав-
ляла 3,2% к ВВП, или 103,1 млрд. тенге, в 2007
году — 480,7 млрд. тенге, или 3,7% к ВВП, то уже
в текущем году она достигла 898,8 млрд. тенге,
или 4,2% к ВВП. Таким образом, в 2011 году госу-
дарственные инвестиции в образование увели-
чены по сравнению с 2001 годом почти в 8,7 раза.
В 2010 году по Индексу человеческого развития
Казахстан вошел в список стран с высоким уров-
нем ИЧР (66-е место).
В 1993-2010 годы более 7 тысяч человек стали
стипендиантами программы «Болашак».
В 2010 году принята Государственная программа
развития образования Республики Казахстан на
2011–2020 годы, которая нацелена на кардиналь-
ную модернизацию всех уровней образования —
от дошкольного до высшего.
Сегодня Казахстан стал первым центрально-
азиатским государством, полноправным членом
европейского образовательного пространства
(Болонский процесс). Проведена реструктуриза-
ция высшего образования: введена трехступен-
чатая модель подготовки кадров: (бакалавриат-
магистратура-докторантура Ph.D).
ОҚИҒАЛАР
71
АЙРЫҚША МӘНІ БАР
Астанада Назарбаев университетінің ашылуы және халықаралық білім беру жүйесі бойын-
ша отандық мамандар дайындау еліміздің түрлі іргелі бағыттар бойынша болашақ зияткер
ұлттық элита қалыптастыру жөніндегі нақты қадамы болады.
Открытие в Астане Назарбаев Университета и подготовка отечественных специалистов по
международной системе обучения станет реальным шагом по формированию будущей наци-
ональной интеллектуальной элиты страны по различным фундаментальным направлениям.
Opening of the Nazarbayev University in Astana and preparation of national experts in the international
system of training becomes a real step on formation of future national intellectual elite of the country
in various fundamental directions.
System social and economic crisis and carrying
out of structural economic reforms were reflected
on education system and training of the national
specialists. In the first years of independence
Kazakhstan was badly in need of the experts capable
to advance the country to the international arena
and to conduct reforms in accordance with the world
development standards.
Over 20 years of independence a number of pro-
gressive structural reforms have been carried out in
the result of which the education system aimed at
improvement of quality of human resources training,
satisfaction of requirements of people, society and
state was formed.
Over the last 10 years the education system financ-
ing increased 7.5 times. The share of expenses of the
budget for education in 2001 made 3.2% to GDP or
103.1 billion tenge, in 2007 — 480.7 billion tenge or
3.7 % to GDP, then already during the current year it
reached 898.8 billion tenge or 4.2 % to GDP. Thus,
in 2011 the state investments into education are in-
creased in comparison with 2001 almost by 8.7 times.
In 2010, in accordance with the Human Develop-
ment Index Kazakhstan was included into the list of
the countries with high level of HDI. (66th place).
In 1993-2010 more than 7 thousand people re-
ceived the «Bolashak» program scholarships.
The Government Program on education develop-
ment of Kazakhstan for 2011-2020 was adopted in
2010. The program is aimed at cardinal moderniza-
tion of all educational levels from preschool to the
higher education.
Today, Kazakhstan became the first central-Asian
state, full-fledged member of the European educa-
tional space (Bologna process). The re-structuring
of higher education is carried out. The three-stage
model of professional education was introduced
(bachelor’s program, master’s program, doctoral can-
didacy Ph. D).
QUALITY OF LIFE
КАЧЕСТВО ЖИЗНИ
ӨМІР СҮРУ САПАСЫ
72
ҚАЗАҚСТАННЫҢ 20 СЫНАҒЫ/20 ВЫЗОВОВ КАЗАХСТАНА/20 CHALLENGES FOR KAZAKHSTAN
НЕЗАВИСИМОСТИ
ЗА 20 ЛЕТ
INDEPENDENT
IN 20 YEARS
ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ
ЖЫЛЫНДА
«Печальная черта нашего времени — многоликая экологическая опасность. Для Казахстана она связано, прежде всего,
с усыхающим Аральским морем. Это проблема не только региональная, но и планетарная — Арал играет большую роль
в сохранении биосферы Земли.
Решение проблемы Арала требует организации крупномасштабного и эффективного международного сотрудничества
по его спасению. Это императив выживания и нравственный долг всего человечества»
Из Стратегии становления и развития Казахстана как суверенного государства
г. Алматы, 16 мая 1992 года
«The sad trait of our time — many-sided environmental danger. Regarding Kazakhstan, it is connected, first of all, with the
disaster of the Aral Sea. It is not an issue of the region, but also planetary — Aral plays huge role in preservation of biosphere of the
Earth.
The solution of the Aral problem requires the organization of large-scale and effective international cooperation regarding this
rescue. It is an imperative of survival and moral duty of all of the mankind».
An extract from the Kazakhstan’s Development Strategy as a sovereign state
Almaty, May 16, 1992
«Біздің уақыттың ең қайғылы белгісі – көпкелбетті
экологиялық қауіп. Қазақстан үшін ол, ең алдымен, Арал
теңізінің құрғауымен байланысты. Бұл тек аймақтық
ғана емес, планеталық мәселе – Арал Жер биосферасын
сақтауда үлкен рөл атқарады.
Арал мәселесін шешу оны құтқару жөніндегі ірі
ауқымды және тиімді халықаралық ынтымақтастықты
ұйымдастыруды талап етуде. Бұл бүкіл адамзаттың өмір
сүруінің тегеурінді талабы (немесе императиві) және
адамгершілік парызы».
Қазақстанның егемен мемлекет ретіндегі қалыптасуы мен дамуы стратегиясынан
Алматы қ., 1992 жылдың 16 мамыры
СЫНАҚ
ВЫЗОВ
ОҚИҒАЛАР
73
АЙРЫҚША МӘНІ БАР
CONSEQUENCES OF THE LARGEST ECOLOGICAL DISASTERS,
SUCH AS ARAL SEA
ПОСЛЕДСТВИЯ КРУПНЕЙШИХ ЭКОЛОГИЧЕСКИХ КАТАСТРОФ,
ТАКИХ КАК СТРЕМИТЕЛЬНО ЗАСЫХАЮЩЕЕ АРАЛЬСКОЕ МОРЕ
АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ ТАРТЫЛУЫ СИЯҚТЫ ІРІ
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АПАТТАРДЫҢ САЛДАРЫ
QUALITY OF LIFE
КАЧЕСТВО ЖИЗНИ
ӨМІР СҮРУ САПАСЫ
CHALLENGE
№
17
СЫНАҚ
ВЫЗОВ
74
ҚАЗАҚСТАННЫҢ 20 СЫНАҒЫ/20 ВЫЗОВОВ КАЗАХСТАНА/20 CHALLENGES FOR KAZAKHSTAN
НЕЗАВИСИМОСТИ
ЗА 20 ЛЕТ
INDEPENDENT
IN 20 YEARS
ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ
ЖЫЛЫНДА
Мемлекет экологиялық зардаптың нәтижесінде
пайда болған әлеуметтік-экономикалық және
экологиялық мәселелерді шешу жөніндегі елеулі
шараларды қабылдады.
2004-2006 және 2007-2009 жылдарға арналған
Арал маңы мәселесін кешенді шешу жөніндегі
бағдарлама жүзеге асырылды. Дүниежүзілік
банктің несие қаржысы мен республикалық бюд-
жет есебінен 2002-2009 жылдар аралығында
«Сырдария өзенінің арналарын реттеу және
Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтап қалу» жо-
басы жүзеге асырылды. Дүниежүзілік банк жоба-
сы бойынша ұзындығы 13 км созылған Көкарал
тұрақты бөгетін құру 2003 жылдан бастап 2005
жылға дейін жалғасты. Жобаны жүзеге асыру
нәтижесінде Арал теңізінің солтүстік бөлігінің
деңгейін Балтық жүйесі бойынша 41,4 метр
белгісіне (жобаны жүзеге асырудың басында 39
метр болған) қол жеткізілді. Бұл ретте су бетінің
ауданы 2606 шаршы км-ден 3156,6 шаршы км-ге,
су көлемі – 17,7 текше метрден 25,2 текше метрге
артты, ал судың минералдануы литріне 23 грам-
нан 17 грамға азайды.
Көл жүйелерін суландыру ауданы 6,3 мың га,
шабындықтар — 7 мың га және суғарылатын
жерлер 17 мың га артты. Сырдария өзені
атырабындағы суғарылатын ауданды 70 мың га-
дан астам және теңіз маңы көл жүйелерін, табиғи
кешендер мен шабындықтардың 65 мың га су-
мен қамту жақсарды. Кеуіп кеткен теңіз түбінен
шығатын тұз-тозаңдар төмендеп, өз кезегінде
халық денсаулығын жақсартуға, Арал маңы
теңізінің флорасы мен фаунасының биотүрлілігін
қалпына келтіруге алып келді.
Государством предприняты значительные меры
по решению социально-экономических и эколо-
гических проблем, возникших в результате эко-
логического бедствия.
Реализована Программа по комплексному ре-
шению проблем Приаралья на 2004–2006 и 2007–
2009 годы. За счет средств Займа Всемирно-
го Банка и республиканского бюджета с 2002
по 2009 годы реализован проект «Регулирова-
ние русла реки Сырдарьи и сохранение север-
ной части Аральского моря». Создание устойчи-
вой Кокаральской перемычки протяженностью
13 км, по проекту Всемирного Банка, продолжа-
лось с 2003 по 2005 годы. В результате реализа-
ции проекта уровень северной части Аральско-
го моря достиг отметки 41,4 метра по Балтийской
системе (до начала реализации проекта 39 ме-
тров). При этом площадь зеркала воды увеличи-
лась с 2606 до 3156,6 км
2
, объем воды — с 17,7 до
25,2 км
3
, а минерализация воды снизилась
с 23 до 17 граммов на литр.
Площадь обводнения озерных систем достигла
6,3 тыс. га, сенокосов — 7 тыс. га и 17 тыс. га оро-
шаемых земель. Улучшение водоснабжения ир-
ригационных площадей более 70 тыс. га и при-
морской озерной системы, природных комплек-
сов и сенокосов общей площадью более 65 тыс.
га в дельте реки Сырдарьи. Снизились соле-
пылевыносы из осушенного дна моря, что при-
водит к улучшению здоровья населения, восста-
новлению биоразнообразия моря, флоры и фау-
ны Приаралья.
Қазақстан өз тәуелсіздігін алысымен көптеген
шешілмеген экологиялық мәселелердің, оның
ішінде ең әйгілісі Кеңестер Одағының қылмыстық
шаруашылық жүргізуі уақытында «өлі теңізге»
айналған және адамның пайымсыздығы мен
әсірешілдігінің белгісі ретінде Арал проблема-
сымен бетпе-бет келді. Арал мәселесі – халқы
теңіздің құрғап кетуінен зардап шегіп, өзінің туған
жеріне керексіз болып отырған жақын маңда
орналасқан барлық аймақтар үшін апатқа айнал-
ды. Қазақстанға осы бір әлеуметтік-экологиялық
өзекті мәселені тез арада шешу қажет болды.
Получив независимость, Казахстан столкнулся
с массой нерешенных экологических проблем,
наиболее знаковым из которых является пробле-
ма Аральского моря, которое в результате пре-
ступного хозяйствования во времена Советско-
го Союза превратилось в «мертвое море» и сим-
вол человеческого безрассудства и самонадеян-
ности. Проблема Арала стала катастрофой для
всех близлежащих регионов, население кото-
рых страдало из-за усыхания моря, превраща-
ясь в изгоев на своей родной земле. Казахстану
необходимо было срочно решать это острейшую
социально-экологическую проблему.
ОҚИҒАЛАР
75
АЙРЫҚША МӘНІ БАР
In the nearest future the realization of the second phase of the project ‘Regulation of Syr-Darya
riverbed and northern Aral Sea’ will begin. In whole, today there is confidence that residents of the
Aral Sea area can raise their children on the native land.
В ближайшее время начинается реализация второй фазы проекта «Регулирование русла
Сырдарьи и северной части Аральского моря». В целом, сегодня есть уверенность в том, что
жители приаралья смогут растить своих детей на родной земле.
Таяу арада «Сырдария өзенінің арналарын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін
сақтап қалу» жобасының екінші кезеңін жүзеге асыру басталады. Жалпы алғанда, бүгінде
Арал маңы тұрғындарының туған жерінде өз балаларын өсіріп-жетілдіруге деген сенімі бар.
The state takes considerable measures to resolve
social and economic and environmental problems
which resulted in ecological disaster.
The Program on complex resolution of the Aral Sea
area issues for 2004 — 2006 and 2007 —2009 is real-
ized. At the expense of the loan of the World Bank
and republican budget from 2002 to 2009 the project
‘Regulation of Syr-Darya riverbed and northern Aral
Sea’ is implemented. Creation of a steady Kokaralsk
crosspiece with the extension of 13 km under the proj-
ect of the World Bank continued from 2003 to 2005.
As a result of the realization of the project the level of
northern part of the Aral Sea reached the point of 41.4
meters by the Baltic system (prior to the beginning of
project realization - 39 meters). Thus, the area of wa-
ter surface increased from 2606 to 3156.6 sq. m, wa-
ter volume —from 17.7 to 25.2 cubic meters, and water
mineralization decreased from 23 to 17 gram per liter.
The area of lake systems watering reached 6.3 thou-
sand hectare, haymaking — 7 thousand hectare, and
17 thousand hectare of the irrigated lands. Improve-
ment of water supply of the irrigational areas more
than 70 thousand hectare and seaside lake system,
natural complexes and haymaking of total area more
than 65 thousand hectare in delta of the Syr-Darya
river. The salt-dust entrainment from the drained sea
bottom decreased that led to improvement of health
of the population, restoration of biodiversity of the
sea, flora and fauna of the area.
Having gained the independence, Kazakhstan faced
an array of unresolved environmental problems. The
most significant of them is the problem of the Aral Sea
which as a result of criminal managing at the time of
the Soviet Union turned into «the dead sea» and the
symbol of human recklessness and self-confidence.
The problem of the Aral — became a disaster for
all nearby regions who suffered because of the
disaster turning to derelicts on their native land. It
was necessary for Kazakhstan to solve this sharpest
socially-environmental problem.
QUALITY OF LIFE
КАЧЕСТВО ЖИЗНИ
ӨМІР СҮРУ САПАСЫ
76
ҚАЗАҚСТАННЫҢ 20 СЫНАҒЫ/20 ВЫЗОВОВ КАЗАХСТАНА/20 CHALLENGES FOR KAZAKHSTAN
НЕЗАВИСИМОСТИ
ЗА 20 ЛЕТ
INDEPENDENT
IN 20 YEARS
ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ
ЖЫЛЫНДА
«Многое сегодня зависит от наших действий на международной арене. Казахстан активно продолжает процесс вхож-
дения в мировое сообщество. Дело это, безусловно, трудное и во многом для нас новое. Самым важным, на мой взгляд,
является то, что за сравнительно короткий период нам удалось выработать собственную внешнеполитическую линию,
соответствующую коренным национально-государственным интересам. С другой стороны, наша внешняя политика не-
сет в себе общечеловеческий заряд, обеспечивающий ее поддержку мировым обществом».
Из выступления Главы государства на торжественном собрании по случаю первой годовщины независимости Республики Казахстан
г. Алма-Ата, 15 декабря 1992 года
«Today, a lot depends on our actions on the international arena. Kazakhstan continues to join the world community. This task,
certainly, difficult and in many respects new for us. The most important is that we managed to develop our own foreign policy
line corresponding to radical national-state interests for rather short period. On the other hand, our foreign policy has a universal
charge that ensures the support of the world society».
An extract from the speech of the Head of State at the meeting dedicated to the 1st anniversary of Kazakhstan’s independence
Almaty, October 15, 1992
«Бүгінде көп нәрсе халықаралық аренадағы
біздің әрекеттерімізге тәуелді. Қазақстан әлемдік
қауымдастыққа кіру процесін белсенді түрде
жалғастырып келеді. Бұл іс, сөзсіз, күрделі және көптеген
тұсы біз үшін жаңалық. Менің көзқарасым бойынша, ең
маңыздысы, салыстырмалы түрде өте қысқа мерзім ішінде
біз өзіміздің түбірлі ұлттық-мемлекеттік мүддемізге
сәйкес жеке сыртқы саяси бағытымызды тұрғызудың
сәті түсті. Екінші жағынан, біздің сыртқы саясатымыз
әлемдік қауымдастықтың қолдауын қамтамасыз ететін
жалпыадамдық зарядқа ие».
Мемлекет басшысының Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің бір жылдығына
орай салтанатты жиынында сөйлеген сөзінен
Алматы қ., 1992 жылдың 15 желтоқсаны
СЫНАҚ
ВЫЗОВ
ОҚИҒАЛАР
77
АЙРЫҚША МӘНІ БАР
ОТСУТСТВИЕ МЕЖДУНАРОДНЫХ СВЯЗЕЙ И ОТНОШЕНИЙ
С КЛЮЧЕВЫМИ ГОСУДАРСТВАМИ МИРА
ABSENCE OF INTERNATIONAL CONTACTS AND RELATIONS WITH THE KEY STATES
OF THE WORLD
Достарыңызбен бөлісу: |